Initiatieven van de archiefsector richten zich vooral op volwassenen en de hoogste graad van het middelbaar onderwijs. De tentoonstelling Geknipt voor kinderen, de Belgische prenten van Épinal (najaar 2018) bood Liberas/Liberaal Archief (hierna LA) de gelegenheid om daarin verandering te brengen.

Geknipt voor kinderen, de Belgische prenten van Épinal

Épinal (Franse Vogezen) was lang een centrum waar prachtige kleurprenten gedrukt werden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond een zeer specifieke productie van illustraties, zoals kunstzinnige oorlogstaferelen en creatieve bouwpakketten. Die lagen aan de basis van de tentoonstelling Geknipt voor kinderen in LA. Dit was meteen de ideale gelegenheid om lagereschoolkinderen de weg naar het archief te leren kennen. De kleurrijke oorlogsprenten prikkelen immers visueel en vormen leerrijke historische documenten.

Omdat LA geen ervaring had met deze doelgroep werd tijdelijk een externe medewerker met een achtergrond in plastische kunsten en educatie aangetrokken. De prenten inspireerden tot het ontwikkelen van verschillende knutselworkshops en een rondleiding in de tentoonstelling. Inmiddels werd de educatieve werking ingebed in de werking van LA, en de eigen medewerkers stelden de workshops en de rondleiding op punt. Daarnaast maakten ze een draaiboek voor een bezoek aan het archief. Vier jobstudenten met een achtergrond in educatie assisteerden bij het geven van de workshops en rondleidingen.

Rondleidingen en workshops

Kinderen op creatieve en speelse wijze met archief en geschiedenis vertrouwd maken was het uitgangspunt van het pakket. Bij het bezoek aan het depot werd de nieuwsgierigheid van de kinderen geprikkeld: “Wat zit er achter de deur?” “Een plaats waar het publiek normaal niet mag komen.” Stapsgewijs werden elementen van de archiefwerking toegelicht en voorbeelden getoond. Om de leerlingen nauwer te betrekken werd via vraaggesprekken gelinkt naar hun eigen leefwereld: “Heb je nog foto’s van toen je baby was? Krijg je soms post van de jeugdbeweging? Hou je je vroegere tekeningen bij?” Zo kon vlot de link naar archief gelegd worden. Achteraf
reflecteerden de leerlingen over het archiveren van hun eigen documenten, met als leidraad de vragen: “Wat vind jij belangrijk om te bewaren?” en “Waarom wil je dat bewaren?”. Elke klas kreeg ook een eigen archiefdoos en de werkbundel Ons klasarchief mee naar school.

Een gelijkaardige pedagogische insteek werd gebruikt voor de uitleg bij de tentoonstelling. We toetsten af wat de kinderen al wisten over de Eerste Wereldoorlog en stemden de uitleg daarop af. Via vraaggesprekken en aan de hand van de prenten van Épinal belichtten we enkele cruciale gebeurtenissen. Om het oorlogsverloop te visualiseren stelden we een tijdlijn op. Na de rondleiding plaatsten de leerlingen daar enkele kernbeelden (klaproos, vliegtuig, gasmasker, enz.) op en werden deze
besproken.

Tot slot konden de leerlingen zelf creatief aan de slag. We boden vijf workshops aan met verschillende invalshoeken, rekening houdend met de leeftijd en met de leerdoelstellingen. Inhoudelijk sloot het aanbod aan bij de eindtermen Mens & maatschappij (tijd) en Muzische vorming (beeld) van het basisonderwijs. Zo leerden ze tijdens de workshop Verwoest oorlogslandschap over de enorme oorlogsschade en over vroegere druktechnieken. Ze creëerden hun eigen landschap met verschillende materialen zoals zilverpapier, tandenstokers, wol en gaas. Dit kleefden ze op een blad om een reliëf en een horizon te creëren, waarna ze hun blad mochten inkten en een afdruk maken. Dit leverde heel wat bijzondere resultaten op. Tot slot reflecteerden de kinderen over de sfeer van hun drukken en de vergelijking met de verwoestingen zoals te zien op postkaarten van vlak na de Eerste Wereldoorlog.

Reacties

Over het algemeen waren de leerkrachten heel positief, onder meer over de organisatie, de opbouw en de inhoud van de workshops. We kregen vooral positieve reacties van leerlingen uit het vierde leerjaar (9-10 jaar). Beide rondleidingen (archief en tentoonstelling) konden hen uitermate boeien. Er kwamen veel uiteenlopende vragen over het archief, van “Wat bewaren jullie hier?” en “Worden hier ook snoepjes bewaard?” tot “Van wie krijgen jullie archief?” Enkele kritische opmerkingen omvatten vooral de duur van de rondleidingen en de link tussen de rondleidingen en de workshop. Voor zevenjarigen bleek het archiefbezoek net iets te moeilijk en te lang. Op basis van de reacties en eigen evaluaties werd het aanbod systematisch bijgewerkt.

Conclusie

Het educatief pakket Geknipt voor kinderen bood LA de kans om zijn publiekswerking te verbreden. De reacties van zowel leerlingen als leerkrachten waren over de hele lijn heel positief. Ook in de toekomst wenst LA verder in te zetten op deze doelgroep. Zo bieden we een vast aanbod rond archiefeducatie aan en staat er voor najaar 2019 een volgende reeks workshops gepland rond het thema censuur.