Bibliotheek Bist is een van de acht districtsbibliotheken van Antwerpen en is gelegen in Wilrijk, het meest zuidelijke district van de stad. Antwerpen kent wel 178 verschillende nationaliteiten onder haar bevolking. Sinds dit jaar leven er voor het eerst meer mensen mét een migratieachtergrond dan zonder.

De bibliotheek weerspiegelt een meertalige maatschappij

Het spreekt voor zich dat de bibliotheek rekening moeten houden met een stad waarin zeer veel verschillende talen gesproken worden en waarin veel mensen wonen voor wie Nederlands niet de thuistaal is.

Talen versterken elkaar, dat is een algemene wijsheid. Hoe beter de moedertaal of thuistaal ontwikkeld is — of dit nu Nederlands of een andere taal is — hoe beter de nieuwe taal opgenomen zal worden. Als je dan weet dat in Antwerpen meer dan de helft van de kinderen een vreemde taal als thuistaal heeft, besef je dat die meertaligheid een plek moet krijgen in de bib.

Discrepantie

Onze bibliotheken zijn nog voornamelijk gericht op een Nederlandstalig aanbod. Zowel de boeken als de voorleesuurtjes worden grotendeels in het Nederlands aangeboden, en vertrekken dikwijls nog vanuit onze eigen cultuur. Kinderen met een andere thuistaal dan het Nederlands vinden dan dikwijls geen aansluiting. De culturele rijkdom van het land van herkomst wordt daarbij dikwijls over het hoofd gezien. Daardoor voelen zij zich mogelijk minder welkom of minder betrokken.

Anderstalig aanbod

Anderstalige gemeenschappen tegemoet komen begint bij het voorzien van een degelijk aanbod in je bib. Het vinden van kwaliteitsvolle boeken is niet altijd eenvoudig. We proberen enerzijds de markt daarin te volgen. De boekjes van O Mundo, Nik Nak en de Ibby-boekjes vonden bij ons zeker een vaste plek. Daarnaast hebben we de collectie van Studio Sesam in de bib staan. Deze boeken zijn geschreven door auteurs met een diverse culturele achtergrond en bieden een mooie aanvulling op onze eigen collectie prentenboeken.

We verrijken onze collectie ook met boekjes die we van de anderstalige gemeenschappen uit ons district aangeboden krijgen, zo zijn we zeker dat we aan hen tegemoetkomen.

Leeslekker

De Antwerpse bibliotheken — en dus ook bibliotheek Bist — voorzien al jaren voorleesmomenten voor kinderen tussen vier en acht jaar. Deze voorleesuurtjes zijn bij ons bekend onder de naam Leeslekker. Leeslekker werd in 2008 als project opgestart in samenwerking met vzw Linc. Een vijftigtal vrijwilligers werd toen opgeleid in workshops om de magische wereld van het boek te leren delen en doorgeven. Duizenden kinderen kwamen sindsdien in onze bibliotheken genieten van deze verhalen. In bibliotheek Bist bieden we deze voorleesuurtjes twee keer per week aan op een zelfde tijdstip. Dat zorgt voor een zekere continuïteit en voorspelbaarheid.

Verhalen in alle talen

Om tegemoet te komen aan de diverse culturen binnen onze stad, en dus ook in Wilrijk, gingen we van start met voorlezen in een andere taal. Ook daarin brachten we vanaf het begin een duidelijke structuur: de laatste woensdag van de maand plannen we steevast onze verhalen in alle talen. Welke talen er aan bod komen proberen we zo vroeg mogelijk vast te leggen en te communiceren via onze verschillende communicatiekanalen: krantjes, flyers, facebook, website, affiches, enz. Soms gaan we actief flyeren in een bepaalde wijk.

Hoe het begon

Bibliotheek Vrede, de districtsbibliotheek in Borgerhout, ligt echt in het hart van Antwerpen, waar vele nationaliteiten dicht bij elkaar wonen. In 2014 startte de bib met een experimenteel project in het kader van de tentoonstelling Vijftig jaar migratie. Eén woensdag per maand werden er verhaaltjes in verschillende talen voorgelezen. Begin mei 2015 gaf bibliotheek Elsschot (op de linkeroever van Antwerpen) de officiële start van dit nieuwe voorleesproject: Verhalen in alle talen. Al snel daarop nam bibliotheek Bist in Wilrijk dit concept met enthousiasme over.
Het is daarbij niet de bedoeling de kinderen een nieuwe taal aan te leren, maar wel om hen een taal te leren ‘zien’. De gelaatsuitdrukking en de gebaren van de verteller zijn erg belangrijk, op die manier kan een kind de grote lijnen volgen, zelfs al begrijpt het de taal niet.

Voor ons is het belangrijk dat de verschillende gemeenschappen in Wilrijk zich welkom voelen in onze bibliotheek. En niets is zo gemakkelijk dan te starten bij de kinderen.

Contacten leggen

Tijdens onze gewone Leeslekkeruurtjes merken we dat er ook kinderen die het Nederlands niet als thuistaal spreken komen luisteren naar deze verhalen. Soms brengen ze ook hun ouders mee. Dan komt het erop aan om het contact aan te gaan, mensen aan te spreken. Meestal wordt er erg positief gereageerd als je vraagt of men eens een verhaal uit het eigen land en in de eigen taal wil voorlezen. Sommigen bieden zich zelfs spontaan aan, wat bewijst dat deze aanpak werkt.

Na een eerste kennismakingsgesprek maken we meteen enkele afspraken. We leggen een datum vast, kiezen boekjes of maken duidelijk wat voor soort boekjes we best gebruiken. De verhalen mogen niet te lang duren, de kinderen moeten er hun aandacht bij kunnen houden. En we spreken af hoe we de tekst gaan vertalen. Sommigen doen dit simultaan, soms voorzien we een vertaler, dat kan ook een bibmedewerker zijn.

Zo hebben we ondertussen onze vaste voorlezers die op regelmatige momenten komen lezen. We houden rekening met de diversiteit binnen ons district en de eigenheid van elke gemeenschap. De Indische, Chinese en Arabische voorleesuurtjes trekken veel belangstelling van de eigen gemeenschappen, maar ook van de kinderen die naar de Nederlandstalige voorleesuurtjes komen luisteren. Zo maken we op een laagdrempelige manier verbinding met die andere gemeenschappen. In de loop der jaren bouwden we mooie contacten op met de Indische gemeenschap die op verschillende culturele en andere evenementen in het district aanwezig is met workshops, hapjes en voorleesmomenten. Denk daarbij aan de Buitenspeeldag, het graffittifestival Pillaar12 en de vele mogelijkheden die we kregen om de Indische tempel in Wilrijk te bezoeken.

Kennismaking met wereldtalen

Door voorgelezen te worden in verschillende talen maken kinderen kennis met die talen en andere culturen. Ze worden betrokken bij de verschillende gemeenschappen in de bib en vinden het heel fijn om een nieuwe taal te ontdekken. Iedere maand wordt er in een andere taal voorgelezen, die vaste formule werkt het beste.
Na het Nederlandstalige Leeslekkerverhaaltje volgen dan de verhalen in de andere taal. Die planning wordt al grotendeels bij het begin van het schooljaar bekendgemaakt.

We vinden het belangrijk dat de grote wereldtalen daarin ook een plaats krijgen: Frans, Engels, Spaans, Duits, Italiaans, enz. Verder experimenteren we graag met andere talen waarbij we steeds op zoek gaan naar wie er allemaal in Wilrijk woont. Zo komen ook minder bekende talen als Lingali, Roemeens, Russisch of Tsjechisch aan bod. De kunst is om een voorlezer te vinden én de kinderen te bereiken. Daarom doen we soms beroep op de vzw Atlas, zij voert namens Stad Antwerpen het Vlaamse inburgerings- en integratiebeleid uit. Altasmedewerkers kennen heel veel geëngageerde mensen die graag hun steentje bijdragen in onze stad.

Daarnaast werken we samen met studenten van het English Program (Erasmusstudenten) van de opleiding Logopedie en Audiologie van Thomas More. Zij worden ingezet in een project rond meertalig voorlezen in Antwerpse bibliotheken en komen zo ook in de bib van Wilrijk terecht.

De voorlezers kiezen tijdens het jaar vaak voor een taal die bij een thema past. Zo lezen we tijdens Halloween spannende verhalen in het Engels of rond de kerstperiode verhalen in het Noors of het Zweeds. Kinderen vinden het heerlijk om naar die gekke woorden te komen luisteren.
Het gaat niet enkel om de kennismaking met de taal, de voorleesuurtjes zijn ook een ideale gelegenheid om te proeven van de cultuur van een ander land. We kleden de leeshoek aan met allerlei voorwerpen (tapijtjes, lampjes, schaaltjes, enz.), we hangen prenten op van het land in kwestie, er wordt wat muziek opgezet en in vele gevallen worden er lokale lekkernijen geproefd. Als introductie halen we een grote wereldbol boven en wordt er al spelenderwijs kennisgemaakt met het land. We spelen wat met woordjes die ze misschien al kennen en betrekken hen op die manier nog meer bij wat gaat komen. Sommige kinderen kennen het land omdat hun roots daar liggen, anderen zijn er al eens op vakantie geweest en zo wisselen ze al bij het begin hun ervaringen uit. De kinderen vinden het heel erg leuk.

Live streaming met Zuid-Afrika

We experimenteerden één keer met een live streaming met een klasje in Zuid-Afrika. Dat lukte via de persoonlijke contacten van een bibmedewerker. Dit was wel een hele onderneming aangezien we rekening moesten houden met het uurverschil.

Die rechtstreekse uitwisseling tussen de kinderen was heel leerrijk. Er werden verhalen voorgelezen zowel in het Nederlands als in het Zuid-Afrikaans. Dankzij de prenten die getoond werden konden zowel de Vlaamse kinderen als de Zuid-Afrikaanse het verhaal goed volgen en werd er hartelijk gelachen. Nadien toonden we nog enkele prenten en lieten we de kinderen over en weer raden naar het woord in hun taal: een boterham met pindakaas of grondboontjieboter, een lolly of een stokkielekker, een knuffel of een drukkie, enz. Veel verbaasde gezichtjes en gelach. Bovendien was het in Zuid-Afrika op dat moment zomer, terwijl het bij ons winter was. Ook dat was voor de kinderen heel bijzonder om te zien.

Enkele getuigenissen van voorlezers

Margret (Duits)
Mijn naam is Margret, ik ben de mama van Mathis (8) en ik lees een keer per jaar in het Duits voor. Duits is dan ook mijn moedertaal - ik kom oorspronkelijk uit Zuid-Tirol, een tweetalige streek in het noorden van Italië. Wat ik in mijn lezing altijd probeer mee te geven is dat Duits niet enkel in Duitsland gesproken wordt, maar ook in Oostenrijk, Zwitserland, Liechtenstein, gedeeltelijk in België, Luxemburg en in Zuid-Tirol.
Duits en Nederlands lijken zoveel op elkaar doordat ze tot dezelfde taalfamilie behoren. Dat is een voordeel en daarmee probeer ik bij mijn voorleessessie te spelen (bv. ogen = Augen, kin = Kinn, mond = Mund). Ik probeer met een boek te werken dat ze al een beetje kennen — zoals het boek Over de kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft — een boek dat vanuit het Duits in vele talen vertaald werd. Het voordeel is dat ze het verhaal al een beetje kennen en veel woorden gelijkaardig klinken in het Duits en het Nederlands. Zo probeer ik ook de kinderen mee te krijgen die geen Duits verstaan.
De reacties zijn verschillend: Kinderen willen het verhaal horen en als ze dat niet helemaal verstaan zijn ze soms afgeleid. Het zijn heel eerlijke luisteraars: ze zeggen onmiddellijk wanneer ze liever iets in het Nederlands willen horen. Vandaar vind ik het goed dat er ook een deel in het Nederlands voorgelezen wordt. Maar je krijgt ze direct mee met vragen, opdrachtjes en door ze te laten vertellen. Kinderen die de taal wel verstaan vinden het dan weer prettig om een keer iets in de hun moedertaal te horen in de bib.
Ik lees graag voor: Ik vond lezen altijd fijn en vind het belangrijk dat de kinderen verhaaltjes horen. Liefst in verschillende talen, want meertaligheid is een meerwaarde. Ik zie dat nu bij mijn zoontje die vlot vriendjes maakt — in het Nederlands en het Duits, en binnenkort nog Frans en Engels erbij — ik vind dat fantastisch!

Jessika (Noors)
Ik heet Jessika Hauge, ik ben loketmedewerker bij de stad Antwerpen in het stadsloket van Wilrijk. Sinds drie jaar lees ik tijdens de kerstvakantie voor in de bib van Wilrijk. Omdat ik Scandinavische roots heb, mijn vader is van Noorwegen, lees ik voor in het Noors.
De eerste keer was het een beetje onwennig, want natuurlijk zouden de kinderen er niets van snappen. Tot mijn grote verbazing zaten de kinderen aandachtig te luisteren en konden ze zelfs een beetje antwoorden toen ik hen een vraag stelde over het verhaal. Er komen niet zo veel Noorssprekende kinderen langs, dat is in Antwerpen een beperkte groep. Wel had ik een keer een oudere dame die vroeg of ze mee kon komen luisteren, zij zou de volgende zomer een reis naar het Hoge Noorden wagen.
Ik probeer jaarlijks iets anders uit. De eerste keer een prentenboek, dan eens een bekend verhaal dat zich afspeelt in Noorwegen, de derde keer ging het over pesten. Komende voorleesmiddag is in januari, dan zal het een lekkere voorleesknabbelmiddag worden met een boekje over trollen.

Jackie (Engels)
Ik ben Jackie Lawrence, momenteel gepensioneerd maar heb altijd met veel plezier les gegeven. Ik ben half Engels half Belgisch. Sinds 2012 woon ik terug in Wilrijk en ben ik terug lid van de bib. Twee jaar geleden werd ik tijdens een voorleessessie aangesproken door Luc, een medewerker in bib Bist die vroeg of ik geen interesse had om eens in een andere taal voor te lezen — hij had gehoord dat ik vlot Engels sprak. En dat zag ik helemaal zitten. Zo kwam ik als voorlezer in de bib van Wilrijk terecht.
De laatste keer bracht ik rond Halloween een verhaal in het Engels. Ik merkte dat de kinderen al heel veel Engels kennen (van televisie, games, You Tube, enz.), dus ze waren heel erg enthousiast en nieuwsgierig. Moeilijke woorden legde ik zoveel mogelijk uit in het Engels en indien echt nodig ook in het Nederlands. Het is ontzettend fijn om te zien hoe de kinderen de talen oppikken, ik vertaal soms verhalen in het Roemeens en het Chinees en ook dan merk ik de enthousiaste reacties van de kinderen. Ook al is de taal op het eerste zicht heel moeilijk, als je het zelf met enthousiasme overbrengt zijn de kinderen echt geboeid en steken ze er altijd iets van op.