Gevangenen schrijven gedichten

Sinds 2017 organiseert de bibliotheek van Sint-Gillis samen met vzw De Rode Antraciet jaarlijks een poëzieproject in de gevangenis van Sint-Gillis. Gedetineerden krijgen daarbij de kans om binnen de moeilijke context van hun opsluiting in de gevangenis toch een positieve ervaring op te doen.

Vrijheid van expressie wordt in een omgeving vol regels en restricties des te belangrijker. Door poëzie te schrijven laten gedetineerden hun stem horen in een vrije vorm van taal. Ze kiezen zelf het onderwerp, de schrijfstijl en de lengte om hun gedachten en gevoelens onder woorden te brengen.

Een professioneel vormgegeven dichtbundel en een feestelijk toonmoment valoriseren hun deelname. Tot slot zoeken we steeds naar interessante uitwisselingen met partners binnen en buiten de gevangenis. Met dit project moedigen we zoveel mogelijk gedetineerden aan om deel te nemen.

Daarbij zijn de ‘bibliotheekfatikken’, gedetineerden die tewerkgesteld zijn in de gevangenisbibliotheek, cruciale ambassadeurs, die hun medegedetineerden over de streep kunnen halen.

Het is bemoedigend om te merken dat het poëzieproject door de jaren heen iets geworden is dat leeft in de gevangenis, dat de soms stoere gasten uitkijken naar de volgende editie.

We halen mogelijke drempels om deel te nemen dan ook zoveel mogelijk weg. Iedere deelnemer schrijft bijvoorbeeld in zijn eigen taal en voor de publicatie vertalen we alles naar het Frans, Nederlands of Engels.

Poëzieworkshops in de gevangenisbibliotheek

Alles wordt in het werk gesteld om de deelnemers op een laagdrempelige en speelse manier kennis te laten maken met een kunstvorm die hen meestal niet erg vertrouwd is. De poëzieworkshops vinden plaats in de gevangenisbibliotheek, een filiaal van de plaatselijke openbare bibliotheek van Sint-Gillis.

Het is een aangename plek, waar men de grauwe omgeving van de gevangenis even kan vergeten. Een animator motiveert de deelnemers, zet hen op gang en inspireert hen om het beste van zichzelf te geven.

De workshop start met een dobbelspel waarbij de deelnemers objecten kunnen winnen zoals stukjes stof, geurige kruiden, foto’s, woorden, enz. die vervolgens aangewend worden om de verbeelding op gang te zetten.

De animator peilt in een persoonlijk gesprek naar de interesses en er wordt samen een eerste spoor verkend. Door het spel en het gesprek is het ijs onmiddellijk gebroken en groeit er op korte tijd een begin van een vertrouwensband. 

Illustratie-atelier

We organiseren sinds de tweede editie ook een beeldend luik als deel van het project. Parallel aan de poëzieworkshops in de bibliotheek maken gedetineerden in een tekenatelier illustraties. Gedetineerden die minder talig zijn, maar wel graag creatief bezig zijn, kunnen op die manier ook deelnemen.

Poëziebundel

De resultaten van de poëzieworkshops en de illustratie-ateliers worden samengebracht in een bundel. Van iedere deelnemer wordt minstens één van zijn bijdragen gepubliceerd in de bundel.

Zo krijgt iedereen een kostbaar werkstuk in handen om trots op te zijn, dat herlezen kan worden of dat als geschenk kan dienen voor familie of vrienden.

       Gebogen hoofd
       In de schaduw van gebalde vuisten
       Bekende en onbekende
       In de verte een schim
       Van een eenzame uitgestrekte hand
       Zo ver
       Zo bang die vingertoppen te beroeren
       Laat me
       Veilig in mijn schaduw

       - M.

Toonmomenten in de gevangenisbibliotheek

Tijdens het afsluitende evenement is er tijd voor ontmoeting, om ervaringen te delen en om samen een bijzonder moment te beleven waarbij gedachten en gevoelens geuit kunnen worden in een veilig kader. De bibliotheek wordt voor deze feestelijke gelegenheid aangekleed met de illustraties van de gedetineerden.

Er werd een keer een slam-performer in de arm genomen die de gedichten slamde, een andere keer droegen gedetineerden hun eigen en elkaars verzen voor, wat steevast op applaus onthaald werd door hun medegedetineerden.

Het moment van samenzijn en de moeite die gedaan wordt om er iets speciaals van te maken, wordt door de deelnemers ten zeerste op prijs gesteld. De behoefte aan dit soort evenementen waarbij positieve sociale interactie centraal staat, is dan ook groot in de gevangenis.

Buiten de muren

Met partners buiten de muren zoeken we naar een boeiende uitwisseling. We nodigen bijvoorbeeld een klas basiseducatie van Brusselleer uit in de openbare bibliotheek om gedichten te schrijven als antwoord op de gevangenisgedichten.

Deze gedichten worden samen gepubliceerd in de bundel, waarbij niet vermeld wordt welke gedichten van de vrije burgers komen en welke van de gedetineerden. Het wordt een geheel waarbij de creativiteit en menselijkheid het thema van de gevangenis overstijgt.

Want naast de ervaring van het opgesloten zijn van de gedetineerden, lezen we in alle gedichten over liefde en verlangen, vriendschap, het dagelijks leven, de natuur, mooie en minder mooie herinneringen, enzovoort.

We brengen de gevangenispoëzie tot leven in het straatbeeld. Eén keer spoten we gedichten letterlijk op de voetpaden in de gemeente, een andere keer maakten kinderen van een school uit de buurt met stukken zinnen uit de gevangenisgedichten poëzieposters in de openbare bibliotheek.

Vervolgens werd buurtbewoners van de gevangenis in Sint-Gillis gevraagd de posters op te hangen aan hun raam tijdens de poëzieweek. Op die manier nodigen we de mensen uit om even stil te staan bij de realiteit van de gevangenis en hopelijk om daarna anders te kijken naar de mensen die er verblijven.

Het idee dat we de gedichten en tekeningen tonen aan een reëel publiek buiten de gevangenis wordt als een belangrijke vorm van erkenning gezien door de deelnemers. Ze krijgen immers de kans om een kant van zichzelf te tonen die anders weinig aan bod komt.

2020 coronajaar

Het hoeft niet te verbazen dat gedetineerden door de coronacrisis extra hard getroffen worden. Het regime in gevangenissen wordt strenger. Contact onderling, met familie en andere externen wordt door deze crisis extra bemoeilijkt.

Een groep gedetineerden samenbrengen voor poëzieworkshops of tekenateliers is dit jaar niet mogelijk. Gedetineerden hebben eens te meer behoefte om zich te uiten, hun stem te laten horen. Om binnen de geldende restricties hierop een antwoord te bieden kunnen ze via de bibliotheek tekenmateriaal en schetsboeken ontlenen.

Ze kunnen er in hun cel een tekening in maken of er een tekst in schrijven. Via het uitwisselen van de schetsboeken ondersteunen en inspireren gedetineerden elkaar op een moment dat ze minder menselijk contact hebben.

Ook blijven ze aangemoedigd om hun verbeelding aan te spreken en verwondering op te brengen voor elkaars creaties. Op het einde van het jaar krijgt dichter Lisette

Ma Neza de bundels te leen en zal ze een poëtisch antwoord formuleren op de tekeningen en gedichten van de gedetineerden. Deze gedichten zullen gepubliceerd worden in een jaarkalender 2021 voor de gedetineerden.