Van 11 tot 13 april kreeg ik de kans om voor het Vlaams Architectuurinstituut het Archivematica Camp bij te wonen, gehost door het IISG in Amsterdam. En dat niet toevallig met talrijke Vlaamse collega’s. De komende beleidsperiode test het VAi, samen met zes andere culturele erfgoedorganisaties, Archivematica uit als voorbeeldoplossing voor een digitaal depot. Meer info vind je op de projectpagina op CEST.

Archivematica is open­sourcesoftware waarmee je geautomatiseerd acties uitvoert die nodig zijn voor het preserveren van digitale documenten, bestanddelen of archieven. Archivematica volgt hierbij het OAIS-framework en volgt dit vrij (misschien wel té) rigoureus. Archivematica is dus letterlijk een machine die SIP’s, AIP’s en DIP’s produceert. Dat betekent dat Archivematica de functies van een digitaal depot kan vervullen, al waren er op het Archivematica Camp verschillende use cases die Archivematica gebruiken als knoop in een heel netwerk van systemen. Dan fungeert het meestal als ingest-tool, terwijl voor archival storage en publieke ontsluiting andere systemen gebruikt worden.

Archivematica is open source, het centrale beheer van de code is in handen van het Canadese bedrijf Artefactual, ook bekend als hoofdontwikkelaar van archiefbeheersysteem ICA-Atom. De software is gratis, maar om Archivematica effectief te gebruiken als digitaal depot heb je tijd en knowhow nodig, en dat heeft een prijs. Dat bleek vooral uit de verschillende use cases. Een van de interessantste was die van IISG, door Robert Gillesse. Een projectgroep van IISG had twee jaar nodig om het digitaal depot op te zetten. Alle archiveringsprocessen moesten herdacht worden: welke acties ondernemen op digitale objecten, welke metadata bijhouden, hoe alles ontsluiten? Goede IT-support is duidelijk essentieel om Archivematica performant te laten draaien. IISG wordt ondersteund door twee ontwikkelaars. De presentatie van Lucien van Wouw, IISG’s systeembeheerder, was voor mij veelal Chinees (Amdahl’s law, iemand?) maar gaf een goed voorbeeld van het voortdurend zoeken naar optimale prestaties. Om performantieredenen heeft IISG momenteel drie types Archivematica-instanties (pipelines in de Archivematica-terminologie): één voor kleine SIP’s, één voor grote en één voor zware videobestanden.

De software dan. Archive­matica focust op de creatie van een AIP (spreek uit ape), waarbij alle noodzakelijke metadata centraal opgeslagen worden in een METS-XML. Gebruiksvriendelijkheid is nog niet de hoofdbezorgdheid, en dat merk je als je met de software speelt. De grafische interface doet erg onvoltooid aan. Functies zoals automatische pop-ups bij problemen of rapportage van voortgang en/of resultaat van een actie ontbreken vaak. De mogelijkheden om metadata in te geven zijn erg beperkt. Momenteel wordt enkel Dublin Core volledig ondersteund. Ondersteuning van EAD, een “trivial development” volgens de mensen van Artefactual, is er vreemd genoeg niet. De reden voor deze onvoltooide staat is het bounty business model dat Artefactual hanteert. Functies worden ontwikkeld met behulp van sponsoring door andere partners. Ze worden dus maar in zoverre ontwikkeld dat een partner ervoor wil betalen. De evolutie van deze ontwikkelingen, en het wenslijstje van Artefactual voor verdere ontwikkeling vind je in de Development Roadmap online. Naarmate de community van Archivematicagebruikes groeit, zal het systeem dus ook verder verbeteren. Developments gebeuren meestal door Artefactual zelf, maar ook een ander bedrijf kan ontwikkelingen doen. Of de nieuwe features in de main branch van de code terechtkomen, beslist Artefactual.

Naast debatsessies en use cases waren er ook drie sessies met hands-on oefeningen voor het systeem, maar die vond ik wat tegenvallen. Je kreeg niet veel meer te zien dan wat je in een demo of op Youtube kunt zien. En het was frustrerend om een functie uit te testen die maar half doorontwikkeld was. Je kon Archivematica ook niet uittesten op je eigen set van bestanden, enkel op sample transfers van Artefactual.

Het voordeel van het Archive­matica Camp is dat je het team van Artefactual kon ontmoeten en over het systeem horen praten. En je kwam in contact met andere Archivematica-gebruikers binnen en buiten Europa. Artefactual stimuleert community participatie in Archive­matica zoveel mogelijk. Naast de Archivematica Camps zijn er ook regionale gebruikersgroepen. Daar wisselen gebruikers in hun eigen taal ervaringen uit over het werken met Archivematica. Ook voor Nederland en Vlaanderen bestaat er sinds 2017 zo’n gebruikersgroep (zie de wikipagina).

Conclusie: om met Archive­matica te leren werken schiet het Archivematica Camp zijn doel wat voorbij, maar om het hele verhaal errond te leren kennen (toekomstperspectieven, businessmodellen, systemen op de achtergrond, use cases, gebruikersnetwerken) was het zeker de moeite waard.