Tussen 12 en 15 september vond in Berlijn NEXT Library plaats. Een internationale conferentie waar 350 bibliotheekprofessionals, vernieuwers en beslissingsnemers uit de hele wereld nadenken over de plaats van de bibliotheek in de 21e eeuw. Hier zijn beleidsmakers die Moldavië (!) de modernste bibliotheekwet van Europa bezorgden, maar ook guerrillastrijders, die ondanks weerwerk of besparingen onder de radar het verschil maken tot ze niet langer genegeerd kunnen worden door hun bestuur.

Next Library vindt sinds 2009 tweejaarlijks plaats in Aarhus, en in de jaren daartussen verhuist het concept soms naar een andere bibliotheek die zich schaart achter dezelfde missie. In 2014 was dat Chicago, dit jaar dus Berlijn. Vlaanderen was vertegenwoordigd door Cultuurconnect en de bibs van Antwerpen, Brussel en Gent.

Ontmoeting

Expect the unexpected! was het motto dit jaar. Voor de locatie nam Berlijn dit wel erg letterlijk. Voor de gelegenheid trok de centrale bibliotheek een voorlopige constructie op: een futuristisch ogende campus in het park voor het hoofdgebouw. Een serie uit hout en staal opgetrokken workshopruimtes, die bij aanvang van de conferentie — in Berlijnse stijl — nog volop in aanbouw waren. Verrassend? Zeker. Comfortabel? Niet helemaal. Maar het bracht de aanwezigen wel dichter bij elkaar.

Het hele format van NEXT Library is erop gericht om van elkaar te leren. Er zijn wel enkele keynotes, maar de overige sessies worden verzorgd door de andere deelnemers. Een veelheid van intensieve, in parallel georganiseerde workshops van 1,5 uur die allemaal interactief zijn. Iedereens inbreng wordt gevraagd en in elke workshop raak je met andere mensen in gesprek.

Uitwisseling is een belangrijke focus — je gaat niet naar NEXT Library om te luisteren, je gaat er om te delen en van elkaar te leren. En mensen te ontdekken die — misschien aan de andere kant van de wereld — voor dezelfde uitdagingen staan. Zoveel mogelijk van dat soort blijvende contacten doen ontstaan, is deel van het opzet.

De toekomst

Inhoudelijk is NEXT Library een buitenbeentje in bibliotheekland: verwacht hier geen discussies over de toekomst van collectiemanagement of catalografie. Voor een toekomstcongres gaat het ook verbazend weinig over infrastructuur, nieuwe technologieën of digitale toepassingen an sich. Natuurlijk zijn die allemaal belangrijk, maar uitsluitend voor de mogelijkheden die ze openen. Nooit als doel op zich. Het gaat enkel over de dienstverlening die je ermee ontwikkelt. Dat is zelfs geen statement hier, dat is het vertrekpunt.

Je hoort er eigenlijk geen geknies over de houdbaarheidsdatum van de bib. Wie hier is, gelooft staalhard in de relevantie van de bib. Want de opportuniteiten voor de bib die zijn óveral. Punt van discussie is hoe we de gemeenschap het best kunnen dienen en versterken. Wat is het meest relevant? Hoe maken we het grootste verschil? Hoe benutten we de kansen die ontstaan door bv. ontwikkelingen in technologie en communicatie, maar ook hoe kunnen we een corrigerende factor zijn bij grotere evoluties: populisme en migratie, armoede en de stijgende ongelijkheid. Vaak liggen daar kansen om het verschil te maken, maar laten we die liggen omdat we ze niet altijd herkennen als taak van de bibliotheek.

De inclusieve bib

Voor de meesten in Berlijn is dat echter vrij vanzelfsprekend. Bibliotheekwerk is in oorsprong immers inclusief. Ten dienste staan van de hele gemeenschap. Door elke vorm van ongelijkheid weg te nemen. Door mensen toegang te geven tot correcte en vrije informatie zodat ze mondig worden in het publieke debat. Door de drempels weg te nemen die verhinderen om actief deel te nemen aan de maatschappij. Bibliotheekwerk is militant tégen elke vorm van onrecht. En als we daar consequent in zijn, dan is het misschien niet altijd voldoende om onze bezoekers goed te bedienen. Moeten we dan ook niet op zoek naar de mensen en gemeenschappen die ons niet spontaan bereiken?

Je herkent er veel van David Lankes in. Niet toevallig was hij een van de keynote speakers (wegens gezondheidsredenen via een opgenomen video). In zijn boodschap Manifesto for a Global Librarianship zet hij die missie gedetailleerd uiteen. (een aanrader: https://davidlankes.org/a-manifesto-for-global-librarianship/)

OF, BY & FOR ALL

Het was een andere keynote speaker die wellicht de meeste indruk heeft gemaakt: Nina Simon, hoofd van een museum in Santa Cruz, California. De voorbije jaren heeft ze met groot succes het museum, waarvan de relevantie ter discussie stond, omgevormd tot een vibrerend kunstencentrum van, door en voor de hele gemeenschap. Ze bereikt een heel nieuw publiek, maar níet door er als museum zelf iets bijzonders voor te creëren. Het is die gemeenschap zelf die de bedenker en maker van het nieuwe aanbod werd, waardoor het écht een aanbod van en voor hen was.
Dat deed ze met een paar eenvoudige maar verregaande ingrepen. Door mensen uit de gemeenschap op te nemen in het personeel en de raad van bestuur. Door sterke banden te smeden met heel veel partners in de stad. Door bruggen te bouwen via sleutelorganisaties en -figuren. De eerdere (niet-)bezoekers zijn nu mede-eigenaars, en soms zelfs trekkers van het aanbod. Die hele omslag wordt samengevat als OF/BY/FOR ALL (Een must see video: https://vimeo.com/290934027).

Wat Nina Simon vertelt is op zich niet nieuw, maar wel een heel consequente en kernachtige formulering van de inclusieve intenties van veel cultuurhuizen. En zeker van de instelling die de laagdrempeligste van allemaal probeert te zijn: de bib. De aanwezigen gingen dan ook net iets rechter zitten en het motief #OFBYFORALL werd de volgende dagen nog vaak herkend in de bibliotheekpraktijken die voorgesteld werden in de vele interactieve sessies.

Voorbeelden

The Learning space is een filiaal in een rijke buurt in Sydney. De bevolking heeft dichtbij vlotte toegang tot de klassieke bibliotheekcollecties, dus onderzocht deze bib hoe ze wél nog een meerwaarde kan betekenen. Dat werd een laagdrempelig leercentrum dat zeven op zeven en lange uren open is, met een minimale personeelsbezetting en zonder boeken. Het is een platform waar bezoekers nieuwe en disruptieve technologieën leren kennen en gebruiken. Het is onder andere een makerspace en een muziekstudio, er zijn ruimtes om te experimenteren en om samen te werken. Bezoekers worden enthousiast gemaakt om hun leren te verdiepen in een rijk aanbod aan workshops. En die aanpak is een succes: The Learning Space zit de hele week afgeladen vol.

Aan de andere kant van het spectrum is Philadelphia. De Amerikaanse stad is een van de grootste, maar ook een van de armste steden van de VS. In een aantal buurten leeft zowat de helft van de bevolking onder de armoedegrens. Velen zijn dakloos, spreken geen Engels en hebben geen vooruitzicht op werk. Ze hebben het — vaak letterlijk — moeilijk om te overleven. De bibliotheek wil ook hén bedienen, maar beseft dat ze hen nooit zullen bereiken door ze op te wachten in de bib. De bib investeert daarom in community organizers, medewerkers met een sociaal profiel, die de straat op gaan en mensen vragen wat hun meest dringende noden zijn. Zo organiseren ze samen met de bevolking sollicitatietrainingen, maar ook bv. voedselbedelingen. Een programma dat heel veel mensen bereikt en intussen gerund wordt door de gemeenschap zelf.

A Million Stories is een tweejarig cultureel storytellingproject dat de bibliotheken van Roskilde, Malmö, Keulen en Future Libraries in Athene opstartten. Aangegrepen door de migratiecrisis willen deze bibliotheken de verhalen vastleggen van mensen op de vlucht voor oorlog. Met veel partners (brugfiguren, hulporganisaties en tolken) en na een intensieve weg om vertrouwen te winnen, registreren de migranten hun ervaringen op film, in audio, als geschreven of getekende verhalen. De rol van de bib is om de migranten de middelen te geven om die verhalen te vertellen, maar de migranten maken het verhaal. Al 600 verhalen werden zo opgetekend, die verspreid worden met een sociale, educatieve of zelfs politieke boodschap. Op termijn zullen ook andere bibs en vergelijkbare instellingen uitgenodigd worden om bij te dragen aan A Million Stories.

Conclusie

Op NEXT Library werden heel veel uitdagende programma’s bediscussieerd — sommige bouwen op de collectie, andere zijn aanvullend, nog andere staan er helemaal los van. Vaak programma’s die eigenlijk in hoofdzaak educatief, sociaal, creatief of ondernemend zijn. Ze gaan daarmee ongetwijfeld soms voorbij de plek die de bibliotheek tot vandaag geweest is. En je kunt aanvoeren dat dat allemaal toch een paar stappen té ver gaat. Dat dat niet is waar de bibliotheek voor bedoeld is.

Maar kunnen we dan nu met de hand op ons hart zeggen dat we relevant genoeg zijn? Doen we het voldoende goed? Kan iedereen ons aanbod vinden, ook zij die er het meest baat bij hebben? Bereiken we de (kans)armen, de nieuwkomers, de mensen in sociaal isolement, enz.? Zijn we voldoende inclusief? Of is OF/BY/FOR ALL helemaal de bedoeling niet? Is het onhaalbaar? En berusten we beter in het feit dat we grote groepen niet of nauwelijks bereiken?

Berusting hoorde je alleszins nooit op NEXT Library. De deelnemers trachten elk op hun manier om van de bib ook in de toekomst een erg relevante plek te maken. Ze zijn naar huis gegaan met meer moed en nieuwe ideeën om die missie te realiseren.

Voor heel even was de (mogelijke) toekomst van de bib te zien in Berlijn — het was ruw, onaf en uitdagend. Heel erg als Berlijn zélf eigenlijk.

Koen Vandendriessche, Cultuurconnect
Waren ook aanwezig en onderschrijven de boodschap van dit verslag:
Leen Lekens (Muntpunt)
Christel Kumpen (Permeke)
Ingrid Verdonck (De Krook)
Volgend jaar is NEXT Library weer in Aarhus, Denemarken van 2 tot 4 juni 2019
www.nextlibrary.net.