Een datakluis voor elke burger

Vorig jaar vond op 14 en 15 oktober Informatie aan Zee plaats. Ikzelf woonde pas in 2019 mijn eerste editie bij, dus ik keek erg uit naar de eerstvolgende. De keynotespreker op donderdag, Ruben Verborgh (UGent), zette een interessant betoog neer over persoonlijke data pods. Een idee dat al langer circuleert, maar nu steeds concreter wordt – bijvoorbeeld met toepassingen in het Vlaams Datanutsbedrijf – en ook zo in het Vlaams regeerakkoord staat. Een datakluis voor elke burger. Voor het zover is, zijn er nog enkele watertjes te doorzwemmen. De verantwoordelijkheid voor privacybescherming komt bij de gebruiker zelf te liggen, voor elke transactie opnieuw, voor elk onderdeel van je data. Van schoenmaat tot medisch dossier.

De overwinning van dat model ten opzichte van het commerciële model van de GAFA-bedrijven (Google, Amazon, Meta (Facebook) en Apple), werd als onvermijdelijk neergezet. Zij zouden aan hun plafond zitten qua datavergaring. Sta me toe te twijfelen over die stelling. Een greep uit enkele recente datavergaringsinitiatieven van de Big Four: Amazon koopt je vingerafdruk voor een bon van tien dollar. Facebook (nu Meta) ontwikkelde een nieuwe VR-bril en is volop bezig zijn metaverse uit te bouwen. Google zet in op financiële technologie (fintech) met een zichtrekening in samenwerking met Citibank. De volgende smartwatch van Apple zou nieuwe sensoren hebben die via je zweet je bloedalcohol- en glucosegehalte kunnen meten. Kortom, deze bedrijven zoeken – en vinden – nog steeds gretig nieuwe bronnen van financiële, medische, biometrische en persoonsgebonden data.

De invloed van corona

Over naar de elephant in the room: de impact van corona op de BDI-sector. Het was even wennen: je Covid Safe Ticket laten scannen en daarna – hop – maskers af. Corona vormde een rode draad door veel verhalen. Logisch ook: als sectoroverschrijdende uitdaging kan dat wel tellen, zo’n globale pandemie die je volledige werking overhoop gooit. Ik hoorde aangrijpende verhalen over bibliothecarissen die bezoekers verloren hadden aan het virus. Bekende gezichten die ze niet meer zullen terugzien. Naast een welkom weerzien met collega’s uit het werkveld, drukten deze ervaringen ons met onze neus op de donkere keerzijde van de afgelopen twee jaar. 

Op pad naar vernieuwing

Aandachtig luisterde ik hoe bibliotheken hun dienstverlening omgooiden tijdens corona en besloten om nooit meer terug te gaan naar ‘het oude normaal’. Ik zag nieuwe initiatieven die de geleerde lessen en behaalde successen hanteerden als hefboom voor verandering. Zo ook de KBR-keynote op vrijdag. Een eerlijke, transparante inkijk in onze nationale bibliotheek op haar pad naar vernieuwing.

Zij koppelden hun processen los van hun interne logica en heroriënteerden zich helemaal naar hun gebruiker. Dat klinkt abstract. Goed, enkele concrete voorbeelden: niet langer drie formulieren invullen om een document aan te vragen, niet langer verschillende openingsuren voor elke leeszaal, massaal digitaliseren met nieuw aangekochte boekscanners, een nieuwe website, toegang van thuis uit tot meer elektronische bronnen. Een beloftevol elan dat hopelijk kan leiden tot een opfrissing van het ietwat stoffige imago van KBR. Ze gaan bovendien de dialoog aan met de bredere sector. In het verleden zaten ze eerder op een eiland, eventueel samen met de andere federale wetenschappelijke instellingen. Mooi dat die brug, sinds enkele jaren ook met het Rijksarchief trouwens, gelegd wordt.

Op lokaal niveau stelde ook de Antwerpse openbare bibliotheek een ambitieus nieuw beleidsplan op. Boeiend om het proces te horen dat daaraan voorafging. Ze namen onderzoeksbureau’s onder de arm, stelden klantenprofielen op en stemden hun visie daar gericht op af. Opvallende elementen uit dat beleidsplan: meer inzetten op selfservice, een boetevrije bibliotheek, gratis lidmaatschap voor min 26-jarigen en een klantgerichte aanpak waarbij elke vestigingsbibliotheek een eigen functie en doelgroep heeft binnen het netwerk. Dat plan wordt ondersteund door een heuse communicatie- en marketingstrategie die eveneens afgestemd wordt op de verschillende gebruikersprofielen. In een latere fase werken ze een gezamenlijk masterplan uit met onder andere de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Letterenhuis. Alvast een ideetje voor Informatie aan Zee 2023. 

Inclusie en diversiteit

Welke trends kwamen er nog aan bod op Informatie aan Zee? Inclusie en diversiteit was daar zeker één van. Zo woonde ik een dubbellezing bij over de kunstbibliotheek als actieterrein waarop de dekolonisatie van de collectie kon plaatsvinden. Dat werd gevolgd door een geïmproviseerd, volledig vrouwelijk panelgesprek voor een publiek dat nog steeds weinig divers is. Zeker een reflectie waard. Het heeft mezelf alvast aan het denken gezet over diversiteit in de brede zin, voorbij de collectie: bij het schrijven van vacatures, inclusieve communicatie, het verlagen van drempels in de bibliotheekwerking (bijvoorbeeld financiële drempels zoals boetes). Ik stel vast dat de openbarebibliotheeksector op dat vlak al een stuk verder staat.

In de BDI-sector is het besef gegroeid dat onze denkkaders niet neutraal zijn, onze classificatiesystemen en collectievorming evenmin. Zelfgemaakte classificatieschema’s bevatten soms beschamende termen voor minderheden of maatschappelijke kwesties. Ook onze nieuwe classificaties ontspringen de dans niet. Iets wat mij als altijd mateloos irriteert, is de ZIZO-opdeling tussen ‘Westerse geschiedenis’ enerzijds en ‘Oude culturen – Traditionele volken’ anderzijds. Alsook de benaming van die ‘volkeren’: termen zoals Eskimo’s, zigeuners en indianen zijn niet meer acceptabel. En wat is ‘Oosters denken’? Idem voor kunst. Picasso? Komt bij ‘Beeldende kunst’. Aboriginalkunst? Dat valt dan weer onder ‘Oude culturen – Traditionele volken - Aboriginals’ natuurlijk. Hier ligt nog wel wat werk op de plank. 

De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen

Duurzaamheid en klimaatverandering: nog een thema dat de komende decennia niet van de agenda zal verdwijnen. In een tweetal lezingen werden de Sustainable Development Goals (SDG’s) uiteengezet. Daarbij lag de nadruk op praktische tips om aan de slag te gaan met die SDG’s en zo een duurzame bibliotheek of leercentrum uit te bouwen. De praktische toepassing van die principes werd in de lezing daarna mooi geïllustreerd door het voorbeeld van het UCLL-leercentrum. Deze SDG’s gaan verder dan enkel klimaat. Ook gendergelijkheid, geletterdheid en dergelijke komen aan bod. Kleine aanpassingen kunnen een groot verschil betekenen. Bijvoorbeeld genderneutrale toiletten, zodat iedereen, ook niet-binaire studenten, zich thuis voelt in de bibliotheek.

Verder kijken dan de usual suspects wat betreft de inhoud van de lezingen werd erg geapprecieerd, dat toonde het enthousiasme voor de passage van informatieprofessionals buiten de klassieke bibliotheeksector tijdens het panelgesprek De informatieprofessionals van de toekomst. De deelnemers aan dit gesprek dragen niet de titel van bibliothecaris, maar worstelen met dezelfde uitdagingen: hoe beheersen we de steeds toenemende data- en informatiestromen? Hoe filteren en ontsluiten we deze voor ons doelpubliek? Over het muurtje kijken bij collega-informatiefilteraars in de privésector en de blik verbreden: graag meer van dat!

De koffieklets

Een circuit van inspirerende gesprekken tijdens de koffiemomenten en de recepties vormde het informele schaduwprogramma naast de formele sessies. Praten met collega’s over hun ervaringen het afgelopen jaar of een praatje doen met vertegenwoordigers aan de beursstands over die nieuwe boekscanner, het hoort er allemaal bij. Nieuwe verbindingen leggen ook. Helemaal in lijn natuurlijk met het thema van deze editie. Businesscards werden gretig uitgewisseld als pokémonkaarten, pennen als souvenirs. Het handenschudden bleef achterwege. Zo voorzichtig zijn we wel. Het weekend erna zat ik opeens met keel- en hoofdpijn. Oh nee! Snel een test geboekt. Oef, geen corona. Dat voorzichtig verbinden heeft zijn vruchten afgeworpen.

Of je nu als deelnemer, vrijwilliger, sessieleider of spreker aanwezig was, ik hoop dat je een deugddoende portie verbinding achter de rug hebt. Tot de volgende editie!