Je kon er deze maand niet rond: tal van bibliotheken traden op aangeven van LINC vzw en de VVBAD met de aprilvisactie naar buiten als kenniscentra die hun bezoekers ondersteunen in kritische nieuwsgaring. Maar hoe doen we dit nu ook concreet?

Wat is fake news, of beter, misleidend nieuws?

In 2016 werd Donald Trump president en werd de wereld geconfronteerd met de term fake news. De angst ervoor was groot, iedere grote Amerikaanse krant werd wel door iemand als fake news bestempeld, terwijl de online berichtgeving over én van de nieuwe president vol stond met fouten en halve waarheden.

Anno 2019 woeden de discussie over en de angst voor fake news nog steeds. Tegelijkertijd beginnen we een nieuw inzicht te krijgen in het nieuwslandschap in tijden van internet en sociale media. In tijden waarin iedereen zich voor kan doen als journalist, waarin we in real time op de hoogte gehouden willen worden van nieuws, waarin er geld valt te verdienen door de meest aangeklikte titel te schrijven in plaats van het best geschreven artikel.

De betekenis en rol van fake news in het online medialandschap verdient uitleg. Fake news is namelijk in eerste instantie een zeer geslaagde retorische truc van Donald Trump. Het gaf hem de kans om argwaan te zaaien in de mainstream media en inhoudelijke discussies te vermijden. Dit werkte zodanig goed dat bijna iedereen het woord overnam en in vele contexten en voor diverse doeleinden ging gebruiken. Het is daarom interessanter om niet langer over fake news te praten, maar over misleidende informatie.

Misleidende informatie is namelijk een containerbegrip om een heel scala aan (nieuwe) nieuwstypes te omschrijven, die ons bedoeld of onbedoeld de feiten op een misleidende manier voorstellen. Hieronder rekenen we onder andere slechte journalistiek, satire en parodie, propaganda en reclame. De misleiding hoeft niet intentioneel te zijn: zo kan slechte journalistiek de resultaten van een onderzoek erg vertekend voorstellen, doordat de journalist in kwestie het vakjargon niet machtig is of een academische tekst niet grondig genoeg heeft gelezen. Misleidende informatie gebeurt ook niet altijd vanuit slechte intenties. Een overtuigde klimaatactivist kan vanuit een passie en urgentie erge emotionele taal gebruiken en het daarmee niet zo nauw nemen met feiten.

Wie zich wil weren tegen misleidende informatie, moet zich informeren. Door de digitale infrastructuur van nieuws te doorgronden en kennis op te doen over de mechanismes achter online en gratis nieuwsvoorziening. Het komt er ook op neer dat we moeten leren misleidende taal, cijfers en beelden te herkennen en te benoemen. Hiervoor is het belangrijk dat er een uitgebreider en genuanceerdere taal ontstaat dan alles slechts als fake news te benoemen.