Ze kwamen, lazen en leerden. Het Netwerk Vitamine C – het kennisnetwerk voor cultuureducatoren van publiq – kwam eind april samen om samen te lezen. De weldadige effecten daarvan delen we graag met jullie.

Nog voor we uitleg krijgen over Samen Lezen, lezen we samen. We doen dat onder de zachte, maar doordachte begeleiding van Silvie Moors, adjunct-directeur van Bond Zonder Naam en bezieler van het project. Als een wit blad papier leveren we ons aan elkaar over: een tiental mensen die elkaar niet kennen, en toch dit intieme uurtje met elkaar gaan delen. Een beetje ongemakkelijk voelt het wel, maar Silvie Moors breekt met haar licht-humoristische aanpak snel het ijs. Dat heeft ze duidelijk eerder gedaan

Ze spreekt vooraf een aantal spelregels met ons af, om het Samen Lezen tot een fijne ervaring te maken. Beteugel je eigen spraakwaterval, luister naar de ander, respecteer elkaars gedachten en gevoelens, en niet onbelangrijk: wat hier besproken wordt, verlaat de kamer niet. Samen Lezen gebeurt in een safe space.

En dan start het lezen, of liever het voorlezen. Moors leest een kortverhaal van de Japanse auteur Kō Machida, over twee meisjes – eentje is gelukkig, het ander ongelukkig. Op een subtiele manier polst ze daarna naar onze gedachten en gevoelens bij het wat vervreemdende verhaal. Want hoe kort de vertelling ook is, ze maakt grote vragen los. Wat is geluk? Hoe definieert een samenleving ‘gelukkige’ of ‘ongelukkige’ mensen? Er worden persoonlijke anekdotes gedeeld.

Gelijkwaardig lezen

Wanneer we ons opnieuw verzamelen met de tweede, parallelle leesgroep, geven we woorden aan wat we net ervaren hebben. En Moors plaatst die ervaringen in een groter kader. Het concept van Samen Lezen kwam een twintigtal jaar geleden overgewaaid uit het Verenigd Koninkrijk, toen initiatiefnemer Jane Davis de schoonheid van literatuur, waarvan ze zelf zo genoot, wilde delen.

Ze wilde dat bij uitstek doen met mensen in een kwetsbare positie, die vaak geen toegang hadden tot die schoonheid. In het kleine leesgroepje waarmee ze startte, was het dan ook van cruciaal belang dat er gelezen werd vanuit een positie van gelijkwaardigheid: niemand moest expert zijn, niemand zou het beter weten dan een ander.

Ervaring boven expertise

In de Samen Lezen-projecten waarmee Silvie Moors in 2012 begon in Vlaanderen, gelden ruwweg nog steeds dezelfde uitgangspunten. Wie wil aansluiten bij een leesgroep hoeft geen achtergrond in de letteren te hebben, en zelfs niet te kunnen lezen, want er wordt voorgelezen. Een basisbegrip van het Nederlands is wel vereist om de tekst te begrijpen, maar ook om zich over de tekst te kunnen uitdrukken. Minstens even belangrijk als de ervaring van het lezen is immers de vrije en gelijkwaardige uitwisseling van gevoelens naderhand: wat is er gelezen, wat maakt het los? De vraag is steeds wat de tekst met je doet, niet of je hem juist interpreteert.

De leesbegeleider speelt een cruciale rol in deze uitwisseling: niet als ‘baas’ van de groep, maar als faciliteerder die misschien minder mondige of extraverte deelnemers aan het woord laat en de dynamiek van de groep bewaakt. Door open vragen te stellen brengt deze begeleider het gesprek op gang.

Diverse teksten

Last but not least gaat het in de kern steeds weer om het delen van schoonheid. Samen Lezen streeft naar kennismaking met teksten of tekstfragmenten van hoge kwaliteit, met vele lagen. Meerstemmiger leesvoer dus dan de highlights uit de boekentoptien of de westerse canon.

Openbaar en besloten

De Samen Lezen-projecten van Bond Zonder Naam nestelen zich graag op openbare plekken, zoals bibliotheken, buurthuizen of dienstencentra, en ze zijn altijd gratis. Vaak wordt er voor het lezen soep aangeboden. Evengoed gaan Moors en haar (vele) vrijwillige kompanen voorlezen op gesloten plekken, zoals in gevangenissen en in de psychiatrie. Het leesnetwerk werpt geregeld zijn netten uit naar de cultuurhuizen of theaterhuizen. Dan worden er fragmenten gelezen van een toneeltekst, en kunnen de deelnemers daarna ook de voorstelling zien.

Tijdens de netwerkontmoeting van Vitamine C zitten we rond de tafel met relatief ‘sterke’ profielen, we zijn allemaal hoogopgeleide professionals. Toch komt er in het uurtje dat we samen lezen al snel een kwetsbaarheid bovendrijven. De teksten snijden thema’s aan die ons uitdagen om iets van onszelf prijs te geven. Niet onder druk, want Silvie Moors benadrukt dat niemand hoeft te spreken, gewoon luisteren kan ook.

Het concept van Samen Lezen is echter zo laagdrempelig en toegankelijk dat het zich leent tot veel contexten en doelgroepen. Soms raken deelnemers zo gebeten dat ze zin krijgen om ook leesbegeleider te worden. Soms starten enthousiaste lezers zelf ook weer met een eigen leesclub. En zo dijt Samen Lezen uit, als een olievlek van verbinding.

Meer weten? Surf naar bit.ly/publiq_Vitamine-C.