De verkoop van goederen aan de meestbiedende is zo oud als de mensheid. Boekenveilingen zijn in onze streken gedocumenteerd sinds de 16e eeuw. Het veilen van boeken van particulieren, maar ook uit voorraden van handelaren werd al snel een traditie in Nederland, en later in andere landen. Heel lang werden boekenveilingen onder handelaren afgehandeld. Dat leidde tot monopoliesituaties met onwettige prijsafspraken.

Weinig bibliothecarissen en archivarissen blijken vertrouwd met de werkwijze van veilinghuizen. Een veiling is in de eerste plaats een juridische handeling volgens het verbintenissenrecht, maar ook fiscale wetten en erfenisregelingen spelen mee. Het gaat om definitieve overdracht van eigendom. Enkele aandachtspunten voor instellingen:

Eigendom van de aangeboden goederen

Het veilinghuis kent de identiteit van de inzender, maar behandelt die als vertrouwelijk. Er zijn dus juridisch gegronde redenen nodig om die identiteit te achterhalen, zoals het vermoeden van diefstal. Overigens is het voor veilinghouders een nachtmerrie dat bibliotheken en archieven niet duidelijk aangeven dat ze documenten ‘vervreemden’ (geen doubletstempels). Vooral bezit van religieuze instellingen is de laatste decennia massaal op de markt gebracht zonder duidelijke aanwijzingen dat dit bonafide gebeurde. Vaak betwiste categorieën zijn archivalia uit het Ancien Régime (inz. kerkelijk archief, oorkonden en landmeterskaarten), archief van ‘bewindhebbers’ (persoonlijke notulen van een minister of van een lid van een jury), oorlogsbuit, (ooit of nog steeds) verboden publicaties (Nazidocumenten, extreme pornografie).

Wettelijke controle

Deze geschiedt door de veilingmeester die het biedproces leidt en door de aanwezigheid van een deurwaarder tijdens de veiling.

Financieel effect

Zo is er het afgehamerde aankoopbedrag (het bieden gaat soms vreemd omhoog, meestal met 10 procent, naar boven afgerond) maar ook het opgeld (tussen 20 à 33 procent!), btw-regelingen (al dan niet aftrekbaar), volgrecht (bij werk van ‘levende’ kunstenaars, soms tot 70 jaar na overlijden, geldt een extra volgrecht boven een bepaald bedrag).

Aankoopverplichting

De koper is verplicht de financiële effecten na te komen en het teruggaverecht is beperkt:

• bij gebreken: geen teruggave bij kavels van meer dan één stuk, of bij kavels gemerkt met “w.a.f.” (with all faults)
• stukken worden aangekocht in de staat waarin ze zich bevinden bij het afhameren (een ‘perfecte’ boekband afgebeeld in de veilingcatalogus kan bij het afhameren krassen vertonen opgelopen tijdens de kijkdagen)
• de veilingmeester mag ingrijpen tijdens de veiling: bijv. een stuk opnieuw inzetten bij vergissing of betwisting, zelf kiezen bij identieke commissies
• eigendomsoverdracht en aansprakelijkheid gaan ook onmiddellijk over bij het afhameren: wees duidelijk over de bewaring na de veiling als de stukken niet meteen worden meegenomen
• betaaltermijnen: instellingen kunnen soms gunstvoorwaarden bedingen (spreiding, betaling in volgend boekjaar)

Met bonafide veilinghuizen valt af te spreken. Maar juridische staartjes kunnen duur uitvallen (advocaten werken nooit gratis). Let ook op voor een ‘folle enchère’ of ‘rouwkoop’ in de hitte van de strijd. Als de koper aangeeft dat hij het stuk toch niet wil, wordt het opnieuw ingezet, maar dient hij de eventuele minwaarde bij te leggen, en heeft hij geen recht op een meerwaarde. Veilinghuizen zijn gespecialiseerde kunsthandelaren, met traditie en kwaliteit. Zij geven garanties aan inzender en koper. De voornaamste zijn de veilingcatalogus en kijkdagen.

Kopen op veilingen

Lees vooraf de veilingvoorwaarden!

1. schattingsprijzen zijn een richtlijn, maar ook slechts vertrekpunt — enorme verschillen zijn mogelijk — wees dus realistisch bij het bepalen van een maximum (niet belachelijk laag, niet waanzinnig hoog).

2. hoe bieden?

• zelf in de zaal: wees op tijd! Registratie is soms ingewikkeld (soms officiële volmacht van opdrachtgever vereist, tactisch plan, afspraken met collega’s) •
• telefonisch of online bieden: let op, technische problemen zijn altijd mogelijk!
• commissie geven aan veilinghuis, antiquaar, collega of andere vertrouwenspersoon

3. betalen en afhalen: praktische problemen (omvang van de stukken), financiële regelingen (cashbetalingen wettelijk beperkt), klachtenprocedure

Noodzakelijk vóór de veiling: maak je huiswerk en overleg goed. Maak middelen vrij en maak duidelijke afspraken over bieder of tussenpersoon. Zorg voor extern overleg: in Nederland is er bijv. een centraal meldpunt dat voorkomt dat instellingen tegen elkaar opbieden.