dat vierden we met een creatief en digitaal programma

Op zaterdag 24 en zondag 25 april 2021 vond de twintigste editie van Erfgoeddag plaats. Wat gepland werd als een uitgebreid feest, met als toepasselijk thema De Nacht, werd binnen de coronacontext een ingetogen feesteditie. Een positief lichtpunt voor erfgoedwerkers en publiek, en een moment om hoopvol uit te kijken naar de heropstart van cultuur- en erfgoedinitiatieven.

Op het programma stond een bijzondere selectie aan (coronaproof) activiteiten bij musea, heemkringen en heel wat andere erfgoedorganisaties. Ook archieven en erfgoedbibliotheken toonden zich van hun beste, creatiefste en meest enthousiaste kant. Activiteiten gingen van wandelingen over digitale quizzen tot virtuele lezingen. Maar hoe de twintigste editie van Erfgoeddag écht beleefd werd, dat vertellen archiefmedewerkers je het best zelf. In dit artikel delen medewerkers van Archief & Erfgoed Ronse, het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven (CAVA), Rijksarchief Leuven, Archief Gent, het Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme (ADVN) en de Gemeente Koksijde hun ervaringen.

Op zoek naar de erfgoedkrak in Koksijde

Het Abdijmuseum, het Nationaal Visserijmuseum Oostduinkerke (NAVIGO), de archiefdienst en de dienst Cultuur & Erfgoed van Koksijde organiseerden een digitale erfgoedquiz, Koksieds Erfgoedkraksje. Daarbij was het uitgangspunt dat iedereen van erfgoed houdt, ook al beseffen mensen niet altijd dat het ‘erfgoed’ genoemd wordt. De quiz vormde een (inter)actieve manier om de passie voor erfgoed door te geven. Veertig meerkeuzevragen namen een heleboel aspecten van het Koksijdse cultureel erfgoed onder de loep. De quiz werd georganiseerd op het digitale platform Kahoot, kandidaten kwamen samen via Teams.

De quiz vormt een mooi voorbeeld van de kracht van samenwerking. Die samenwerking zorgt niet alleen voor een bredere blik, ook de kwaliteiten van alle medewerkers worden optimaal ingezet. Wil je zelf een digitale quiz organiseren? Dan raadt erfgoedconsulent Sarah Verstaen je drie zaken aan:

1. Plan een tijdsmarge in voor onvoorzien werk. Het is ook handig om een stap achteruit te zetten en je werk vanop een afstand te bekijken.
2. Bevraag in de laatste fase een collega of externe, die zal ongetwijfeld waardevolle feedback geven.
3. Bezorg medewerkers en deelnemers tijdig een technische briefing. Tijdens het evenement zelf is een (technische) hulplijn handig.

Poëzie, muziek en animatie in Antwerpen

Erfgoeddag vormt een jaarlijkse hoogdag voor het ADVN. Het archief trakteerde het publiek tijdens het feestweekend op een reeks filmpjes waarin De Nacht centraal stond. Collectiestukken vormden het vertrekpunt voor poëzie, muziek en animatie. Zo gaf woordkunstenaar en -performer Anke Verschueren een eigen interpretatie aan de gedichten van Paul van Ostaijen en werd er een jukebox gemaakt met Nederlandstalige liedjes over De Nacht.

Hét succesverhaal van Erfgoeddag 2021 voor het ADVN? Een reeks stopmotion-filmpjes die enthousiast onthaald werden. Een fijn bewijs dat out of the box denken werkt. Je kunt de filmpjes herbekijken via de Facebookpagina van het ADVN. Toch leerden de medewerkers uit hun publieksactiviteiten dat mensen echt een fysieke beleving verkiezen boven een digitaal aanbod. Het virtuele programma vormt een tijdelijk en waardig alternatief, maar blijft eerder vluchtig.

Archief Gent ging volledig digitaal

Ook Archief Gent koos resoluut voor een digitale Erfgoeddag. Het evenement is voor hen een mooie kans om naar buiten te treden met stukken die geen deel uitmaken van lopende projecten. Wat als de nacht valt? Of het verleden tot leven komt? Of wat als het licht uitgaat? Vanuit deze insteek organiseerde het archief een reeks online activiteiten. Het aanbod bestond uit een zoektocht met de ErfgoedApp, een downloadbare bundel waarmee je zelf een kijkdoos kon maken, en een showcase in videovorm. Alle activiteiten blijven beschikbaar op de website van Archief Gent.

Het archief blikt samen met het publiek positief terug op deze editie, maar nuanceert wel dat de publieksopkomst niet zo groot was als gehoopt. Heel wat organisaties zetten in op digitaal, met een overaanbod tot gevolg. Na meer dan een jaar quarantaine en veiligheidsmaatregelen snakken we met zijn allen naar sociale ontmoetingen en fysieke belevenissen. Deze ervaring sluit aan op de beleving van het ADVN. Educatief medewerker Casper De Koker geeft graag ook een laatste tip mee: “Probeer echt na te denken over niet-klassieke activiteiten en durf ook te falen. De ervaring die je opdoet, leidt later misschien nog tot nieuwe ideeën of werkvormen.

Wandelen in Ronse

Archief en Erfgoed Ronse voorzag een groots openingsmoment in het Erfgoedcentrum. De aanhoudende coronamaatregelen zorgden er ook hier voor dat de medewerkers snel schakelden naar een alternatief aanbod.

De dienst probeert inwoners en toeristen te enthousiasmeren rond het bijzondere lokale erfgoed. Dat doen ze door regelmatig met de collecties en het erfgoed van de stad naar buiten te treden op een creatieve manier. En dat levert op. Tijdens een wandeling met de ErfgoedApp in het Muziekbos konden bezoekers streekverhalen ontdekken. Met Zwart als de nacht focuste een fototentoonstelling en bijbehorende lezing op de industrie van smeedijzer tijdens het interbellum in Ronse. Het last minute schakelen naar deze drie alternatieven was niet vanzelfsprekend, maar enthousiaste publieksreacties maken het de inspanningen waard, zo stelt archiefmedewerker Pieter-Jan Lachaert.

Misdrijven digitaal gebracht in Leuven

Ook Rijksarchief Leuven had een uitgebreid programma gepland, dat vanwege corona herzien werd. Het archief kon hierbij dankbaar rekenen op de medewerking van twee studenten publieksgeschiedenis. Ze genoten de vrijheid om zowel vorm, plaats als inhoud van de Erfgoeddagplannen mee uit te tekenen.

Het resultaat was Ondeugd bij nacht, een (digitale) tentoonstelling over misdrijven, waarbij geput werd uit de rijke archieven van rechtbanken. Tijdens Erfgoeddag werd er voor een hybride vorm gekozen: een fysieke tentoonstelling in het gerechtsgebouw diende als teaser voor de digitale belevenis op de website van het Rijksarchief.

Richt je pijlen op de toekomst: maak geen tentoonstelling voor één dag, maar laat haar doorlopen na Erfgoeddag. Dat laat de gemaakte inspanningen beter renderen, zo vertelt archivaris Marc Carnier. Een virtuele expo is vaak duurzamer dan een fysieke belevenis. Verhalen kunnen er genuanceerder gebracht worden, blijven langer beschikbaar en kunnen later ook nog verder uitgewerkt worden. Maar het directe contact met het publiek en de tactiele belevenis voor een bezoeker blijven een must. Een combinatie van de twee, daar ziet het Rijksarchief heel wat voordelen in.

Van rondleiding naar digitale lezing in Brussel

Het CAVA werkte voor Erfgoeddag een coronaproof alternatief uit op de voorziene rondleiding Over licht en duisternis, over de renovatie van het Braemgebouw. Ingenieur-architecte Charlotte Nys stond met haar bureau in voor de renovatie. Ze nam bezoekers aan de hand van archiefmateriaal en architectuurschetsen op een boeiende manier mee doorheen de restauratie van het iconisch pand. Het CAVA koos voor een lezing via Teams, omdat heel wat mensen hier al vertrouwd mee zijn. Aan collega-archiefwerkers geeft Maria Mejia Sian graag mee dat een digitale activiteit niet noodzakelijk meer tijd vraagt dan een fysieke en dat deelnemers een digitaal alternatief zeker zullen waarderen. Door hun deelname aan Erfgoeddag bereikt het CAVA steeds een publiek dat anders de weg naar het archief moeilijker zou vinden. De activiteiten laten deelnemers op een laagdrempelige manier kennismaken met de veelzijdigheid van erfgoed in Vlaanderen en Brussel, en dat blijft voor het CAVA een krachtige motivator tot deelname.

Vooruitblik: een week lang erfgoed vieren in 2022

Iedereen heeft wel ‘iets’ met school: een schoolverleden – pittig of niet – hebben we immers allemaal. De tijd die we op school doorbrachten, verbindt ons. Maar ook de verhalen en tradities die aan het schoolleven gekoppeld zijn. Kijk naar oude schoolfoto’s, en je wordt al snel overspoeld door herinneringen. Op zondag 24 april 2022 duikt de cultureel-erfgoedsector in dat rijke schoolleven en -verleden.

Maar er is meer. Want Erfgoeddag nodigt alle leerlingen, leerkrachten en directies uit het basis- en secundair onderwijs uit om een hele week, van maandag 25 tot vrijdag 29 april 2022, erfgoed in het voetlicht te plaatsen op school. De plannen worden dit najaar concreet gemaakt. Op de hoogte blijven? Hou dan faro.be in de gaten.

Met dank aan Casper De Koker (Archief Gent), Maria Mejia Sian (CAVA), Sophie Gyselinck (ADVN), Marc Carnier (Rijksarchief Leuven), Pieter-Jan Lachaert (Archief en Erfgoed Ronse) en Sarah Verstaen (Gemeente Koksijde) voor de getuigenissen.