André, Robert, Jeannine en Paul: met vier waren ze, de mensen met dementie die naar de bibliotheek afgezakt waren. Ze waren ingegaan op de uitnodiging om samen met hun mantelzorger naar muziek te luisteren, naar die goede oude vinylcollectie van de bib. Maar ze zouden niet zomaar gaan luisteren. Er zouden verhalen van komen, hun verhalen. En die zouden een plek vinden tussen de vele andere, mooie verhalen op Oostende vertelt. De bibliotheekprofessionals wilden uit de ontmoetingsmomenten vooral leren: competenties verkennen en verwerven, om mensen met dementie voortaan beter te kunnen ontvangen.

Vergeten Orkest is niet het eerste project voor mensen met dementie in de bib, maar mogelijk wel het eerste waar een dergelijk grondige voorbereiding aan voorafging. Dat heeft te maken met de vele ambities die hier samenkwamen. Het project kaderde binnen I_Improve, een lerend netwerk van het Europese programma Erasmus+. I_Improve focust op informeel leren.

De zes partners uit Zweden, Oostenrijk, Italië, Polen, Litouwen en België overleggen regelmatig. Ze verscherpen hun visie en delen leerpunten en valkuilen. Pittig detail: het gaat vooral om kunstprojecten. Oostende is de enige bibliotheek in dit verhaal. Het stadsbeleid van Oostende gaat richting een dementievriendelijke stad, en de bib wil daar een stevige bijdrage aan leveren.

Maart 2019: in Oostende ontvingen Martine, Matthias, Isabel, Hans en Stan de Poolse collega’s. Gosja, Izabelle en Robbert zouden een week lang meedenken over het opzetten van “het muziekproject” – een naam was er nog niet.

Avril liep even mee als informal educator. Hilde was changemaker. De verwachtingen waren hooggespannen. We hadden vijf dagen om te leren over mensen met dementie, om een project vorm te geven en om ons de nodige kennis bij te brengen om dat project ook uit te voeren.

Een project van alle medewerkers

Vanaf het begin was het doel om alle bibliotheekmedewerkers te betrekken. Ze werden uitgenodigd om te helpen in de zoektocht naar een naam voor het project. En we engageerden ons om elke dag verslag te geven.

Elk van ons communiceerde vanuit zijn eigen sterkte: Hans tekende, Isabel maakte video’s, Hilde en Matthias schreven, Martine verzorgde de sociale media enzovoort. Dagelijks werkten we met de app Padlet, waarmee we een interne blog maakten om tekst en foto’s te delen. 

We formuleerden leerbehoeften en -doelen en dompelden onszelf onder in het project. Daarvoor leerden we van auteurs Alexander Osterwalder en Simon Sinek. Van de eerste leenden we zijn boek Value Proposition Design, dat uitlegt hoe je een product of dienst met de beoogde klant moet matchen.

Het tweede boek liet ons nadenken over het waarom daarvan, en biedt plaats aan het buikgevoel. De methodieken deden ons kritisch nadenken en riepen nog meer vragen op. Daarmee trokken we naar Foton - Expertisecentrum Dementie.

De eerste vraag kwam al meteen binnen. Waarom zijn we dit project gestart? Om mensen met dementie een stem te geven. Het antwoord luidde: dat hoeft niet, die hebben ze al. Een greep uit wat we daar leerden: we moesten loskomen uit het betuttelende beeld, een open houding aannemen vanuit gelijkwaardigheid, eerlijk zijn, helder communiceren, durven vragen, durven herhalen, jezelf zijn en dat ook aan de ander toestaan.

Music, maestro!

April 2019. We kozen een knusse plek uit in de bib, richtten ze in met wat planten en zetten verse koffie met koekjes. De vinylplaten lagen klaar. We waren gewapend met kennis en goede raad. En we zijn gegroeid als groep, we vertrouwden elkaar. 

Tot eind juni kwamen we zes keer met de vier duo’s samen: iemand met dementie en zijn of haar mantelzorger. Hun profielen waren uiteenlopend, en hun leeftijden lagen tussen ongeveer 60 en 85 jaar. Hoewel we zelf nog wat terughoudend waren, stelden onze gasten ons gerust.

Ze legden spontaan contact en waren nieuwsgierig naar elkaar, de muziek, en naar onszelf. Nat “King” Cole, Tsjaikovski, Bach en allerlei accordeonhits vormden de soundtrack van de eerste ontmoeting. De toon was gezet.

De oogst

Week na week groeiden de verhalen over de unieke levens van deze prachtige mensen. De muziek inspireerde niet alleen om te vertellen: Jeannine speelde piano en André accordeon. Ze speelden nooit eerder samen, maar deden het toen met verve op eigen verzoek.

We zagen mooie, sterke mensen. We leerden dat vertrouwen en tijd belangrijk zijn. Dat een vast stramien helpt. Dat niets mensen met dementie vreemd is. Dat onhandige momenten weggelachen mogen worden. Dat mensen met dementie zichzelf met elkaar en met ons willen verbinden. Dat het niet erg is als er stiltes vallen of als iemand zich in zichzelf keert.

Week na week vroegen we ons af wat we geleerd hadden. We probeerden het methodisch te beschrijven en te delen met collega’s op Padlet. September 2019. Op Oostende vertelt werden de verhalen van André, Jeannine, Robert en Paul gepubliceerd. We verwelkomden hen een laatste keer in de bib. Ze leken trots en blij te zijn om ons terug te zien.

De verhalen zijn exclusief voor hen in een brochure gebundeld: een hoogtepunt, maar geen eindpunt. Binnen I_Improve zal de bib haar opgedane kennis verder delen. Vergeten Orkest wordt zo onderdeel van een digitaal kennisplatform over inclusie.