De tijd waarin archief beperkt werd tot wat binnen de vier muren van de archiefinstelling past, is voorbij, als die ooit al bestaan heeft. Vandaag is archief werkelijk alomtegenwoordig. Het gaat niet meer over die fractie van informatie die vastgelegd wordt in officiële bewaarinstellingen. We hebben het ook over persoonlijke digitale archieven die geaggregeerd zijn in clouds (maar waar bevindt dat datacenter zich eigenlijk?), van sociale media-applicaties en zogenaamd geëncrypteerde informatie, over online community-archieven tot het menselijke brein zelf. Waar is er geen archief? Ondanks deze alomtegenwoordigheid erkennen we onvoldoende de implicaties hiervan. Nochtans noemen wij ons informatieprofessionals en dit onze sector. Welke informatie beheren wij dan? Welke informatie laten we links liggen, en wie beheer(s)t die informatie dan wel?

Dat is potentieel problematisch. Neem nu artificiële intelligentie (AI); het is duidelijk dat AI niet langer een kwestie is van ‘het komt eraan’. Het is er en heeft meer impact dan we ons soms realiseren. AI heeft al ongelooflijke resultaten opgeleverd, bijvoorbeeld in de medische wereld, zoals in het het geval van Gert-Jan Oskam, die dankzij AI, ondanks een dwarslaesie, opnieuw kan lopen. AI is echter niet alleen fascinerend, maar ook beangstigend en bedreigend, zoals Verne Harris ons liet zien tijdens zijn keynote op Informatie aan Zee. Dat AI een menselijk brein kan lezen, en zo kan leren wat iemand denkt, is indrukwekkend. Maar wat als AI iemands ideeën kan beïnvloeden, onbewust of zelfs onderbewust, ook in vitro? En wat als dat gebeurt door bedrijven met commerciële of zelfs ideologische belangen, in een maatschappij die nog geen passend kader uitgevonden heeft?

Het is geen kwestie ‘of’ het zal gebeuren, maar wel ‘wanneer’. We hebben in het verleden gezien, en zien nog steeds, hoe archief en informatie door totalitaire staten gebruikt wordt met verwoestende effecten. We zien ook dat grote techbedrijven plutocratische aspiraties koesteren. Een overheid heeft echter een sociaal contract met haar samenleving, en in een democratie hebben burgers het recht om door hun overheid beschermd te worden. De vraag die moet opkomen, is niet alleen hoe de maatschappij moet reageren en een tegengewicht kan bieden, het gaat ook om wie de publieke professionals zijn die iets zullen moeten ondernemen.

Uit de gesprekken met de beleidsmakers naar aanleiding van ons memorandum hebben we vooral geleerd dat het initiatief niet snel van het centrale niveau zal komen. Zelfs de grootste uitdagingen, waaronder digitalisering en informatiegeletterdheid, moeten van onderaf bekeken worden, omdat ze impact hebben op individuele levens en van hieruit het verschil maken. Het beleid kijkt dus naar ons, naar jou en mij. Het staat misschien niet expliciet in onze functieprofielen, maar het lijkt er wel op dat wij, als informatieprofessionals, ons moeten engageren voor de maatschappij die ons tewerkstelt.