Abstract

Waar staat het woord ‘e-book' eigenlijk voor en wat beoogt onze (wetenschappelijke) bibliotheekwereld ermee: het gebruik van haar naslagwerken stimuleren? Haar rekken papieren boeken vervangen? Is dat überhaupt de bedoeling? Wat met gebruiksvriendelijkheid? Wat beoogt de markt hiermee: is de tijdschriftenmarkt verzadigd en wordt dit het nieuwe ‘gouden kalf' voor de uitgevers of hebben we effectief nood aan dit nieuwe aanbod? Deze en vele andere vragen leven aan onze onderwijs- en onderzoeksinstellingen en wachten alsnog op antwoorden in het voordeel van een grotere consortiumaanschaf van e-books.

Het aanbod aan e-books is zeer verscheiden: encyclopedieën, algemene werken versus vakspecifieke producten, thematische pakketten, ‘textbooks' ... Al even gedifferentieerd zijn de mogelijke platformen waarop deze werken worden ontsloten met daarbij een veelheid aan al dan niet transparante business models: abonnement versus aanschaf, ‘take it or leave it' versus een ‘pick and choose' of ‘pick and mix' model. Tenslotte levert de technologie mogelijkheden om e-books overal te lezen. Dit zal niet in alle sectoren als even noodzakelijk eravaren worden maar het biedt wel toekomstmogelijkheden voor de virtuele online bibliotheek.

VOWB sloot haar eerste e-books consortiumlicentie eind vorig jaar af. In het licht daarvan en met het oog op meer consortiumsamenwerking inzake e-books maakt deze lezing een balans op: waar staan we in Vlaanderen op dit ogenblik, twee VOWB e-books studiedagen verder?

CV

Kaat Van Wonterghem (°1969) studeerde af als Master in de Kunstwetenschappen. Liefde voor het boek en het ruimere boekenbedrijf bleek al uit haar verhandeling over een 15de eeuws Gents-Brugs getijdenboek. Tussen 1995 en 1998 was zij als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Alamire Foundation (samenwerking KULeuven en MUSICA vzw). In die context werkte ze mee aan de uitbouw van een internationale muziekdatabank, gebaseerd op exhaustief archiefonderzoek aan de Vlaamse kapittelkerken (Brussel, Sint-Michiel en Sint-Goedele, 1480-1615). Nadien maakte ze een overstap naar de bedrijfswereld om er als bedrijfsbibliothecaris ervaring op te doen (Seghers Scientec Matrix). Per september 2009 gaat zij haar zevende jaar in als coördinator van VOWB/Elektron vzw.

Verslag door Johan Eeckeloo

Kaat Van Wonterghem (KVW) begon haar presentatie vanuit een definitie van het begrip “e-book”. Belangrijke elementen hiervan zijn: content, format en, heel pragmatisch, de nood aan “leestoestellen”. Ze benadrukte ook de eigenheid van het e-book want nog al te vaak wordt het concept van het papieren boek te eenzijdig omgezet naar dat van het e-book.

Het grote voordeel van het e-book is de gebruiksvriendelijkheid: permanent beschikbaar, vlot doorzoekbaar en makkelijk weer te vinden. Bovendien bieden ze mogelijkheden naar bijv. slechtzienden. Het grote nadeel is de noodzakelijke technologisch ondersteuning van het e-book.

Bij de vergelijking van e-journals met e-books valt een vrij identieke opdeling op: e-journals hebben artikels, e-books hoofdstukken en paragrafen. Daarnaast zijn er de verschilpunten. Multimedia komen in e-journals eerder beperkt voor, maar in e-books zijn ze sterk ingeburgerd. E-books spreken een ruimer veld aan: ook de humane en sociale wetenschappen behoren tot het veld. E-journals zijn vandaag de dag al sterk ingeburgerd vanuit de huidige portalsites; voor e-books zijn deze platformen nog in ontwikkeling. Deze ontwikkeling blijkt wel belemmerd te worden door het huidige belastingstarief van 21%. En dit terwijl het papieren boek een btw van 6% kent.

De uitgevers zien grote voordelen in het e-book: de handling cost is veel lager dan bij de papieren tegenhanger en updates worden vlot realiseerbaar. De klanten daarentegen zien een aantal nadelen: het aantal gelijktijdige gebruikers is vaak zeer beperkt en het aanbod gebeurt meestal via aangeboden pakketten.

Omdat deze pakketen zo divers zijn, is vergelijking moeilijk. De samenstelling is meestal vakspecifiek, thematisch zoals Human Social Sciences of op jaarbasis, zoals bijv. Springer. Heel vaak is een “persoonlijke” keuze niet mogelijk: take it or leave it. Het ontsluitingsportaal is niet onbelangrijk, want op financieel vlak is dit vaak een meerkost. Soms is er de mogelijkheid om de informatie te integreren in de eigen website.

Er zijn grosso modo twee manieren van aanschaf: enerzijds aankoop, anderzijds abonnement. Dit laatste is vooral bekend van de e-journals.

Op vlak van auteursrecht kan het e-book zich inspireren op modellen uit de wereld van de muziek, video’s en magazines. Hoe dan ook is dit onderwerp nog in ontwikkeling.

Bij aanschaf spelen elementen als schaalvergroting en expertisebundeling een belangrijke rol. De dreiging van een eenzijdig monopolie zowel qua content als platform is niet ondenkbeeldig. Ook de gebruiker mag niet uit het oog verloren worden: moet het e-bookgebruik nog gestimuleerd worden? En hoe evolueert het leesgedrag onder invloed van de nieuwe media?

Conclusie: het e-book biedt duidelijk een meerwaarde, maar dit betekent niet dat het aanbod kritiekloos aangenomen moet worden. Dit laatste geldt ook op inhoudelijk vlak: de tijd is rijp om het concept boek opnieuw te herdenken.

Deze lezing werd bijgewoond door ongeveer 70 deelnemers.