Het valt me steeds weer op dat Nederlanders doorgaans een groter vertrouwen in hun overheid en in hun landgenoten hebben. Dat hoeft niet te verbazen, want Nederland functioneert al bijna een half millennium op vrij succesvolle wijze. Faalt de overheid, dan zijn Nederlanders oprecht gechoqueerd. Zowel België als Vlaanderen zijn jonger en kunstmatiger en hebben zwaar te lijden onder particratie en individualisme. Het blijft voor een Belg dan ook wennen om het in Den Haag over ‘het Rijk’ te hebben, zonder enig spoor van ironie of ergernis. Dat fundamenteel verschil sijpelt ook door in hun archiefsectoren.

Nederlandse archiefinstellingen trachten oprecht meer rekening te houden met het burgerbelang bij de selectie van overheidsarchief, ook al worstelen ze met dit per definitie vage en bijna ongrijpbare concept. Ze komen actief op voor het principe van maximale openbaarheid onder het motto ‘open tenzij’. En ze positioneren zich als strategische partner door ‘vooraan in de keten’ mee te werken aan de verbetering van de informatiehuishouding van overheden. Hoewel soms andere agenda’s en ambities achter dit discours schuilgaan, voel je wel dat die visie werkt en motiveert.

Belgische archiefinstellingen en -diensten zijn ofwel gericht op het beheren en ontsluiten van historische collecties, ofwel op louter interne dienstverlening. De meest succesvolle slagen er nog net in beide te combineren. De burger blijft veel meer buiten beeld. Geen wonder dat ze vrijwel onzichtbaar en chronisch ondergefinancierd zijn. Want welke politicus scoort stemmen met de zorg voor historisch bronmateriaal of een goed georganiseerde backoffice?

Hoe zouden we in België de omslag kunnen maken? Hoe kunnen we meer betekenen voor de burger, voor onze democratie? Het uitbreiden van de Archiefwet en het Archiefdecreet tot kabinetsarchieven zou een belangrijk signaal zijn, ook ten aanzien van politici. De afschaffing van kabinetten zou nog beter zijn, maar dat terzijde. Totale depolitisering, verdere professionalisering en een fundamentele transformatie van de publieke archiefsector is een tweede voorwaarde. En vooral: als beroepsgroep durven een standpunt innemen en actief campagne voeren. De archivaris op de barricades als bondgenoot van de burger. Alleen zo kunnen we als land en als sector de huidige, te lang aanslepende malaise (mee helpen) overwinnen.