Hoe krijg je jongeren aan het lezen? Dat is een vraag waar veel bibliotheken mee worstelen. Tijdens deze collegagroep stelden we enkele projecten voor die ter inspiratie kunnen dienen. Het ging dan zowel om grotere (bijvoorbeeld de Boekenproeverij van OB Brugge) als kleinere projecten. Ook lieten we enkele sprekers aan het woord die vanuit hun ervaring vertellen over hoe je jongeren aan het lezen krijgt, zoals een leerkracht en een auteur.

Goedele Ghijsen

Leerkracht middelbaar onderwijs, schoolbibliothecaris en auteur

Wil je jongeren – of om het even welke lezer – bereiken, dan is verbinding het centrale thema.

Om te beginnen moet je jezelf de vraag stellen wanneer je als bibliotheek je doel bereikt hebt. Als jongeren de bibliotheek binnenwandelen? Of als ze een boek lenen? Of als de jongeren terugkomen voor een nieuw boek? Of pas wanneer ze zich op die manier thuis voelen in de bibliotheek dat ze vrienden meebrengen?

Je moet namelijk niet alleen inzetten op manieren om jongeren in de bibliotheek te krijgen, maar ook om ze er zich thuis te laten voelen. Jongeren reageren het best als ze door vrienden doorverwezen worden. Dus laat groepjes jongeren toe in de bibliotheek en laat de controle los. Zoek ook connectie met jongeren om hen te helpen om een boek uit te kiezen. Je hoeft je hiervoor niet hip voor te doen, wees gewoon oprecht en ga in gesprek.

En ken je collectie. Alleen zo kun je jongeren op basis van hun interesses naar een geschikt boek leiden.

Wat kun je doen om jongeren aan te trekken?

• Zorg voor een aanbod voor jongeren. Ook al werk je een dorpsbibliotheek en is er geen middelbare school in het dorp aanwezig.
• Zet niet alleen in op boeken, maar ook op ontmoeting en beleving. Jongeren zijn heel gevoelig voor sfeer en zelfs leerlingen van wie ik weet dat ze gemotiveerde lezers zijn, geven toe dat ze zich niet op hun gemak voelen in de bibliotheek. Die ‘beleving' hoeft geen uren te duren: denk Instagram- en TikTokgewijs. Zorg bijvoorbeeld voor een green screen waarbij jongeren met boekencovers aan de slag gaan. Of zorg voor leuke hoekjes waarin ze originele foto’s kunnen maken voor hun socials.
• Organiseer je een evenement? Betrek dan ook jongeren bij de organisatie. Zo zijn er bijvoorbeeld bibliotheken met een jongerenpanel dat hen adviseert op het vlak van aankoop en activiteiten.
• Jongeren houden niet van hokjes. Misschien kun je daar wel mee aan de slag? In de bibliotheek van Rotterdam hebben ze boeken in de jeugdbibliotheek bijvoorbeeld op genre gezet in plaats van op alfabet. En zo vinden de jongeren gemakkelijker de weg naar boeken.
• Zorg er ook voor dat ze gemakkelijk andere suggesties krijgen op basis van een boek dat ze leuk vonden. Bijvoorbeeld doorleeslijstjes.
• Je moet jongeren al in de ‘etalage’ van de bibliotheek aanspreken: nodigt jullie bibliotheek jongeren uit om binnen te komen?
• Is er ook een plek voor jongeren in de bibliotheek? Jongeren zijn gevoelig voor sfeer. Veel bibliotheken zorgen voor een ruimte voor kinderen, maar denken niet aan jongeren. Jongeren komen vaak ook in een klein groepje: dus hoe richten jullie dat in en geven jullie ruimte aan hen? Geef hun een fysieke plek in de bibliotheek én op de website en de socials.
  • Zet bijvoorbeeld de youngadultnovels die als e-boek verkrijgbaar zijn in de kijker.
  • Geef de graphic novels een zichtbare plek.
  • Denk ook aan een aanspreekpunt voor jongeren. Het kan al volstaan dat het personeel heel vrijblijvend aangeeft dat ze kunnen helpen bij vragen.
  • Volg interessante mensen als Bas Maliepaard

Denk eens na wat het betekent voor een 15-jarige om samen met een 12-jarige boeken te zoeken in dezelfde rekken à la ook weer ‘een plek voor de young adult (YA)’.

• Misschien kun je ook denken aan een hoekje ‘zonder leeftijd’: daar kunnen bijvoorbeeld ook prentenboeken voor volwassenen bijstaan.
• Veel bibliotheken maken ruimte voor studenten: studie tijdens de blok. Maar waarom niet voor scholieren? Er zijn ouders die veel betalen, opdat hun kinderen in een studieruimte kunnen gaan studeren. Niet alle ouders kunnen dat echter betalen.
• "Waarom mogen wij niet eten in de bibliotheek?", vroeg een student. Er zijn bibliotheken waar ze koffiehoeken hebben waar de jongeren wel even iets mogen eten.
• Je kunt de bibliotheek ook naar de jongeren toe brengen: van het jeugdhuis over de jeugdbeweging en het station tot zelfs de wachtkamer van de dokter. Daar kun je hen prikkelen.

Waar moet je op letten?

• Onthoud dat voor jongeren de bibliotheek niet het verlengde mag lijken van de school: je organiseert geen lezingen, maar wel workshops. Zorg ook voor een fijne sfeer: vergeet de ‘shhhht’, er moet ruimte zijn voor een beetje gesprek. In een kinderafdeling wordt ook weleens gepraat, maar daar is vaak wat meer tolerantie voor geluid.
• Veroordeel niemand op het ‘niet (willen) lezen’. Begeleid iedereen naar een werk dat hen toch prikkelt.
• Weetje: meisjes lezen meer dan jongens, omdat ouders hen meestal meer stimuleren.
• Weetje: uit onderzoek blijkt dat de 15-jarige middelbare scholier met een migratie-achtergrond meer plezier beleeft aan lezen dan een 15-jarige middelbare scholier zonder migratie-achtergrond.
• Voor jongeren op school zijn er verplichte leeslijsten met verplichte opdrachten en verder gaat het om lezen om te leren. Lezen wordt een verplichting. In een bibliotheek mag die sfeer helemaal niet hangen. Probeer ook in gesprek te gaan met leerkrachten om hen attent te maken op het belang van leesplezier.
• Let op met tijdloze lijstjes: we leven nu in een heel andere tijd dan toen Thea Beckman voor het eerst op leeslijsten verscheen. Let ook op met prijsbeesten, die zijn vaak enkel geschikt voor ervaren lezers.
• Jongeren grijpen nogal gemakkelijk naar dunne boekjes. Maar dat zijn vaak net heel literaire werken, zoals die van Bart Moeyaert.
• Zet niet alleen in op fantasy – ook al is dat momenteel heel populair dankzij TikTok - want dat genre zorgt niet voor een hogere leesfrequentie. Het prikkelt wel de fantasie, maar wat op de leesfrequentie inspeelt, is het inleven in en connectie met het verhaal.

Tot slot: denk out of the box en durf te experimenteren. Probeer, kijk wat het effect is en geniet van hun reactie. En wees je bewust van het feit dat jongeren een doelgroep vormen die heel snel verandert.

Vragen:

Heb je titels die je aanbeveelt? Bijvoorbeeld reeksen?

Nee, alles hangt af van de persoon zelf. Ga met de jongere in gesprek en vraag naar interesses of hobby’s. Kijk ook naar de leeservaring. Voor sommige tieners is Het leven van een loser al voldoende of een boek uit de De Grijze Jager-reeks. Maar het beste is nog steeds om samen door de rekken te wandelen en er enkel titels uit te halen.

Contact: goedele@ghijsen.be

Marilyne Watteeuw: De Boekenproeverij

Educatief medewerker in de bibliotheek van Brugge

Praktijkvoorbeeld van de Boekenproeverij voor jongeren van het derde en vierde middelbaar, gericht op het stimuleren van leesplezier. 

Deel 1

Het concept begint met één lesuur in de klas zelf. Marilyne trekt naar de klas met een koffer vol boeken en gaat met de jongeren in gesprek om op zoek te gaan naar hun verhaalinteresses. Dat gesprek heeft de vorm van een speeddate.

In de eerste ronde gaan de boeken rond met een post-it op het boek. De leerlingen bekijken de cover en noteren drie termen die bij hen opkomen op de post-it. Vervolgens wordt het boek doorgegeven. Na de eerste ronde worden alle covers en bijbehorende termen besproken.

In de tweede ronde bekijkt iedereen de achterflap en bij boeken die de leerlingen interessant vinden, mogen ze een afbeelding van de cover uit het boek nemen en bijhouden. 

In de derde ronde lezen ze een stukje uit het boek om te kijken hoe vlot het leest. Spreekt het hen aan, nemen ze weer het briefje van de cover eruit.

Op het einde van de workshop maken ze een briefje met hun top 3. Iedereen moet verplicht drie titels noteren.

De bedoeling van dit concept is om op zoek te gaan naar het perfecte boek voor elke jongere. Het aanbod dat meegenomen wordt naar de klas bestaat uit zo’n 40 tot 50 titels, waarbij verschillende genres, maar ook graphic novels en e-readers, aan bod komen.

In het gesprek in de klas wordt duidelijk benadrukt dat het helemaal oké is om niet graag te lezen. Veel hangt ook af van de school- en klascontext: in sommige groepen is het meer aanvaard om graag te lezen dan in andere. In sommige klassen is het echt trekken en sleuren.

Een van de grootste trends van dit moment is de reeks After van Anna Todd en andere romantische verhalen, maar ook fantasy en horror. Opvallend is dat jongeren de voorkeur geven aan verhalen waarin leeftijdsgenoten de hoofdrol spelen.

Deel 2

Vervolgens komt de klas naar de bibliotheek en worden er groepjes gemaakt op basis van hun voorkeur van boeken. Zo komen ze vaak in ‘andere’ groepjes terecht dan normaal, en leren ze andere leerlingen kennen.

Per groep doen ze een tabletzoektocht, waarbij de focus ligt op literatuur en op een stukje van de jeugdafdeling. Per opdracht moeten ze een boek uit het rek halen, dat ze dan in een mandje stoppen. Dat fysieke aspect van boeken uit het rek te halen is best belangrijk, dat verlaagt de drempel om nadien nog eens terug te komen naar de bibliotheek.

Het is belangrijk dat de jongeren tijdens deze zoektocht merken dat het oké is om een vraag te stellen of om hulp te vragen.

Bereikbaar zijn en verbinding is heel belangrijk.

Op het einde van het bibliotheekbezoek presenteert elk groepje een filmpje dat ze gemaakt hebben over een boek uit de bibliotheek dat ze graag willen lezen.

De Boekenproeverij kan zowel in het ASO, TSO als BSO aangevraagd worden. Afhankelijk van de richting wordt de selectie boeken soms aangepast.

Leeslijsten

De bibliotheek maakt daarnaast ook leeslijsten voor elke graad van het secundair onderwijs. Aanvankelijk ontstonden deze lijstjes om de verouderde leeslijsten van sommige leerkrachten tegen te gaan, maar ze zijn ook heel handig wanneer je als baliemedewerker een jongere voor je hebt die op zoek is naar een boek. We zorgen ervoor dat het aanbod in de bibliotheek en op de leeslijst toegankelijk en actueel is en dat verschillende genres aan bod komen.

De laatste jaren zijn er merkbaar meer jongeren met leesproblemen of anderstalige leerlingen. Voor hen kan Luisterpuntbibliotheek een groot verschil maken.

Denk ook aan e-readers waarop de tekst in een dyslexievriendelijk lettertype gezet kan worden. Of boeken die gedrukt zijn in dat lettertype.

Het is ook heel belangrijk om met leerkrachten in gesprek te gaan. Dat is echter geen pleidooi voor het altijd vrij laten kiezen van een boek: een leeslijst kan positief zijn en jongeren een handvat geven voor de keuze van een boek. Want vrije keuze is soms overweldigend.

Ik moedig leerkrachten aan om ook mee te doen aan de Boekenproeverij en zelf te vertellen aan hun leerlingen wat hen prikkelt qua verhalen.

Weetje: Jongeren zijn van nature lui, dat is een biologisch feit waar je niet onderuit kan. Maar laat dat je niet tegenhouden om hen toch te motiveren!

Wat willen jongeren graag lezen?

Tijdens de coronaperiode organiseerde de bibliotheek een online Boekenproeverij, een bevraging in de vorm van een google form. Omdat bijna vierhonderd 15- en 16-jarigen deze form invulden, zorgde het ook voor een schat aan informatie over wat jongeren willen lezen. In de bijgeleverde presentatie vind je de resultaten terug.

Opvallend: jongeren vinden boekenprijzen écht niet belangrijk.

Lezen als hobby

Er zijn uiteraard ook jongeren die graag lezen, voor wie het een echte hobby is en die het fijn vinden om erover te praten. Als begeleider van De Leesjury (groep 7 = 16+) merkt Marilyne dat het heel belangrijk is voor de lezers om te kunnen spreken over de gelezen boeken en het leesproces.

In de toekomst wil de bibliotheek inzetten op ontmoetingen tussen lezers, want daar is vraag naar.

BookTok

Na een oproep bij het BookTokstandje zijn er momenteel twee jongeren aan de slag als booktokker voor de bibliotheek.

Vragen:

Hebben jullie ervaring met samenleesgroepen met jongeren?

Nog niet, maar in april willen we dat uittesten naar aanleiding van de Vlaanderenleestdag.

Tot slot: Hoe laat je jongeren lezen?
Ga met hen in gesprek over boeken en luister naar wat ze te zeggen hebben!

Contact: bibenschool.so@brugge.be

Verdere informatie over de Boekenproeverij

Maak je gebruik van deze zaken, vermeld dan zeker OB Brugge als bron.

Meer informatie over graphic novels

Ook hier geldt: vermeld OB Brugge als je er iets van gebruikt.

Elke Beersmans

Voormalige leerkracht zesde middelbaar, kersverse educatieve bibliotheekmedewerker

Als voormalig leerkracht Nederlands geeft Elke een overzicht van hoe zij lezen en boeken gedurende het schooljaar aan bod liet komen. 

Als leerkracht focuste Elke vooral op het effect dat een bepaald boek heeft op een leerling.

Kleine leesinspanningen door het jaar heen:

• De leerkracht leest voor tijdens het jaar. Dat vormt niet alleen een rustmoment voor de leerling, het prikkelt sommige leerlingen om zelf verder te lezen. Voorlezen werkt dus ook voor jongeren!
• Lezen in de actualiteit: een auteur is overleden, een prijs is uitgereikt, er wordt een boekendokter aanbevolen enzovoort. Als boeken of auteurs in de actualiteit opduiken, komt dat altijd aan bod in de klas. Soms zijn het de leerlingen zelf die het onder de aandacht brengen.
• De leerkracht brengt boeken mee naar de klas. Op die manier worden leerlingen niet enkel geconfronteerd met een (gekopieerd) fragment, maar kunnen ze het boek zelf ook bekijken.
• De leerkracht probeert de weg naar het boek zoveel mogelijk te verkleinen. Zo is er een schoolbibliotheek, leent de leerkracht zelf haar boeken uit en geeft ze advies over titels. Er wordt ook tijd gemaakt als leerlingen elkaar willen inspireren.

Verplichte boekopdrachten:

• Winteruurtje: de leerlingen maken een podcastaflevering in de stijl van Winteruur over een boek. Deze afleveringen blijven een heel jaar beschikbaar, zodat ze anderen kunnen inspireren bij de keuze van boeken/teksten. De keuze gebeurt op basis van een leeslijst, die samen met de leerlingen overlopen wordt en die regelmatig vernieuwd wordt. Maar leerlingen mogen zelf ook een voorstel doen. Er staat ook een logo bij als het boek beschikbaar is in de eigen schoolbibliotheek. Er wordt ook samen gelezen, want ‘zien lezen, doet lezen’ en dat werkt echt. Dat lezen gebeurt in de klas, maar ook in de bibliotheek of buiten op het gras. Voor leerlingen die weinig tijd hebben of die niet graag lezen, helpt dat, want de grootste drempel is nog altijd om aan een boek te beginnen.
• Bezonken Rood van Jeroen Brouwers: dat boek moet iedereen lezen. Op voorhand wordt door de leerkracht over het boek gesproken, probeert ze iedereen er warm voor te maken en beginnen ze er samen in de klas in te lezen. Er wordt een datum afgesproken waarop iedereen het boek gelezen moet hebben, maar er wordt nog geen opdracht aan gekoppeld. Wel volgt er een groepsopdracht in de klas die het gesprek over het boek op gang brengt. Want dat is waar het om draait: praten over het boek.
• De individuele boekopdracht gaat in op schrijfvaardigheid en draait rond boekrecensies.
• Leerlingen in moderne talen-richtingen hebben nog een bijkomende opdracht. Hierbij kiezen ze een boek uit en bedenken ze een pitch over een belevingstentoonstelling over het boek.
• Bij het eindexamen in juni volgt een balansverslag van 18 jaar lezen en leesonderwijs. Zo wordt er gepraat over mogelijke leesrituelen, welk boek de leerling (her)ontdekte, wie of wat hem of haar adviseert over boeken enzovoort. Dat levert vaak heel boeiende gesprekken op.

Ervaringen en inzichten

Het is oké als een leerling niet graag leest. Het is zoiets als basketten of schilderen. Maar vraag als leerkracht wel waarom, zodat de leerlingen erover nadenken. Soms komt uit zo’n gesprek naar voren dat ze bijvoorbeeld wel geïnteresseerd zijn in strips of non-fictie.

Blijf vooral boeken en teksten binnenbrengen in hun wereld.

Leer jongeren praten over boeken en doe dat zelf ook. Op deze manier gaan leerlingen soms anders naar boeken kijken.

Tot slot: Blijf als leerkracht altijd proberen. Misschien blijft er iets hangen en is er een zaadje geplant.

Contact: elkebeersmans@gmail.com

Marjan Elst

Medewerker van de bibliotheek van Essen

Praktijkvoorbeeld: Blind date met een boek

Dit concept werd geïnspireerd door de Boekenproeverij, maar het is veel kleinschaliger. Inspiratie hiervoor kwam uit het gratis magazine Fons, dat allerlei leesuitdagingen opgelijst had.

Met dit concept is de bibliotheek erin geslaagd om ook middelbare scholieren in klasverband naar de bibliotheek te laten komen.

De leerlingen gaan rond een tafel staan waarop allerlei boeken liggen. Deze boeken zijn ingepakt met bruin papier en enkel de eerste zin van het verhaal staat op de kaft. Tijdens een stoelendans – waarbij de muziek wordt aangepast aan de groep – komen ze telkens voor een ander boek te staan. Lezen ze de eerste zin en zijn ze geprikkeld, dan mogen ze het boek openmaken en beslissen of ze het willen meenemen.