April 2020. Op het hoogtepunt van de corona-uitbraak werk ik thuis en zie ik door het raam een hele rij gevels, getooid met witte lakens. En elke avond, klokslag acht uur, echoot een daverend applaus door de lege straten. Mooie rituelen die heel wat buren houvast bieden.

Maar een stemmetje in mijn hoofd stelt meteen ook een aantal lastige vragen. Welke buren zijn eveneens bereid (of überhaupt daartoe in staat?) om maandenlang thuis te blijven? Om hun plannen voor verre reizen terug te schroeven of voorgoed op te bergen?

Om meer uit te geven aan producten die in eigen land of in Europa geproduceerd worden? Om hun privacy (niet) op te geven? Kortom: bestaande maatschappelijke discussies worden door deze pandemie alleen maar uitvergroot en versterkt. Hetzelfde patroon merk ik op in de archiefsector.

Zowel in België als in Nederland worden verschillende initiatieven opgezet om deze ingrijpende historische gebeurtenis te documenteren. Bijzonder positief is dat archiefinstellingen zo snel kunnen schakelen, met elkaar samenwerken (in België zelfs over de taalgrens heen) en actief hun maatschappelijke rol vervullen.

Wie zich mijn column van december 2019 herinnert, weet dat ik dat alleen maar kan toejuichen. Maar dreigen we in onze haast niet in rituelen te vervallen? Hebben we nog voldoende oog voor onderliggende patronen? Een oproep aan het publiek om eigen getuigenissen te bezorgen, is sympathiek, maar levert een vertekend, beperkt en eenzijdig beeld op.

Goedbedoelde maatregelen om coronagerelateerde informatie van overheden zo snel mogelijk veilig te stellen, lijken erop te wijzen dat diezelfde overheden ook in normale tijden geen greep hebben op informatie. De vele verwijzingen naar een ‘coronadossier’ doen dan weer vrezen dat het herkomst- en structuurbeginsel overboord gegooid worden.

Wie vervolgens argumenteert dat artificiële intelligentie het wel mogelijk zal maken om alsnog verbanden te leggen, bewijst met die nieuwe klassieker alleen maar mijn punt. Het coronavirus is ook voor onze sector een systeemtest waaruit we veel zullen kunnen leren.

Laten we hopen dat ons huidige systeem voldoende sterk en flexibel is om in te spelen op ingrijpende actuele ontwikkelingen, zonder afbreuk te moeten doen aan onderliggende basisprincipes. Maar het is ook mogelijk dat het plaats moet ruimen voor een andere, minder ambitieuze aanpak.