Verwerving

In juni 2020 schonk doctor Hendrik Vervliet zijn immense onderzoeksarchief en bibliotheekcollectie aan het Museum Plantin-Moretus. Door de toenmalige coronareglementering was het niet mogelijk om de collectie direct in handen te krijgen. Hierdoor werden de boeken en bepaalde deelarchieven tijdelijk op een ongeschikte plaats bewaard, met name een vochtige kelder. Een stoffige en vochtige omgeving is dé ideale habitat voor de creatie van schimmels.

Toen de schenking eindelijk in het museum terechtkwam, werd ze in quarantaine gezet. Zo kon er geen schimmeluitbraak ontstaan in de hele museumcollectie. De aangetaste werken werden door een expert gecontroleerd om te zien hoe ernstig de schimmelsporen waren. Dat viel op het eerste gezicht mee, waardoor de reiniging intern kon gebeuren.

Uitvoering

In april 2021 ging de reiniging van start. Er werd gereinigd met behulp van een museumstofzuiger, een borsteltje (zowel een mondstuk voor op de stofzuiger als een handborsteltje), en een propere microvezeldoek. Een wattenstaafje kwam ook van pas bij publicaties met een holle rug.

Hoe reinig je beschimmelde werken?

• Draag eerst en vooral bescherming (jas, bril en ongepoederde nitril handschoenen). Verlucht de ruimte waarin je werkt goed.
• Begin bij de kaft (voorflap, rug en achterflap) en werk telkens van binnen naar buiten. De kaft en de rug zijn de meest voorkomende plaatsen met schimmel, zeker die met een stoffen omslag of met een extra cover.
• Na de buitenkant zorg je ervoor dat het ongeopende boekblok gereinigd wordt. Het is belangrijk dat je het werk nog niet geopend hebt, zodat het stof dat op de bladen ligt er niet tussen kan vallen.
• Als er schimmel te zien is op de kaft én als het boek een holle rug heeft, dan kun je met een wattenstaafje voorzichtig vegen in de holte.
• Als er plekken zijn die je niet proper krijgt met de borstel, dan kun je de microvezeldoek erbij nemen en rustig wrijven.
• Bij een fragiel werk moet je goed opletten dat je bij de reiniging geen schade aanricht. Wees voorzichtig met het gebruik van de stofzuiger en de microvezeldoek. In dit geval kun je het best de handborstel gebruiken in plaats van het mondstuk van de stofzuiger. Zorg dat enkel de handborstel contact heeft met het werk.
• Daarna reinig je het voorplat en de eerste pagina, gevolgd door de laatste bladzijde en het achterplat. Dat zijn de voornaamste plaatsen. Na dat alles blader je eens door het werk om te zien waar mogelijk nog vuil kan zitten, bijvoorbeeld restanten van het gommen, ophoping van stof enzovoort.

Behoud en beheer

Van elk werk met uitbrekende schimmelsporen zijn voor- en nafoto’s getrokken. Hierop is te zien dat de aangerichte schade door de schimmel niet altijd te verwijderen is. De schimmel is wel weg, maar de aantasting blijf je zien. Deze foto’s zijn getrokken om te controleren of de schimmel op termijn niet terugkomt.

Uiteindelijk had maar een klein deel van de bibliotheekcollectie actieve schimmelsporen. Er waren ook een aantal werken die op het eerste gezicht geen sporen hadden, maar waarbij onder een andere lichtinval toch sporen te bemerken waren.

Elk werk is gereinigd, of er nu schimmelsporen zichtbaar waren of niet. Zo kon de fysieke toestand gecontroleerd worden. Een aantal van deze werken had ernstige gebruikssporen. We hebben deze behandeld zodat ze weer gebruiksklaar zijn.

Van de 1.274 gereinigde publicaties hebben we 734 boeken en tijdschriften opgenomen in de bibliotheekcollectie. Zeventien andere werken zijn teruggegeven aan de rechtmatige eigenaars, waaronder de Universiteit Antwerpen. De andere publicaties die minder relevant waren voor het museum hebben we op onze beurt geschonken aan het Plantin Instituut voor Typografie en aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.