André Vandorpe staat aan het roer van een organisatie die meer dan 400 uitgevers, boekhandels en boekenimporteurs verenigt. De Vereniging Vlaamse Boekverkopers (VVB), de Vlaamse Uitgevers Vereniging (VUV) en Verenigde Boeken Importeurs (VBI) vormen samen één vereniging onder de koepel van Boek.be. Net als de andere boekenpartners in het Boekenoverleg trekken Boek.be en de VVBAD aan het zelfde zeel: dat van boeken lezen en kopen en ontlenen en savoureren. Een gesprek over belangen, vaak gemeenschappelijk soms tegenstrijdig.

Boek.be maakt, net als de VVBAD, deel uit van het Boekenoverleg waarin vanuit verschillende perspectieven naar het boek wordt gekeken. Hoe gaat het Boekenoverleg om met de soms tegenstrijdige belangen?

De ambitie bij de opstart in 2007 was om de verschillende partners die met boeken bezig zijn te verenigen in een overlegplatform om een gezamenlijke strategie uit te tekenen. Hoe kunnen we op een constructieve en transparante manier tegemoetkomen aan onze gemeenschappelijke belangen? Want het ene hangt met het andere samen. Voor alle partners binnen het Boekenoverleg begint het bij het lezen. Dus het is evident dat een goed doordacht leesbevorderingsbeleid noodzakelijk is als uitgangspunt. Om vervolgens te zoeken naar de grootste gemene deler bij alle kanalen die het lezen bevorderen, zoals de bibliotheek, de boekhandel en het onderwijs. Collectieve standpunten en acties kunnen duidelijk maken wat de noden zijn om een cultureel hoogwaardig product zoals het boek te promoten bij een zo breed mogelijk publiek. Werkt dat? Het kan altijd beter natuurlijk, we zitten niet altijd op dezelfde golflengte. Maar met de generieke campagne ‘Boek tijd voor een boek’ willen we in nauwe onderlinge samenwerking onze gemeenschappelijke doelstelling realiseren: meer mensen sensibiliseren om geregeld tijd te nemen voor het lezen van een goed boek.

Is de campagne al volledig uitgetekend?

De campagne kreeg op 21 juni, bij de overgang naar het zomeruur, reeds een pre-launch onder de vorm van ‘leesmarathons’. Bij de overgang naar het winteruur op 29 oktober wordt de campagne definitief gelanceerd. Die dag stellen we op een vijftal locaties de ‘Tijdloze Tachtig’ voor aan het brede publiek, en dus niet uitsluitend aan reeds ‘overtuigde’ lezers. Voor het samenstellen van deze ‘Tijdloze Tachtig’ vroegen we boekhandelaars welke (non-)fictie romans die de voorbije 80 jaar werden gepubliceerd, voor hen nog steeds belangrijk én voor het publiek relevant blijven. Uit hun ‘tijdloze’ keuzes destilleren we een top tien en elk van deze 10 romans wordt gekoppeld aan een hedendaagse auteur die het ambassadeurschap op zich neemt door ‘zijn’ of ‘haar’ tijdloze titel te promoten. Op één van de vijf locaties op 29 oktober en tijdens de Boekenbeurs. Met deze campagne beogen we een drempelverlagend effect en willen we een zo groot mogelijk publiek laten kennismaken met een reeks sterke titels. De campagne rollen we uit in samenwerking met zowel de openbare bibliotheken, het fonds der letteren, het onderwijs als de auteursvereniging en de culturele centra. Zo trachten we de nodige weerklank te realiseren. Indien ons samenwerkingsopzet slaagt, zit het goed met de lancering van ‘Boek tijd voor een boek’.

De campagne komt op tijd want uit de Participatie Survey 2014 is gebleken dat lezen als vrijetijdsactiviteit afneemt. Volgt het koopgedrag deze trend?

We leven in een tijd met een bijzonder groot aanbod aan vrijetijdsactiviteiten. Ook boekenliefhebbers moeten vaststellen dat ze moeilijk tijd vinden om hun gekochte boeken te lezen. Tegelijkertijd stellen we ook vast dat steeds minder jongeren het lezen van boeken omarmen. Dit vertaalt zich in een stagnerende verkoop. We moeten vooral jongeren door middel van uiteenlopende initiatieven, zowel op school als in de plaatselijke bibliotheek, verleiden om de drempel naar het boek en het lezen te overschrijden. Het leesbevorderingsbeleid dat Iedereen Leest in de steigers heeft gezet komt daar aan tegemoet. We moeten op verschillende manieren én op diverse niveaus grote groepen van mensen blijven aanspreken en aanzetten tot lezen.

Zijn jullie nauw betrokken bij het uitschrijven van het leesbevorderingsbeleid?

De discussie daarover werd uitgebreid gevoerd binnen het boekenoverleg en wij steunen ten volle het uitgetekende actieplan. We zijn er van overtuigd dat het mensen ook effectief zal aanzetten om meer te lezen. Het is in ieders belang om de groep van lezers uit te breiden. Maar ook dat is niet altijd een makkelijk verhaal. Zo kunnen we er niet omheen dat boekverkopers onder toenemende druk staan. Het valt dan ook te begrijpen dat ze bij elke nieuwe lees-actie of literatuurprijs een onmiddellijk verkoopeffect verwachten. Ik denk bijvoorbeeld aan de Boekenweek, het Boekenweekgeschenk, de Fintro Literatuurprijs, Boekenleeuw en Boekenpauw, … Uitgevers en boekverkopers vragen zich af of die aandacht en het vele werk dat er bij komt kijken wel opweegt ten opzichte van het resultaat? Is het sop de kool waard als een bepaalde actie niet onmiddellijk extra verkoop genereert? Ik blijf overtuigd dat je het boek op verschillende momenten en manieren onder de aandacht moet houden. Alles begint met het lezen, ook al levert dit niet meteen een economische return op. Want zo werkt het helaas niet. Het is voortdurend zoeken naar nieuwe mogelijkheden om de relatief kleine groep van lezers te verruimen. Voorts mogen we niet uit het oog verliezen dat een ander consumptiepatroon tot stand komt. Zo vallen de effecten van het onlinekopen niet te ontkennen: consumenten komen steeds vaker in de winkelstraat kijken om vervolgens online te bestellen. Het komt er op aan om hen te verleiden tot effectief ter plaatse aankopen. Maar enkel dit zal niet volstaan. Wanneer we ons enkel beperken tot die strijd zonder de groep van lezers te verruimen, is het bij voorbaat een verloren strijd. Helaas zijn niet alle partners binnen het boekenvak ervan overtuigd dat we ten volle op die verruiming moeten inzetten. Bovendien worden de heavy readers and buyers, om het in economische termen te zeggen, geleidelijk aan ouder. Dus jonge light readers and buyers overtuigen, wordt meer dan ooit de uitdaging.

Het digitale lezen zit wel wat in de lift, is het boekenvak en bij uitbreiding Vlaanderen klaar voor het digitale boek?

Met een, weliswaar licht stijgend, marktaandeel van 3,5 procent is het maar de vraag of het digitale lezen daadwerkelijk in de lift zit. We moeten vaststellen dat de verkoop van e-boeken niet de hoge toppen scheert zoals aanvankelijk voorspeld. Ondanks het feit dat ruim 90 procent van de bestsellers ook als e-boek beschikbaar zijn, gaan niet alle uitgevers er op dezelfde manier mee om. Zo is slechts 25 procent van het totale titelbestand momenteel beschikbaar als e-boek. Tot nog toe blijkt het dus geen automatisme om een nieuwe titel automatisch ook als e-boek te verspreiden. Bij de educatieve uitgevers is het een ander verhaal. Zij hebben met het digitaal leermateriaal in combinatie met leer- en schoolboeken wel een grote voorsprong op dat vlak. En als we dit in ruimer internationaal verband bekijken, zijn hun digitale afgeleiden zonder meer trendsettend.

Hoe evalueert u de huidige samenwerkingen tussen lokale boekhandels en bibliotheken?

Er kan nog veel meer gebeuren. Momenteel profileren beiden zich voornamelijk als elkaars concurrenten. In het buitenland zie je nauwere vormen van samenwerking die ongetwijfeld tot voorbeeld kunnen strekken. Ik geloof dat we op termijn naar constructievere vormen van samenwerking moeten evolueren omdat dit beide partijen voordelen zal opleveren. Er zijn nu ook al initiatieven maar die zijn te sporadisch of op kleine schaal.

Welke buitenlandse voorbeelden vindt u inspirerend?

Het ligt voor het grijpen, bibliotheek en boekhandel kunnen samen events organiseren om iets in beweging te zetten en een breder publiek te bereiken. En niet alle initiatieven hoeven een lang leven beschoren te zijn, je hebt nu eenmaal nooit de garantie dat het directe return zal opleveren. Maar de Boekerpas voor jongeren in Den Haag destijds vond ik een bijzonder aanlokkelijk initiatief. Op elke pas stond een beginsaldo van vijf euro en bij elke ontlening in de bib kwam er telkens 10 eurocent bij. Met die Boekerpas, die steeds in waarde toenam, konden de jonge leden van de bibliotheek vervolgens korting krijgen bij de boekhandel van maximum twintig procent. In Denemarken krijgen bibliotheekgebruikers via de website van de bibliotheek de aanbeveling om het door hen gegeerde boek te kopen in de boekhandel wanneer het te lang duurt om het in de bibliotheek te ontlenen. Op die manier vinden mensen ook hun weg naar de boekverkoper. Voorlopig blijken soortgelijke kruisbestuivende initiatieven in Vlaanderen niet of nauwelijks mogelijk. Nochtans, we strijden voor hetzelfde: meer mensen aan het lezen krijgen en hen laten kennismaken met goede literatuur.

Heeft de discussie rond de gereglementeerde boekenprijs het water niet nog dieper gemaakt?

We willen het beleid duidelijk maken wat de impact zou zijn van een maximale korting van 25 procent voor openbare bibliotheken, zoals de VVBAD nu voorstelt. Dit in weerwil van de aanvankelijke consensus binnen het Boekenoverleg over een maximale korting van 15 procent, die perfect aanvaardbaar bleek voor zowel de bibliotheken als de boekhandels. Indien een kortingspercentage van 25 procent zou worden ingevoerd, dreigt dit voor meerdere boekhandels een bijzonder ontnuchterend verhaal te worden. Toegegeven, bibliotheekaankopen zijn niet voor elke boekhandel even belangrijk, maar Vlaanderen telt in vergelijking met de ons omringende landen nu reeds relatief weinig boekhandels. En voor de boekverkopers die in sterke mate afhankelijk zijn van bibliotheekbestellingen en courante kortingen hanteren tussen de 8 en 15 procent, naar gelang de omvang van de bestelling, is een korting van 25 procent niet leefbaar. Voor heel wat boekhandels betekent dit niets minder dan einde verhaal. Ik begrijp de noodwendigheid bij de bibliotheken, maar het kan toch niet dat de druk op het bibliotheekbudget verhaald wordt op de armlastige boekverkopers?

Wanneer een maximale korting van 15 procent op nieuwe titels het collectiebudget van een vooral grote bibliotheken onder druk dreigt te zetten, kan dit evenwel dienstverlenende mogelijkheden openen. Bijvoorbeeld door in te zetten op andere, minder recente titels. Want de vraag stelt zich of openbare bibliotheken onmiddellijk en massaal dienen in te zetten op pas verschenen bestsellers of recente titels. De vooropgestelde regelgeving is immers uitermate liberaal opgevat, vooral in vergelijking met de ons omringende landen waar de termijn op de vaste boekenprijs minstens één jaar beloopt én de maximale kortingspercentages een stuk lager liggen dan bij ons. De gereglementeerde boekenprijs in Vlaanderen voorziet een bijzonder korte sperperiode. Uitgerekend deze korte termijn kan voor bibliotheken een uitdaging zijn om hun collectiebeleid een andere invulling te geven. En na deze korte periode van zes maanden kunnen de nieuwe titels zonder probleem worden aangeschaft. Daar kan toch over nagedacht worden? Op die manier genereer je nadrukkelijker aandacht voor alles wat in de vaak ondergewaardeerde backlist staat. In een kort tijdsbestek worden veel nieuwe titels gepubliceerd en titels die in eerste instantie minder goed aanslaan hebben vaak tijd nodig om uiteindelijk toch in de kijker te komen. Ook de actualiteit kan een boek dat enkele maanden oud is helemaal onder hernieuwde aandacht brengen. Een bibliothecaris kan daar zijn collectie op afstemmen en zo zijn gebruikers meer dan nu het geval is een breder aanbod aan titels presenteren.

Zal de gereglementeerde boekenprijs naast een diverser aanbod ook zorgen voor een evenwichtiger speelveld tussen de boekhandels onderling?

Een goed gereglementeerde boekenprijs had reeds 20 jaar geleden kunnen en moeten ingevoerd worden. Maar beter laat dan nooit. Mits aanvaardbare kortingspercentages zal dit de nog resterende boekverkopers in Vlaanderen opnieuw houvast en perspectief bieden. En hierdoor kan de boekhandel ook overeind blijven als aantrekkelijke culturele factor in het ontwikkelen of in stand houden van een zo gevarieerd mogelijk winkelaanbod.

Wat zijn voor Boek.be momenteel de grootste uitdagingen?

Op korte termijn ongetwijfeld de organisatie van de 80e en dus feesteditie van de Boekenbeurs. Op middellange termijn het lezen en de verkoop van boeken blijven stimuleren. De ‘Boek tijd voor een boek’-campagne die we nu, met al te weinig middelen, samen met de partners van het Boekenoverleg opstarten moet ons daarbij helpen. We zetten alles op alles om deze campagne minstens twee jaar uit te rollen. Zo kunnen we sensibiliseren op verschillende momenten en in telkens andere verbanden.

De Vlaamse Uitgeversvereniging splitst zich vanaf volgend jaar op in twee afzonderlijke vzw’s: de Groep Algemene Uitgevers (GAU) en de Groep Educatieve en Wetenschappelijke Uitgevers (GEWU). Wat is hiervoor de aanleiding? En zal dit een impact hebben op de werking?

De aanleiding dient gezocht in de toenemende verzuchting van onze ledenverenigingen naar meer specifieke ondersteuning. Deze opsplitsing, en tegelijk ook de fusie van de huidige importeursvereniging (VBI) met de GAU, moet Boek.be meer dan ooit in staat stelen om doelgerichter in te spelen op de concrete vragen en noden van onze leden. Onder meer op het vlak van onderzoek, promotie en juridische ondersteuning.

Hoe ziet het boekenvak er volgens u binnen tien jaar uit?

Het Vlaamse boekenvak zal altijd blijven bestaan, daar valt niet aan te twijfelen. Maar de komende jaren kondigen zich andere businessmodellen aan die het boekenvak ingrijpend zullen transformeren. Naast nieuwe sectoroverschrijdende verbanden, zullen kleinschalige initiatieven verder het licht blijven zien en inspirerend werken. Ook op wat momenteel de gevestigde waarden worden genoemd. Voorbeeld hiervan is Das Mag dat kleinschalig werkt en op korte tijd een apart en rendabel uitgeefmodel wist te ontwikkelen. Iets waar grotere uitgeverijen, ondanks hun compleet andere uitgeef- en bedrijfsstructuur, met veel belangstelling naar kijken.. Men kijkt goed naar wat nieuwkomers doen en dat werkt aanstekelijk.

Om even terug te komen op de ‘Tijdloze tachtig’, wat is voor u het meest tijdloze boek?

Zonder enige twijfel, Het verdriet van België. Ik wil na ruim dertig jaar eindelijk nog eens de tijd nemen om het opnieuw te lezen. Het verhaal over Louis Seynaeve is niet alleen beklijvend, het is bovenal magistraal geschreven. Dit meesterwerk van Hugo Claus ligt zonder meer aan de basis van mijn langlevende liefde voor de literatuur.