Abstract

Door de technologische ontwikkelingen is er binnen de collectievorming steeds meer sprake van digitaliseringprojecten. Door de snelheid waarmee deze ontwikkeling op gang is gekomen, ontbreekt het nog aan een goed omlijnd kader omtrent digitaliseren. Een debat omtrent de visie op digitalisering dringt zich op. Wanneer instellingen willen gaan digitaliseren, dienen ze zich in de eerste plaats de vraag te stellen waarom een digitalisering voor hun instelling noodzakelijk is. Willen ze enkel voor intern gebruik digitaliseren (conserveren) of ook voor externe toepassingen (publiekswerking, verkoop). Daarnaast moeten ze nagaan hoe ze het digitaliseringproject zullen inpassen in hun beleid. Welke delen van de collectie worden gedigitaliseerd, en gebeurt het proces intern of wordt het uitbesteed? Eens deze beslissingen genomen zijn, stelt de vraag zich hoe de digitalisering zelf gaat verlopen.

Tenslotte dient er een kader te worden ontworpen om deze digitalisering te continueren. De panelleden gaan in dit gesprek dieper in op deze zaken. Ze geven hun eigen visie op digitalisering, en delen hun ervaringen met het publiek.

Verslag door Katrien Bergé

Panel

Patrick Derynck, moderator
Willem Vanneste, Felixarchief 
Dries Moreels, OKVB & Vlaams Theaterinstituut 
Martien Vandermaes, OB Oostende 
Ine Verrept, Erfgoedcel Brugge 
Sylvia Van Peteghem, Universiteitsbibliotheek Gent

Moderator Patrick Derynck legt aan het panel enkele vragen voor om hun visie op digitaliseringsprojecten toe te lichten, en nodigt het publiek nadrukkkelijk uit om actief deel te nemen aan het gesprek. 
1. waarom digitaliseren, is er een visie? 
2. voor wie?
3. wat is digitaliseren en wat gaan we digitaliseren?
4. wie doet wat op beleidsniveau en op het uitvoerende niveau?
5. hoe en met wie digitaliseren, partners en samenwerking?

De panelleden, die voorbeeldig alle sectoren van het archief- bibliotheek- en documentatiewezen vertegenwoordigen, stellen elk kort één digitaliseringsproject van hun instelling voor. Bij die voorstelling valt meteen de verscheidenheid op:
‘Recollecting Landscapes', ‘hoe zien we en ervaren we god', een virtuele wandeling ‘Adornes acherna', ezelsbruggetjes leggen tussen collecties of ‘DublinCoreIsVoldoende', en tenslotte een onderzoeks- en kenniscentrum inzake digitaal archiveren.

We onthouden vooral het belang van samenwerking, en dat de aandacht voor kwaliteitsvolle metadata niet overschat kan worden. Uiteraard mag de gebruiker, voor wie het tenslotte allemaal bedoeld is en gedaan wordt, niet uit het oog worden verloren.

Om het gesprek wat aan te zwengelen, lanceert Patrick Derynck vervolgens enkele stellingen.

Stelling 1: "Digitaliseringsprojecten zijn/ worden te weinig geïntegreerd in reguliere ontsluitingssystemen"

Enerzijds zijn structuren en samenwerkingsverbanden nodig om niet langer ‘digitale' eilanden te creëren, los van de reguliere ontsluitingssystemen. Anderzijds is het niet altijd mogelijk om partners te vinden. Lokale projecten zoals het Oostendse ‘god' zijn zeker belangrijk om collecties te vrijwaren en onder de aandacht te brengen. Opvallend is dat contacten over de sectoren heen niet vanzelfsprekend zijn. Openbare bibliotheken hebben meer ervaring met publiekswerking, wetenschappelijke met gebruikersonderzoek. 
Er valt dus wederzijds wat van elkaar op te steken.

Stelling 2: "In digitaliseringsprojecten ontbreekt participatie"

Dries Moreels kijkt een beetje sceptisch aan tegen de ‘vraaggestuurde participatieve bibliotheek'. We moeten die durven in vraag stellen en keuzes maken voor een inhoudelijke benadering van het patrimonium. Gebruikersvriendelijkheid is belangrijk, maar gaat een vraaggestuurde collectievorming wel in de goede richting?

Stelling 3: "Selecteren is een pijnlijk proces binnen de organisatie".

Het Felixarchief en het AMVC scannen ‘on demand', en vermijden aldus het selecteren. Sylvia Van Peteghem is van mening dat het kunnen leren met materialen die aanspreken niet mag veronachtzaamd worden. Aandacht trekken met mooie collecties wordt door niemand versmaad... In ieder geval moet ernaar gestreefd worden om steeds een meerwaarde te bieden, informatie toe te voegen aan het beeld. 
Willem Vanneste oppert dat alles digitaliseren onmogelijk is en dat er ondertussen ook nog heel veel archief geïnventariseerd en verwerkt moet worden. We investeren in feite in het kopiëren van wat we al hebben... Op die existentiële beschouwing wordt wat verder geborduurd. Waar willen we mee gezien worden? Saaie administratieve dossiers digitaliseren? Wat als de raadpleegfrequentie laag is? Is het attractieve, visuele doorslaggevend of het conserveringsmotief (het beschermen van veel geraadpleegde en kwetsbare documenten).

Stelling 4: "De digitalisering draagt bij tot de ‘vererfgoeding van zowat alles en dus tot de devaluatie van het begrip erfgoed"

Dries Moreels vraagt zich af hoe de keuzes van een instelling tegen-spreek/-stelbaar gemaakt kunnen worden. Waar kunnen collecties elkaar versterken over de grenzen van de instellingen en de sectoren heen. Een vraag dus naar meer coordinatie, naar een coherent beleid.

Als afsluiter enkele vragen naar hoe het nu verder kan of zou moeten.

Vraag 1: "Ontbreekt er een centrale politiek over digitalisering?"

Er is nood aan een meer doelgericht informatiebeleid vanwege de Vlaamse regering. Een beleid dat via participatie in Europese initiatieven een antwoord biedt op de nood aan een meer coherente aanpak . In Nederland wordt het uitschrijven van informatieplannen voor instellingen aangemoedigd, in Vlaanderen zou dat ook zo moeten zijn. 
Een minimale standaardisering is noodzakelijk. Dries Moreels roept opnieuw het spookbeeld van de ‘eilandenautomatisering' op. Vraag is hoe hoog de standaarden moeten zijn? Essentieel is de uitwisselbaarheid van de gegevens, maar ook inzake opslag moeten er meer overkoepelende initiatieven komen. Niettegenstaande het belang van normen en standaarden wordt benadrukt, klinkt toch door dat er veel achterstand in te halen is en er dus geen tijd is voor de exhaustieve beschrijving van de documenten. Voor preservering moeten de standaarden nochtans maximaal zijn, en is het bijgevolg aangewezen om hiervoor deskundigen in te zetten. Enerzijds kan meer samenwerking een (gedeeltelijk) antwoord bieden, maar anderzijds gaat het ook vaak om ‘unica' en dus om niet te delen beschrijvingen.

Even terug naar de opslagdiscussie. ,,Privé-bedrijven kunnen dat even goed'', beweert iemand in de zaal. ,,Wacht even'', zegt Sylvia Van Peteghem, ,,je mag de universitaire context niet uit het oog verliezen, er zijn geen budgetten om dit uit te besteden. Er moet een globale oplossing komen op regionaal (Vlaams) of nationaal (Belgisch) niveau. De Koninklijke Bibliotheek heeft de intentie om het/iets te doen. Het e-Depot dat de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag samen met IBM beheert, is alvast een inspirerend voorbeeld.''

Vraag 2: "Leidt digitalisering tot een nieuwe dynamieken?"‘

Sylvia Van Peteghem meent van wel. Ze staaft haar overtuiging met een toelichting over hoe de coordinator van het architectuurproject ‘Recollecting Landscapes ‘als het ware als motor fungeerde tussen de digitale bibliotheek en de in wezen meer behoudsgezinde bewaarbibliotheek.

Vraag 3: "Wat kan de Vlaamse overheid anders en beter doen voor digitalisering?"'

Waarom lopen de bugettaire middelen achterop? Zijn er andere subsidies mogelijk/ nodig dan projectsubsidies? Er moet meer gepland, gestroomlijnd worden. Hier wordt een op zichzelf staand digitaliseringsproject - dat wil zeggen een project dat niet kadert in en ruimer opzet - niet gesubsidieerd. In Nederland wel.

En Patrick Derynck besluit: "Digitalisering is prachtig voor conservatie, maar staat de historische sensatie in de weg."

Katrien Bergé, directrice Bibliothèque Universitaire Moretus
Plantin (BUMP), Facultés Universitaires Notre-Dame de la
Paix Namur (FUNDP)