In 2020 is het vierhonderd jaar geleden dat de Brugse wiskundige Simon Stevin overleed. Vijf bibliotheken grepen deze gelegenheid aan om binnen een waarderingstraject van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken hun wiskundige oude drukken tegen het licht te houden. Dat resulteert dit najaar in een online tentoonstelling die het verhaal van deze bijzondere boeken vertelt.

Wie ‘wiskunde’ zegt, denkt vandaag aan rekensommen, maaltafels, vergelijkingen en misschien zelfs integralen. Maar in de vroegmoderne periode waren de verschillende wetenschappelijke disciplines niet zo strikt afgebakend.

Een ‘wiskundige’ zoals Stevin hield zich ook bezig met mechanica, architectuur, astronomie en muziek. Een eerste uitdaging die de Openbare Bibliotheek Brugge, de Universiteitsbibliotheek Gent, KU Leuven Bibliotheken, het Museum Plantin-Moretus en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience te wachten stond bij het waarderen van wiskundige oude drukken was dus het afbakenen van het corpus.

De bibliotheken riepen hiervoor de hulp in van experten uit de academische wereld. Na veel wikken en wegen, leverde dat een lijst op van zo’n tweehonderdvijftig oude drukken uit 1570-1620, de periode waarin ook Stevin professioneel actief was.

Uitdaging nummer twee was het kiezen en definiëren van criteria op maat van het waarderingstraject. Bij waarderen ga je immers onderzoeken, begrijpen en vastleggen welke betekenissen of waarden een erfgoedcollectie heeft voor groepen in de samenleving.

Daarbij leg je vooraf vast welke criteria je hanteert en met welke maatschappelijke ‘belanghebbenden’ je gaat waarderen. We werkten met twee groepen criteria: collectiekenmerken en erfgoedwaarden. Collectiekenmerken zijn meer objectief te bepalen gegevens, zoals zeldzaamheid, volledigheid of materiële conditie.

Erfgoedwaarden peilen naar de betekenis voor de samenleving. Denk daarbij aan de historische waarde of de gebruikswaarde voor onderzoek en publiekswerking. Zoiets vraagt om inbreng van de betrokken partijen uit de samenleving, zoals in dit geval leerkrachten wiskunde, studenten astronomie of wetenschapsmusea.

In het voorjaar stonden de waarderingssessies op het programma. COVID-19 gooide echter roet in het eten en dwong ons op zoek te gaan naar creatieve oplossingen, zoals sessies per videogesprek Hieruit bleek hoe veelkleurig de vroegmoderne wiskunde wel was.

Terwijl academici gefascineerd zochten naar de exacte waarde van het getal π, kwamen er voor kooplui praktische rekenboeken op de markt om rentes te bepalen en internationale munten om te rekenen. Nieuwe wetenschappelijke uitvindingen vereenvoudigden de zeevaart naar verre oorden.

Door de grote oplages van boeken en de wijde verspreiding van de kennis die ze bevatten, werd in deze periode voor het eerst internationaal wetenschappelijk debat mogelijk. Dat leidde onherroepelijk ook tot wiskundige ruzies.

De uitgestelde bijeenkomst met de belanghebbenden hebben we nog tegoed dit najaar. Zo hopen we nog een extra laag toe te voegen aan het verhaal. En al is het traject nog niet ten einde, toch leverde het al heel wat inzichten op.

Zo blijkt het met de materiële conditie van de oude drukken gelukkig mee te vallen, al kampt zo’n twintig procent wel met schade aan de boekband. Voor één partner vormde de waardering de gelegenheid om te kijken of de drukken in aanmerking kwamen voor digitalisering door Google Books.

Ook de metadata gingen erop vooruit: foutjes in de catalogi werden gecorrigeerd en de gegevens over enkele topwerken en hun auteurs op Wikidata werden verrijkt. Die topwerken kun je trouwens integraal bewonderen op Flandrica.be.

Online tentoonstelling

De wiskundige publicaties uit het waarderingstraject getuigen van de wervelende periode van de vroegmoderne wetenschappelijke revolutie, waarin grote internationale namen en lokale wiskundigen samen bijdroegen aan de ontwikkeling van de wiskunde als discipline.

Hoe ze dat deden, laten we zien in een online tentoonstelling die de culminatie vormt van het waarderingstraject. Aan de hand van enkele pareltjes uit onze Vlaamse bibliotheekcollecties kun je er de wiskundige wereld ten tijde van Simon Stevin ontdekken.

De lancering is voorzien voor 28 augustus, parallel aan de opening van de expo ter ere van vierhonderd jaar Simon Stevin in het stadsarchief van Brugge. De online tentoonstelling ontdek je op www.vivelarithmetique.be.