In vele Vlaamse gemeentes zijn kerk- en gemeentebesturen druk in de weer met het opstellen of implementeren van hun kerkenbeleidsplan, de langetermijnvisie op het gebruik van hun parochiekerken. In onze hectische tijden wordt het openstellen van kerken als welgekomen bakens van rust daarbij vaak als doel vooropgesteld. De veiligheid van bezoekers, kerkgebouw, inboedel en archief zijn hier vanzelfsprekend een belangrijk aandachtspunt. Het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC) startte in 2016 dan ook een werking rond veiligheidszorg voor kerken.
Beveiligingsmaatregelen
Uit een enquête die het CRKC in 2012-2013 afnam bij de Vlaamse kerkfabrieken bleek dat circa 70 procent van de kerken (nog) niet beschikte over een brand- of inbraakdetectiesysteem. Sinds kort is de dienst van het Agentschap Onroerend Erfgoed, die zich bezighield met de installatie van beveiligingssystemen in beschermde kerken, afgebouwd en bouwde het CRKC een werking rond veiligheidszorg uit die vooral focust op de preventie van diefstal, vandalisme, brand en waterschade. Vooraleer over te gaan tot de installatie van duurdere detectiesystemen, kan een kerkfabriek immers heel wat eenvoudige praktische maatregelen nemen die de veiligheid (bij een open kerk) kunnen verbeteren. Een algemene beveiligingsfilosofie gaat eerst in op organisatorische, dan op fysieke en pas in laatste instantie op elektronische maatregelen.
Brand- en inbraakbeveiliging
Qua brandveiligheid worden best eerst eenvoudige maatregelen getroffen: kaarsen ver genoeg van brandbaar materiaal plaatsen, elektrische apparaten en verwarmingstoestellen regelmatig controleren, halogeen- door ledlampen vervangen, etc. Een externe en interne bliksembeveiliging, brandblusapparaten en uiteindelijk infrarood- of afzuigdetectiesystemen behoren tot de volgende reeks maatregelen. Wat betreft diefstalpreventie is een goede inventaris van het roerend religieus erfgoed onontbeerlijk. Bij het openstellen van de kerk is het verankeren van schilderijen en beelden cruciaal om de dief of vandaal in zijn/haar handelen te vertragen. Gespecialiseerde firma’s en restauratoren bieden hiervoor metalen bedrading, sokkels en vitrines op maat aan. Een deel van de kerk kan door een alarmsysteem met bewegingssensoren extra afgebakend worden. Camerabewaking wordt eerder als laatste stap gezien: als afschrikmiddel en manier om bewijsmateriaal te verzamelen. Een goed sleutelplan, waarbij na sluitingstijd de kerk bij voorkeur langs één punt betreden wordt en de andere deuren langs binnen beveiligd worden, is sterk aangeraden en kan als toemaat aangevuld worden met een inbraakalarm met doorschakeling. Monumentenwacht voorziet nuttige tips tegen waterschade (op tijd reinigen van dakgoten, bedekken van vorstgevoelige buizen). Moest er zich toch een calamiteit voordoen, komt een noodplan met concrete stappen en noodnummers goed van pas. Bij diefstal wordt aangeraden aangifte te doen bij de lokale politie en de aangiftemodule op www.religieuserfgoed.be in te vullen zodat het CRKC en de Federale Gerechtelijke Politie het gestolen religieus erfgoed blijvend kunnen opvolgen.
Veilige bewaring van parochiearchieven
De kerkfabriek heeft best ook aandacht voor de veilige bewaring van het (publiekrechtelijk) archief van de kerkfabriek en van het (privaatrechtelijk) pastoraal archief. Beide worden idealiter verpakt in zuurvrije mappen en dozen en bewaard in een afgesloten ruimte met gesloten (bij voorkeur metalen) kasten, waarin geen te grote schommelingen in temperatuur, luchtvochtigheid en blootstelling aan licht plaatsvinden. Kelders en zolders zijn dus geen geschikte ruimtes voor archieven. Het historische deel van het archief moet op vraag consulteerbaar zijn aan de hand van een inventaris. Consultatie gebeurt altijd ter plaatse, onder toezicht en met inachtneming van de privacywetgeving. Leen dus onder geen beding archiefstukken uit.
Voor meer info over veiligheidszorg voor kerkgebouwen en parochiearchieven, zie www.crkc.be/parochiearchieven en www.crkc.be/veiligheidszorg