Informatie aan Zee had in 2023 als thema Impact. Hoe hebben archieven een impact op de maatschappij? En wat is onze maatschappelijke rol in een steeds evoluerende samenleving? Een korte terugblik op een aantal archiefsessies.

Verne Harris – directeur van de Nelson Mandela Foundation en voormalig archivaris van Nelson Mandela – trapte het congres af met een keynote over het werk van archivarissen in tijden van archive ubiquity, de alomtegenwoordigheid van data en archiefmateriaal. Hoe gaan we om met de veelheid aan data die geproduceerd wordt? Hoe bepalen we wat daarvan bewaard moet worden op lange termijn? En wie bepaalt dat? Verne Harris stelt dat archieven niet enkel aan experten en professionele archivarissen toebehoren, maar aan iedereen. Volgens hem hangt de toekomst van archiefinstellingen af van het bereiken van een grote diversiteit aan gemeenschappen die geloven dat archiefwerk belangrijk is voor hen en voor de wereld. Je moet hen in staat stellen de kracht van archieven te begrijpen, de kracht van het geheugen.

In veel archiefsessies werd verder ingegaan op het betrekken van de brede maatschappij bij de archiefwerking. Els Depuydt, Liesbeth Langouche en Miet Hubrechts (Openbare Bibliotheek Brugge) stelden bijvoorbeeld Vrouwen van papier voor, een participatieproject dat het Guido Gezellearchief vanuit een genderbril bekijkt, met een focus op tweehonderd vrouwen met wie Gezelle in zeshonderd brieven correspondeerde. Interessant om niet enkel uitleg te krijgen over de verschillende projectaspecten (puzzelen van verknipte stukken brieven, digitalisering, diverse ontsluitingsplannen en geplande publieksmomenten), maar ook vrijwilliger Miet zelf te horen vertellen over haar ervaring, inbreng en betrokkenheid.

Annelies Tollet (Vlaamse Gemeenschapscommissie) en Hilde Theunkens (Erfgoedbank Heembeek-Mutsaard) gaven ons een blik achter de schermen van de Erfgoedbank Brussel. De wisselwerking tussen vrijwilligers en de erfgoedsector is cruciaal om Brusselse foto’s, prentkaarten en affiches te verzamelen, te digitaliseren en te ontsluiten voor een breed publiek. Het engagement van vrijwilligers zoals Hilde is bepalend bij het organiseren van erfgoedcafés, het uitwerken van kleine, lokale tentoonstellingen op basis van het archiefmateriaal enzovoort. Dat bleek ook uit de presentaties van twee participatieve, online platformen: de artikelendatabank van Histories (Lisa Tijtgat), en het platform Kapelletjes in Vlaanderen van KADOC en PARCUM (Joris Colla en Bert Verheyden).

Archieven kunnen de brede maatschappij ook betrekken door bijvoorbeeld meer samenwerking te zoeken met bedrijven, en hun bedrijfsarchieven. Dat stelden Johan den Heijer en Frank Hendriks (Stichting Informatie in Bedrijf). Hoe kunnen bedrijven aangemoedigd worden om hun archieven te bewaren, in het bedrijf zelf of in een archiefinstelling? En hoe kan bedrijfsarchief optimaal gevaloriseerd worden? In september werden er tijdens het congres van de Sectie voor Bedrijfsarchieven van de International Council on Archives (ICA) alvast heel wat inspirerende voorbeelden gedeeld.

Om een impact te hebben op de maatschappij moet de archiefsector voldoende zichtbaar zijn. Het publiek moet weten waar er archieven zijn, wat die doen en wat er allemaal te ontdekken valt. Om zo’n informatie te verzamelen, organiseerden FARO, Archiefpunt en de VVBAD in 2022 een datamonitoring van de archiefsector. In Nederland zette KVAN een gelijkaardige benchmark archieven op. Tijdens een panelgesprek maakten Florian Daemen (AMVB), Geerd De Ceulaerde (Stadsarchief Herentals), Shanna Dijkstra (Stadsarchief Amsterdam), Saidja Steenhuyzen (FARO) en Willem Vanneste (Universiteitsarchief UAntwerpen) een analyse. Wat was positief? Beide bevragingen kwamen tot stand in nauwe samenwerking met de sector. Archieven zien ook de noodzaak in van dataverzameling: meten is immers weten. Wat kan beter voor een volgende editie? De Vlaamse bevraging moet korter. Het doel is basiscijfers over de archiefsector verzamelen. Een beknopte bevraging zal misschien ook tot een hogere responsgraad leiden. Daarnaast kan een goede presentatiemodule daar ook bij helpen. In Nederland krijgt een archief de eigen data in een dashboard te zien, wat vergelijking met andere archiefinstellingen mogelijk maakt. Daar hangt wel een kostenplaatje aan, dat in Nederland (voorlopig) door KVAN en een aantal grote archiefinstellingen betaald wordt. To do? Verder afstemmen, zodat we de archiefsector ook de komende jaren in kaart kunnen brengen en op de kaart kunnen zetten voor de brede samenleving.