Op 9 juni is het Internationale Archiefdag. Dit jaar wil de VVBAD aandacht vragen voor diversiteit, inclusie en meerstemmigheid. Meer en meer beseffen informatiebeheerders en archivarissen dat ze oog moeten hebben voor stemmen in de samenleving die normaal niet of nauwelijks hoorbaar zijn of erkend worden. En dat we die meerstemmigheid niet bereiken door binnen de klassieke archiefpraktijk te blijven, maar door samen te werken met die gemeenschappen waarvan de verhalen al te lang gemarginaliseerd zijn: minderheden, migranten, de LHBTIQ+-gemeenschap.
Als archiefinstellingen zijn we uiteraard niet verantwoordelijk voor de inhoud van de documenten die we beheren. We zijn echter wel verantwoordelijk voor het kader waarbinnen onze archieven geordend, beschreven en beschikbaar gemaakt worden. Het begint al bij de taal waarin we de beschrijvingen en de toegangen maken. Door dat enkel in het Nederlands te doen, zijn ze veel moeilijker toegankelijk voor bepaalde gemeenschappen. Maar ook de specifieke termen die we voor classificaties, indexen en trefwoorden gebruiken zijn van belang. Als we die gewoon overnemen uit de inhoud van de documenten of uit de oorspronkelijke klassementen dan riskeren we om eenzijdige visies en opvattingen uit het verleden te herbevestigen.
We citeren hierbij graag Charles Jeurgens, hoogleraar archiefwetenschap: “Archief is meer dan een verzameling documenten die bronnen vormen voor historisch onderzoek. Archief heeft ook te maken met erkenning en herkenning; met het terugvinden van een stukje verleden waarmee jij je kunt en wilt identificeren; een verleden dat jouw bestaan context biedt. Maar (…) wat wanneer hetgeen waarmee jij je zou willen identificeren niet belangrijk genoeg is gevonden om onderdeel te laten worden van het archief. Wat wanneer iets wat wel in het archief opgetekend is, maar door archivarissen nooit belangrijk genoeg is gevonden om er de schijnwerpers op te zetten en daarmee onzichtbaar blijft”¹.
Meerstemmigheid, zegt Jeurgens, is méér dan wat extra zoekwoorden toevoegen of het verzamelen van archieven over minderheden. Het gaat er ook om om die minderheden mee zeggenschap te geven over op welke manier gearchiveerd en ter beschikking gesteld wordt. Digitalisering van stukken en collecties uit de 'traditionele' archiefinstellingen biedt hier heel wat mogelijkheden.
Gelukkig zijn er anno 2021 meer en meer archiefprojecten die aandacht hebben voor meerstemmigheid. Zo stelt KADOC. Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving het archief van missionaris Franz Van De Velde (1909-2002) ter beschikking aan de Inuit-gemeenschappen waar hij het langste werkzaam was, die van Kugaaruk en Sanerajak in het noorden van Canada (Nunavut). Het doel van het project is een duurzame digitale ontsluiting van het archief, in een format die mee door de betrokken gemeenschappen bepaald wordt.
In ons tijdschrift META (2021/4) verscheen een bijdrage van Delphine Lauwers en Chiara Candaele van het Algemeen Rijksarchief over het opsporen en ontsluiten van de persoonlijke dossiers van de metissen uit Belgisch Congo. Kinderen geboren uit relaties tussen een Afrikaanse en een Europese ouder werden bewust weggenomen uit hun lokale gemeenschap en kregen een 'Europese' opvoeding. Enkele honderden van deze kinderen werden na de onafhankelijkheid in België ondergebracht bij pleeggezinnen en in tehuizen. De beide onderzoekers benadrukken dat een participatief en transparant archiefbeleid een onontbeerlijke stap vormt in de erkenning van de metissen en hun verleden.
We vragen ten slotte ook aandacht voor het initiatief Black Belgian Archive. Dit jaar stond Black History Month Belgium (BHM Belgium) in het teken van het archiveren en documenteren van het verleden en het heden van zwarte mensen in België. Het uiteindelijke doel is de oprichting van een Zwart Belgisch Archief, een Black Belgian Archive. Een archief aangestuurd en gecontroleerd door de zwarte gemeenschap, die actief documentaire, audiovisuele, digitale, materiële en artistieke werken met betrekking tot de zwarte gemeenschap in België zal verzamelen. In een webinar op 14 juni georganiseerd door de VVBAD lichten Aminata Ndow en Mohamed Barrie hun concrete plannen toe.
Als VVBAD willen we binnen de archiefsector zulke projecten en acties op het (archief)terrein volop promoten en ondersteunen. We zijn dan ook benieuwd naar wat er allemaal al gebeurt op het vlak van transparantie, diversiteit en samenwerking. Deel dus je ervaringen op Facebook, Instagram en Twitter met de hashtag #InternationaleArchiefdag.