Als je mensen vraagt waaraan ze denken bij het horen van het woord ‘propaganda’, vertellen ze over beelden van nazi’s en communisten. Iets uit het verleden, toch?
Al komt propaganda uit Noord-Korea of uit het Trump-kamp ook ter sprake. Iets niet van hier, toch?
Of op zijn minst: iets negatief, toch?
Nochtans, de overtuigingstechnieken van propaganda worden ook vandaag actief toegepast door politici, journalisten, activisten, reclamemakers, of door om het even wie die meningen en gedrag van mensen wil beïnvloeden.
Maar dat zien we niet altijd. Tot die vaststelling kwam ook het United States Holocaust Memorial Museum enkele jaren geleden. Te veel van hun bezoekers claimden: “Daar trappen we vandaag toch niet meer in? Zo zot zijn we niet meer!” Bezoekers legden niet de link met alle manieren waarop ze vandaag beïnvloed worden. Daarom ontwikkelden ze samen met prof. Renee Hobbs van de University van Rhode Island het project Mind Over Media. Kernvragen zijn: hoe verhoog je het bewustzijn over hedendaagse propaganda? En hoe geef je er les over? Op de website www.mindovermedia.eu, vind je achtergrondinfo over propagandatechnieken, kan iedereen voorbeelden uploaden en vind je lesideeën.
Sinds januari stapten zeven EU-partners uit België, Polen, Frankrijk, Finland, Roemenië en Kroatië in het project. In Vlaanderen test Mediawijs — het Kenniscentrum Digitale en Mediawijsheid — workshops uit, gaat het op zoek naar propagandavoorbeelden die jongeren aanspreken en maakt met hen zelfs propaganda. Ook bibliotheken en archieven kunnen hiermee aan de slag gaan, om mensen te helpen bij het herkennen van valse informatie en hen weerbaar te maken.
De propaganda die Mediawijs samen met jongeren creëert is niet gericht op negatieve doeleinden. Propaganda kan zeer positieve sociale doelen nastreven. Denk maar aan acties voor veilig verkeer of tegen het dumpen van afval in de oceaan. Twee thema’s die jongeren nauw aan het hart blijken te liggen.
Kijk gerust in de eigen archiefkasten en ontdek en ontleed de propaganda gericht op de verbetering van werkomstandigheden van arbeiders of landbouwers, campagnes voor verdraagzaamheid of milieuzaken. En zou het vrouwenstemrecht er zonder propaganda gekomen zijn?
Alle voorbeelden die je vindt, maken ongetwijfeld gebruik van minstens een van deze propagandatechnieken:
• Inspelen op de noden en behoeften van het publiek;
• Hevige emoties (zoals angst, schuld of hoop) losweken;
• Een wij- (of: wij/zij-) gevoel aanspreken;
• Het oververeenvoudigen van informatie.
Maar dus ook vandaag doen we hetzelfde. Bekijk op YouTube de Jihad van Liefde van Mohamed El Bachiri. Deze Marokkaanse Belg, moslim en Molenbekenaar verloor op 22 maart 2016 zijn echtgenote in de aanslagen in Brussel. In zijn oproep past hij verschillende propagandatachnieken toe:
• Na de verschrikkelijke aanslagen waren veel mensen op zoek naar goedheid in de andere mens. Mohamed El Bachiri beantwoordt deze nood met een krachtig verhaal.
• Het wakkert een hevige emotie aan: hoop! Hoop dat we toch allemaal samen kunnen leven.
• Het creëert een groepsgevoel: we zijn allemaal mensen met gevoelens.
Het is belangrijk om stil te staan bij hedendaagse vormen van propaganda. Memes, vlogs of grootse campagnes, ze willen ons vaak snel bespelen met (hevige) emoties. Het probleem is niet dat we ons erdoor laten beïnvloeden. Het probleem is dat we vaak niet weten dat we beïnvloed worden en ons laten misleiden. Alles verdient het om bediscussieerd en becommentarieerd te worden. En daarna — na een stevige discussie aan de toog of in de klas — mag je beslissen of je je erdoor laat leiden of niet.
Ga gerust zelf aan de slag met het materiaal van Mind Over Media. Laad eigen propagandavoorbeelden op, of laat bert.pieters@mediawijs.be weten hoe we jouw historische collectie in een lesmap kunnen integreren.
> Meer info over de Vlaamse (en internationale) tests op https://mindovermedia.mediawijs.be/