Dit artikel is het derde en laatste artikel in de korte Essay-reeks ‘Duaal leren voor diverse doelgroepen: het vervlechten van sector en opleiding’.
Leermomenten of ‘teachable moments’
Wanneer je terugdenkt aan een aha-erlebnis in je leven, een moment waarop plots alles duidelijk werd, of aan een complex probleem waarvoor je de oplossing eindelijk kon uitwerken, blijken dat momenten te zijn waarbij je leerproces grote sprongen voorwaarts deed. De beste leermomenten of teachable moments gebeuren immers spontaan en onverwacht.
Met een teachable moment bedoelen we het tijdstip waarop het leren van een specifiek onderwerp mogelijk of gemakkelijk wordt. Deze momenten zijn niet altijd gepland en kunnen zich onverwachts aandienen. Vaak gaat het om een probleem dat opduikt en dat opgelost dient te worden.
Het concept werd voor het eerst in 1952 beschreven door Robert Havighurst (Havighurst, 1954): “A developmental task is a task which is learned at a specific point and which makes achievement of succeeding tasks possible. When the timing is right, the ability to learn a particular task will be possible. This is referred to as a ‘teachable moment’. It is important to keep in mind that unless the time is right, learning will not occur. Hence, it is important to repeat important points whenever possible so that when a student’s teachable moment occurs, s/he can benefit from the knowledge.”
De meeste leerzame momenten zijn van nature spontaan en kunnen op elk moment ontstaan. Ze worden onvermijdelijk geïnitieerd door een kritische of reflectieve vraag, door iets wat onduidelijk is, iets wat ontbreekt of iets wat onvolledig is.
Deze vragen worden gemakkelijker in een praktijkomgeving gesteld dan in een klassieke lesomgeving. In de les voelen studenten, afhankelijk van de onderwijscultuur of de dynamiek van de onderwijsleeromgevingen, zich vaak geremd om het leerproces – dat volgens een vast sjabloon verloopt – te onderbreken.
In praktijksituaties kunnen op elk moment natuurlijke leermomenten ontstaan waar spontaan op ingespeeld kan worden. Het brengt studenten verder dan wat ze al geleerd hebben, door ze toe te staan na te denken over andere kennis en reële problemen.
Leermomenten zijn waardevol, maar relatief schaars, daarom moeten ze effectief en vakkundig gebruikt worden wanneer ze zich voordoen. (Starr-Glass, 2018)
Uiteraard wachten we niet passief tot wanneer zo’n leermoment zich voordoet. Deze leermomenten doen zich trouwens vooral voor wanneer we actief aan de slag zijn met een project of opdracht. Daarom moeten we de studenten de juiste opdrachten bieden, want elke opdracht is een leerproces. We kunnen volgende kwaliteitsaspecten van opdrachten omschrijven:
- Opdrachten zijn helder en eenduidig geformuleerd.
- Opdrachten bevatten voldoende ruimte om zelfstandigheid en verantwoordelijkheid te beleven en om betekenis te geven aan het leerproces.
- Opdrachten sluiten aan op wat de student al beheerst aan kennis en vaardigheden.
- Opdrachten zijn beroepsrealistisch en ze zijn geplaatst in de beroepscontext.
- Opdrachten bevatten een variëteit aan activiteiten.
- Studenten beschikken over voldoende middelen om de opdrachten te kunnen uitvoeren.
Dat soort opdrachten en verwante leermomenten zijn cruciaal bij het werkplekleren. Daarom enkele tips om deze leermomenten succesvol te maken:
Er kunnen niet genoeg vragen gesteld worden
Tijdens het opgroeien verliezen we vaak de kunst van het vragen stellen, toch is vragen stellen cruciaal in elk leerproces. Goede docenten en mentoren moedigen daarom aan om vragen te stellen en nieuwsgierig te blijven.
