Het is de zomer van 2020. George Floyd werd net vermoord door politieagent Derek Chauvin in Minneapolis in de staat Minnesota (Verenigde Staten). De Black Lives Matterprotesten stonden dagelijks in de kranten. Op vele plaatsen ontstond een momentum om op organisatieniveau mee te werken aan oplossingen voor het probleem van discriminatie. Zo ook in de Bib Leuven. We besloten een werkgroep dekolonisatie op te richten die breder werkt dan onze huidige insteek rond diversiteit.

Diversiteit en dekolonisatie

Al geruime tijd zet de Bib Leuven in op diversiteit, met initiatieven als Bab(b)el, het Taalpunt Nederlands, Samenlezen met anderstaligen, rondleidingen voor nieuwkomers en buurtgerichte werking. Black Lives Matter zette ons concreet tot actie aan: onze werkgroep dekolonisatie ging van start. Hiermee willen we verschillende aspecten van onze werking en ons aanbod bekijken en onderzoeken wat anders kan. Collega’s uit verschillende domeinen van de bibliotheek sloten spontaan aan bij de eerste bijeenkomst.

Onder ‘dekolonisatie’ verstaan we de bewustwording van de ongelijke machtsverhoudingen en het streven naar meer gelijkwaardigheid in de samenleving. Je wordt je bewust van je positie en je privilege(s), en gebruikt deze positief, in samenwerking met anderen. Binnen de bibliotheekwerking startten we met dekolonisatie op het vlak van systemisch racisme. We vertrekken steeds vanuit het streven naar verbinding, naar een juiste nuance en een verbredend verhaal.

Die doelstellingen sluiten aan bij de visie van de Bib Leuven. De Bib wil een beleid voeren waarin mensen centraal staan en werkt toekomstgericht. We willen een openbare, publiek toegankelijke plaats zijn, een plek van ontmoeting waar je jezelf kunt zijn in een veilig kader (safe space) en waar iedereen welkom is, alleen of samen. We kiezen bewust om mee te bouwen aan een sterker sociaal weefsel om op een laagdrempelige manier correcte informatie te delen die voor iedereen beschikbaar is. Zo willen we polarisatie tegengaan.

Van ambitie naar concreet plan van aanpak

Om het ‘waarom’ van deze werkgroep helder te krijgen, vertaalden we onze ambities naar strategische doelstellingen op drie niveaus: intern, extern en naar de sector toe. Op die manier verankerden we de ambitie van de werkgroep in het beleid van de hele bibliotheek. Intern zet de Bib Leuven blijvend in op haar werking met betrekking tot diversiteit en dekolonisatie, en bouwt ze deze verder uit om toekomstgericht en duurzaam te werken in een steeds veranderende maatschappij. Extern gaan we nieuwe samenwerkingen aan met individuen, verenigingen en organisaties om ons netwerk inclusiever te maken en verder uit te breiden. En tot slot wil de Bib Leuven met die ervaring op sectorniveau en ook binnen de stad Leuven een actieve en informerende rol opnemen met betrekking tot diversiteit en dekolonisatie.

Om deze doelen te bereiken, hanteert de werkgroep een tweesporenbeleid. We denken na over de verankering in het beleids- en sectorniveau enerzijds én tegelijkertijd werken we concrete projecten uit anderzijds. Het netwerk dat we uitbouwen, komt ten goede aan de beleidsmatige aanpak en de acties op kortere termijn.

Als eerste actie ging de werkgroep op verkenning. We namen contact op met verschillende partners (het Huis van alle Talen in Amsterdam, Muntpunt in Brussel, Bib Sophia in Schaarbeek, De Krook in Gent en Avansa Oost-Brabant in Leuven) en wisselden ervaringen uit. Daarnaast startten we een traject op met Tunde Adefioye, coach, dramaturg, essayist en onderzoeker, die een grote maatschappelijke betrokkenheid toont in zijn werk. In een vijftal diepgaande sessies met twee collega’s dacht Tunde mee na over hoe we met de werkgroep tot een duurzaam resultaat konden komen, met extra aandacht voor de ‘andere stem’, die nog te weinig in de werkgroep zit. Om iedereen betrokken partij te maken, is het belangrijk bondgenoten en medeplichtigen te zoeken onder de bibliotheekcollega’s, zodat de werkgroep niet enkel plant, maar alle collega’s betrokken partij maakt.

De Bib is een stadsdienst van Leuven en dus namen we ook contact op met de collega’s van de dienst Diversiteit en gelijke kansen. Leuven wil een zorgzame stad zijn waar iedereen zich goed voelt, een open en solidaire stad, verbonden door verschillen heen, met elkaar en de wereld. Zo heeft de stad Leuven in haar meerjarenplan (2020-2025) als actie opgenomen om discriminatie en racisme actief te bestrijden. Met onze werkgroep dekolonisatie dragen we hier binnen de bibliotheek actief aan bij.

Om tot concrete acties te komen, voerde de werkgroep een scan & do uit met verbetermogelijkheden op het vlak van collectiebeleid en -ontsluiting, communicatie, leesbevordering, personeel, publiekswerking en onthaal.

We kwamen uit bij de volgende vragen:

• Zijn onze collectie en werking een weerspiegeling van de huidige maatschappij, als we weten dat Leuven meer dan 160 verschillende nationaliteiten telt?
• Voelt een kind van kleur zich thuis in onze bibliotheek?
• Bereiken we een divers publiek met onze activiteiten?
• Met wie werken we samen om een divers publiek te bereiken?
• Is onze communicatie voldoende inclusief? Gebruiken we de juiste kanalen?
• Welke verhalen bieden we aan? Zijn die herkenbaar?
• Welke labels gebruiken we bij catalografie? Welke rol kan de Bib Leuven opnemen op Vlaams/sectorniveau?

Kortom: veel vragen waarmee we aan de slag wilden.

Heel het team on board - aanpak

De werkgroep dekolonisatie kende dan wel een organische start, de manier van werken is gaandeweg meer geformatteerd. Veertien mensen engageren zich om actief deel uit te maken van deze groep. Twee collega’s zijn de trekkers. Zij bereiden de agenda voor, zorgen voor inhoudelijke opvolging en zijn het aanspreekpunt, intern en extern. Om een goede opvolging van de acties te garanderen, komt de werkgroep minimaal elke twee maanden samen. Tijdens elk overleg overlopen we lopende acties, lanceren we nieuwe ideeën en koppelen we terug per domein. Die terugkoppeling is niet alleen belangrijk om mee te zijn met de laatste stand van zaken, we verzekeren zo ook de gedragenheid binnen het team.

We willen met de werkgroep impact hebben op alle onderdelen van de bibliotheekwerking en dus streven we ernaar het hele bibliotheekteam, zo’n zestigtal mensen, bondgenoot te maken in dit verhaal. Op vormingsdagen of infomomenten voor het hele team benoemen we de stappen die we zetten. In het najaar van 2021 nodigden we Winny Ang, schrijfster en kinder- en jeugdpsychiater met aandacht voor cultuursensitieve zorg. Op een interactieve manier triggerde ze ons team met haar toelichting ‘Wat een diverse maatschappij betekent voor onze Bib’. Winny toonde hoe we elk onze eigenheid en dus onze eigen bril hebben en hoe dat onze referentiekaders stuurt. Ze haalt ook Chimamanda Ngozi Adichies quote over “the danger of a single story” aan. Die stelt dat we moeten vermijden om enkel gesimplificeerde of foute veronderstellingen over individuen, groepen of landen te verspreiden. Dat kan met een collectie verhalen die spiegels en vensters bevat: verhalen waarin je jezelf kunt herkennen én verhalen die je blik verruimen.

In het voorjaar van 2022 vertoonden we voor het volledige bibliotheekteam de documentaire Wit is ook een kleur van Sunny Bergman. In deze confronterende documentaire wil Sunny Bergman weten waarom veel witte mensen zich verongelijkt voelen of zelfs boos worden als het over racisme en witte privileges gaat. Ze laat zien dat kleur er wel degelijk toe doet en dat een witte huidskleur veel privileges met zich meebrengt, iets waar de groep uit de documentaire zich niet van bewust is. De werkgroep koos voor Wit is ook een kleur, omdat de documentaire enkele abstracte vraagstukken – die raken aan de bestaansreden van de werkgroep – concreet maakt. Daarnaast geeft hij ook gemakkelijk aanleiding tot een open gesprek na de vertoning. Herkennen collega’s bepaalde scènes? Was het een ver-van-je-bedshow of maakte je dat al mee? Ook in de periode na de vertoning bleek het een goede gespreksopener. Het bewustwordingsproces van het hele bibliotheekteam ging een nieuwe fase in.

Sowieso heeft het bewustwordingsproces zijn tijd nodig. Binnen het bibliotheekteam is dat niet anders. Wij zien dekolonisatie dan ook als een ‘contract van onbepaalde duur’. Het is een voortdurend work in progress waarin we verschillende kleine stappen zetten die samen voor verandering zorgen.

We streven naar een brede gedragenheid. Ook binnen de bredere context van de stad en met de betrokken beleidsmakers koppelen we terug. We stemmen af en zijn open over het traject als er verduidelijking gevraagd wordt.

In de vroege zomer van 2020 vond de eerste vergadering van de werkgroep plaats. Een dikke twee jaar later zijn er heel wat plannen bedacht, in gang gezet én ook uitgevoerd. Net door tegelijkertijd in te zetten op de (tragere) beleidsverandering en (snellere) concrete projecten, hebben we heel wat gerealiseerd en geleerd. In de kaderstukken vind je enkele voorbeelden.

Wat brengt de toekomst?

Aan ambitie geen gebrek binnen de werkgroep dekolonisatie. We blijven op korte en lange termijn plannen, en mikken zowel op beleid als op concrete acties. Het sinterklaastraject, dat nog lopende is, is een aanleiding om ook andere materialen van de collectie onder de loep te nemen. De stripcollectie zien we als de volgende stap. Ook hier starten we een traject op, met de nodige nuance

De focusgroep communicatie bekijkt hoe we ons eigen beeldmateriaal voor externe communicatie kunnen actualiseren. Op het vlak van publiekswerking onderzoeken we hoe we ruimte kunnen geven aan alle stemmen door middel van thematafels en activiteiten. Hiervoor denken we aan inhoudelijke externe input of cocreatie. We blijven ook stadsbreed samenwerken binnen de stedelijke werkgroep Dekolonisatie, die de dienst Diversiteit trekt. Daarnaast nemen we een rol op in het lerend netwerk diversiteit en inclusie van de Leuvense cultuursector. We blijven zoeken naar wegen om nog meer samen te werken rond dit thema met andere bibliotheken, regionaal en Vlaams.

De Bib Leuven wil een inclusieve bibliotheek zijn. De resultaten die we al bereikt hebben, zijn voor ons geen eindhalte, maar een tussenstop. Soms zetten we een paar stappen achteruit of liepen we tegen de muur. Het dekolonisatietraject is er vooral een van luisteren en keuzes durven maken