Michelle Bylemans, onderzoeker aan de Faculteit Ontwerpwetenschappen van de Universiteit Antwerpen (UAntwerpen), is in 2018 een doctoraatsstudie begonnen over de wisselwerking tussen de maatschappelijke opdracht van een openbare bibliotheek en de ruimtelijke inrichting ervan. Wat zijn de gevolgen van de veranderende functies van een bibliotheek (studeren, werken, ontmoeten, ontspannen, enzovoort) voor de inrichting? En omgekeerd: welke impact hebben inrichtingskeuzes op de werking? Om al die functies goed te integreren in één gebouw, hebben architecten nood aan een betere kennis van de uiteenlopende wensen van de gebruikers.

Visuele tools voor gebruikersgerichte ontwerpen

Michelle wil methodes en tools ontwikkelen die architecten toelaten om tot meer gebruikersgerichte ontwerpen te komen. Daartoe zocht ze bibliotheken met (ver-) bouwplannen. Ofwel kleine herinrichtingsplannen voor een afdeling, ofwel grondige verbouw- of nieuwbouwplannen.

In Geraardsbergen was de ruwbouw van de nieuwe bibliotheek bijna klaar en werden de gedachten stilaan gericht op de inrichting. Ik heb onze bibliotheek als pilootproject voorgesteld, meer bepaald om de jeugdafdeling vorm te geven. Wij werden geselecteerd.

Meer nog: wij waren het allereerste project waar Michelle haar methodes getest heeft. Hoe zien die methodes en tools eruit? Klassieke methodes om de wensen van het publiek te achterhalen (enquêtes, interviews en dergelijke) werken slecht.

De meeste mensen, en a fortiori jonge kinderen, zijn eerder ‘ruimtelijk ongeletterd’: ze kunnen hun wensen niet ruimtelijk vertalen en uitdrukken. Bij jonge kinderen komt daar nog de beperkte taalontwikkeling bij. Michelle ontwikkelde daarom visuele tools om de wensen van de kinderen te achterhalen.

Workshops

In samenwerking met de plaatselijke jeugddienst, het Huis van het Kind en het fablab Astertechnics werden drie workshops gehouden voor kinderen.

In de eerste workshop (‘identificeren’) werd nagegaan wat kinderen zoal willen doen in een bibliotheek (van lezen en studeren over babbelen tot spelen), dus in welke functies en ruimtes een bibliotheek moet voorzien; er werden iconen van vele functies getoond en kinderen konden die goed- of afkeuren.

Workshop 2 (‘evalueren’) focuste op de kwaliteit: wat vonden de kinderen mooi, saai, leuk, nuttig, … aan meubilair en ruimtes; foto’s van onze bib én referentiebeelden van elders werden getoond, besproken en geëvalueerd.

In workshop 3 (‘prefereren’) konden de kinderen ten slotte hun ideale bibliotheek (of onderdeel) zelf ontwerpen in maquettevorm.

En de ideale jeugdafdeling is …

Op de eerste plaats: vooral niet saai! Kinderen willen ‘eens iets anders’: ze willen variatie en geen uniformiteit. Dat geldt zowel voor de rekken als voor de zitelementen.

Speelse boekenrekken en -bakken in alle vormen en maten, ook om op te zitten, liggen of kruipen; staande, liggende en hangende rekken; bakken in grillige en speelse vormen.

Bij de zitelementen gaat het van liggende (zitzakken, kussens), over staande (stoeltjes) en hangende (hangmat, zitbollen) tot ingebouwde (geïntegreerd in muren) zitelementen. Liefst in speelse vormen zoals een boom, hut of tent; aangepast aan elk soort gebruik (lezen, praten, spelen, cocoonen), maar steeds comfortabel en modern.

De rekken en zitelementen moeten ook flexibel zijn, zodat de opstelling regelmatig gewijzigd kan worden. Op de tweede plaats moet een bibliotheek huiselijk knus zijn.

Met gebruik van natuurlijke materialen (hout, tapijten), sfeervolle verlichting, voldoende groen (echte en kunstplanten, zelfs kunstgras voor een rustgevend effect), warme kleuren (geen wit of zwart), kleurvlakken of zelfs kunstwerken (graffiti) op de muren.

Eventueel aangevuld met sfeerbeelden op schermen (van bijvoorbeeld een aquarium). Veel aandacht ging naar de spelelementen. Die moeten ruimschoots aanwezig zijn (speelgoed, games, ballenbad, schommel, glijbaan, trampoline, enzovoort) maar liefst in een afgesloten speelruimte om de rest van de bibliotheek niet te storen.

En ten slotte moeten er zeker ook warme en koude dranken en snacks in de bibliotheek te verkrijgen zijn. Een inventaris dus van goede ideeën voor onze toekomstige jeugdafdeling. Nu nog de realisatie …

Het volledige verslag van Michelle Bylemans met de resultaten is te vinden op de website van de bibliotheek van Geraardsbergen.