Op 25 september organiseerde de Vakgroep Jeugdbibliothecarissen (VJB) een eerste (digitale) bijeenkomst van de Collegagroep Jeugdbibmedewerkers. Het thema van deze bijeenkomst was: Klasbezoeken in tijden van corona. Hieronder volgt een verslag van wat er aan bod gekomen is tijdens deze bijeenkomst.

Inleiding: de voorschriften volgens de Sectorgids

De VVBAD stelde naar aanleiding van de coronacrisis een Sectorgids op met adviezen voor de werking van de informatiesector, opgedeeld volgens kleurencodes. Deze gids is gebaseerd op de ministeriële besluiten en de verschillende basisprotocollen die voor onze sector van belang zijn. Het gaat om praktische adviezen en richtlijnen voor de informatiesector, niet om verplichtingen. De Sectorgids wordt ook regelmatig geüpdatet. 

In de Sectorgids vind je een overzichtstabel met de kleurencodes en welke gevolgen zij hebben op o.a. de scholenwerking. Enkele aanvullende adviezen op het draaiboek basisonderwijs in verband met klasbezoeken zijn:

• Laat de klassen op afspraak komen en voorkom zo dat twee klas- of schoolbubbels van verschillende scholen met elkaar in contact komen.

• Leerlingen onder de 12 jaar moeten onderling de social distancing niet naleven en moeten geen mondmasker dragen.

• Zorg ervoor dat er voldoende afstand mogelijk is tegenover andere bezoekers.

• Leerkrachten en begeleiders dragen wel een mondmasker en respecteren de afstandsregels tegenover andere volwassenen.

• Bibliotheekmedewerkers dragen altijd een mondmasker, eventueel gecombineerd met een face shield.

• Wanneer een bezoek niet mogelijk is, kan er gewerkt worden met boekenpakketten.

Als bibliotheekmedewerker kun je opgenomen worden als essentiële derde op scholen. Dat is van belang als je zelf een school bezoekt voor het leveren van boekenpakketten of een voorleesmoment. Bij code geel mag je – mits opvolging van de maatregelen – namelijk gewoon binnen in basisscholen, maar worden niet-essentiële derden al beperkt in secundaire scholen.

Bij code oranje worden niet-essentiële derden ook beperkt in het basisonderwijs. Bij code rood mogen enkel essentiële derden de scholen van zowel het lager als het hoger onderwijs betreden. Scholen kunnen in samenspraak met hun lokale bestuur bepalen wie tot de groep van essentiële derden behoort. Bibliotheken kunnen dus best contact opnemen met de scholen om te bekomen dat ze als essentiële derden gezien worden.

Klasbezoeken

Het belangrijkste bleek om vooral goede afspraken te maken met de scholen en klassen zelf over hoe de klasbezoeken georganiseerd zullen worden.

Klasbezoeken tijdens de openingsuren

In veel grote bibliotheken worden klassen tijdens de openingsuren ontvangen. Dat betekent dat men rekening moet houden met het maximaal aantal toegelaten bezoekers en dat men erop moet letten dat de kinderen voldoende afstand houden tegenover andere bezoekers. Daarom is het belangrijk om de jeugdafdeling goed af te bakenen, zeker wanneer alle afdelingen zich in één ruimte bevinden.

Wanneer het maximumaantal redelijk laag ligt, kan de bibliotheek via Facebook en/of affiches naar haar bezoekers communiceren wanneer er klassen onthaald worden, zodat bezoekers zelf kunnen bepalen of ze de bibliotheek willen bezoeken tijdens het moment van de klasbezoeken.

Een van de aanwezige bibliotheken had geen zelfuitleenbalies in de jeugdafdeling. Ze bouwden dus een computer om zodat kinderen op een alternatieve manier boeken kunnen ontlenen zonder de uitleenbalies van de volwassenenafdeling te gebruiken. 

Omdat klassen (van verschillende scholen) onderling niet mogen mixen, lieten de bibliotheken die aan het woord kwamen maar één klas per keer toe. Om ervoor te zorgen dat klassen die na elkaar komen elkaar niet kruisen, wordt er een circulatieplan voorzien waarbij de klassen via één bepaalde ingang binnenkomen en via een andere uitgang weer buitengaan.

Voordat de kinderen in de bibliotheek toegelaten worden, moeten ze hun handen ontsmetten met alcoholgel. Een voorbeeld dat gegeven werd, was het werken met een klaswachtzone: via een nooduitgang komt de klas binnen en wordt ontvangen in een afgebakende zone waar ze kunnen wachten tot de vorige klas naar buiten geleid is. 

Klasbezoeken buiten de openingsuren

Een tweede mogelijkheid om klasbezoeken te organiseren, is buiten de openingsuren. Op die manier moet men geen rekening houden met de veilige afstand tegenover andere bezoekers, waardoor men niet op het maximaal aantal moet letten. Dit is vooral belangrijk voor kleinere bibliotheken. Bij deze manier is het gemakkelijker om twee klassen tegelijk te laten komen. Dat kan wanneer de klassen van dezelfde school zijn én wanneer de school een schoolbubbel hanteert en geen klasbubbels.

(Schoolbubbel betekent dat de hele school als een bubbel gezien wordt en de kinderen onderling met elkaar in contact komen. Als een school met klasbubbels werkt dan hebben de kinderen onderling geen contact meer buiten hun eigen klas.) Omdat er geen andere bezoekers zijn, kunnen de kinderen de gewone zelfuitleenbalies gebruiken waarbij men de afstand tot de medewerkers bewaart.

Afspraken maken voor klasbezoek

Wat uit bovenliggende paragrafen blijkt, is dat het belangrijk is om goede afspraken te hebben over wanneer welke klas komt. De manier waarop deze afspraken gemaakt worden, hangen uiteraard af van de gewoontes en het beleid binnen de scholen. Er kunnen afspraken gemaakt worden op het niveau van de directies of met de leerkrachten persoonlijk.

Om een goed overzicht te behouden op de agenda werden er verschillende tools aangebracht: via SharePoint kunnen leerkrachten inloggen en zien wanneer ze een afspraak hebben. Ze krijgen ook een herinneringsmail. Een andere mogelijkheid is Calendly. Hierbij zetten bibliotheken de mogelijke uren open en maken de leerkrachten vervolgens hun keuze. De leerkrachten krijgen een agenda-uitnodiging en een herinneringsmail.

Werking bij klasbezoeken

Uit de praktijk komt naar voren dat het niet altijd even gemakkelijk is om een veilige afstand te handhaven tegenover kinderen. Zij hebben vaak meer moeite om de afstand te bewaren. Toch is het belangrijk om dat zoveel mogelijk te doen. Enkele bibliotheken kiezen ervoor om hun medewerkers tijdens klasbezoeken naast een mondmasker ook een face shield te laten dragen. Zeker voor kleuters is het moeilijk om op afstand te blijven en daarom liet zeker één bibliotheek kleuterontleningen doorgaan buiten de openingsuren.

Tijdens het klasbezoek wordt er zoveel mogelijk ingezet op activiteiten waarbij de afstand bewaard kan worden. Wanneer er uitleg gegeven wordt, nemen de kinderen op de grond plaats zodat ze stilzitten en niet dichterbij komen. Eventueel kunnen er al kussens of stoelen geplaatst worden zodat de bibliotheek zelf de afstand kan bepalen. Er werden enkele voorbeelden gegeven van activiteiten die de bibliotheken nu organiseren. Deze zijn op te delen in de activiteiten op afstand en de digitale activiteiten. 

De activiteiten op afstand waren o.a. interactief voorlezen waarbij de spreker vooraan zit terwijl de kinderen op twee meter afstand zitten. Daarnaast kan ook Kamishibai plaatsvinden en allerlei activiteiten waarbij de kinderen in een cirkel kunnen zitten, zoals het bedenken van een verhaal op basis van enkele kernwoorden of het kiezen van boekcovers naar aanleiding van een stukje voorgelezen tekst. 

De digitale activiteiten gebeurden veelal via iPads: zo was er een online quiz waarbij kinderen eerst naar een verhaal luisteren en dan enkele vragen beantwoorden. De antwoorden worden daarna interactief besproken. Ook Fundels worden gebruikt. Dat betekent wel dat na het gebruik de iPads telkens ontsmet worden, net zoals de zetels, tafels en stoelen waarvan de kinderen gebruikgemaakt hebben.

Sommige bibliotheken ontsmetten ook de computers en de raakvlakken in de jeugdafdeling. Aangezien de kinderen hun handen ontsmetten wanneer ze binnenkomen, ontsmetten de meeste bibliotheken de rekken en boeken niet. Wat het ontsmetten betreft, gaat het dus vooral om zaken die de kinderen intensief gebruikt hebben.

Om klasontleningen vlot te laten verlopen, werd de tip gegeven om het inleveren van boeken in een box apart te laten gebeuren, zodat deze boeken later ingescand kunnen worden. Een alternatieve optie is om de boeken op school te verzamelen en op voorhand in te leveren.

Introducties

Wanneer het ging over de introducties van klassen kwamen er verschillende zaken aan bod. Sommige bibliotheken gebruiken daar Bibster voor, waarbij ze kinderen per klas laten komen. Ook hier is het belangrijk om in de mate van het mogelijke afstand te houden, de kinderen hierop te wijzen en de handhygiëne op te volgen. Vaak worden de tablets tussen elk gebruik ontsmet. 

Een andere bibliotheek introduceert al enkele jaren Mijn bibliotheek in het vierde leerjaar via Smartboard. Vanaf dan krijgen de kinderen een kinderkaart en wordt het systeem van Mijn bibliotheek uitgelegd zodat ze zelf boeken kunnen reserveren en verlengen. De leerlingen krijgen de opdracht om thuis op de computer een profiel aan te maken en bij hun klasbezoek volgt dan feedback en wordt gekeken of het bij iedereen lukt. Gopress wordt in het vijfde en zesde leerjaar geïntroduceerd. 

Auteurslezingen

Bij auteurslezingen is het aan te raden om klassen van dezelfde school in een grote en goed verluchte ruimte bijeen te plaatsen. Wanneer de leerlingen tot dezelfde schoolbubbel behoren, mogen ze naast elkaar zitten. Als de school daarentegen klasbubbels hanteert, mogen de leerlingen enkel naast leerlingen van hun eigen klas zitten en moet er voldoende afstand gehouden worden tussen de verschillende klasbubbels.

Als er toch klassen van verschillende scholen in één ruimte een auteurslezing volgen, zorg er dan voor dat er voldoende afstand is tussen de schoolbubbels. Leid de klassen op verschillende momenten van en naar hun zitplaats, zodat ze elkaar niet kruisen. Over het algemeen is het aan te raden om enkel klassen van dezelfde school samen in een ruimte te plaatsen.

Secundaire scholen 

Voor secundaire scholen gelden er andere maatregelen. Extra-murosactiviteiten kunnen bij code geel en oranje doorgaan wanneer deze in het kader van de opleiding zijn. Een bibliotheekbezoek in het kader van een praktijktechnisch vak zou in principe mogelijk kunnen zijn. Uiteraard wordt hierbij rekening gehouden met de veiligheidsvoorschriften en dragen alle leerlingen boven de 12 jaar een mondmasker. 

Alternatieve werking

Bibliobus en alternatieve werking

Er kwamen verschillende ideeën aan bod om een alternatieve dienstverlening op poten te zetten voor het geval klasbezoeken niet meer mogelijk zouden zijn. Een deel had betrekking op de bibliobus.

Aangezien bibliobussen van nature een kleine ruimte zijn, is het niet mogelijk om deze open te stellen voor klassen. Vaak wordt de bibliobus dus gebruikt om boekenpakketten te leveren. Het aanvragen van de boekenpakketten kan via verschillende manieren gebeuren. Sommige bibliotheken werken met Google Forms, andere met e-mail.

Bij sommige kunnen de leerkrachten zelf titels en/of thema’s aanbrengen, waarmee in de mate van het mogelijke rekening gehouden wordt. Bij andere bepalen de bibliotheken zelf de pakketten. Soms worden pakketten per klas samengesteld waarbij het aantal afhangt van de grootte van de klas, bij andere wordt een pakket samengesteld per graad of leerjaar.

Er zijn bibliotheken waar leerkrachten zelf hun pakketten samenstellen, met hulp van een medewerker. Op die manier is het voor de medewerker gemakkelijker om input te geven en de kwaliteit te bewaken. Dat heeft echter niet altijd succes. In andere bibliotheken geven leerkrachten een aanzet en werken medewerkers die verder uit. Er werd ook een idee geopperd om bij code rood een alternatieve dienstverlening op te stellen voor scholen waarbij er met een klaskaart gewerkt wordt in plaats van kinderkaarten.

Digitaal aanbod

Ook op het vlak van een digitaal aanbod werden ideeën uitgewisseld. Enkele medewerkers van een bibliotheek lazen Kamishibai-verhalen voor, namen deze op en plaatsten ze online op de momenten dat de voorleesmomenten zouden doorgaan. Anderen lazen zelf verhalen voor en plaatsten deze op youtube.

Daarbij moet je echter opletten op het vlak van auteursrechten. Het is nodig om hiervoor toestemming te vragen aan de uitgeverij. Een mogelijkheid is om auteurs te vragen om (een stukje van) hun boek voor te lezen. Op het youtube-kanaal van Iedereen Leest zijn hier ook filmpjes van te vinden. 

Een van de deelnemende bibliotheken lanceerde een oproep om mensen te doen lezen. Zo riepen ze kinderen op om een foto te maken van het boek dat ze aan het lezen waren, van hun favoriete leesplek en dergelijke en deze door te sturen. Tijdens de lockdown in maart en april kwam dat echter moeilijk van de grond.

Andere activiteiten

Kinder- en Jeugdjury (KJV) en andere leesprojecten

Op dit moment kunnen bijeenkomsten van de KJV fysiek doorgaan als de maatregelen van hygiëne en afstand opgevolgd kunnen worden. Er werden al enkele alternatieven geopperd voor het geval dat niet zou lukken. Een van de bibliotheken integreerde de KJV in de scholenwerking: kinderen die willen meelezen, doen dat in hun klas. Als er moeilijkheden zouden zijn, dan zullen de bibliotheekmedewerkers Zoom-meetings opzetten om de leerkrachten te ondersteunen.

Enkele begeleiders van de KJV gingen digitaal toen in maart de lockdown afgekondigd werd. Via videochat hielden ze bijeenkomsten met de kinderen. Ook werd er met digitale filmpjes gewerkt. Een van de bibliotheken start ook nu met introductiefilmpjes in plaats van fysiek langs te gaan.

Als fysiek samenkomen niet meer mogelijk is, zal er met boekenpakketten en filmpjes gewerkt worden. Een mogelijke oplossing voor knutselopdrachten is het op voorhand leveren van de knutselpakketten waarna er via Zoom instructies gegeven worden. 

Activiteiten organiseren

Voor activiteiten in bibliotheken moeten de regels van het basisprotocol voor cultuur gevolgd worden: stel een risicoanalyse en een draaiboek op, voorzie een corona-aanspreekpunt en werk met inschrijvingen of registratie. 

Het belangrijkste hierbij is om de regels van je gemeente of stad te volgen. 

Een van de bibliotheken kwam met het voorbeeld van hoe zij dat aanpakken. Ze hadden een algemene lijst opgesteld met de soorten activiteiten die normaal doorgaan in de bibliotheek en hoe die georganiseerd worden, zoals voorleesactiviteiten of klassikale ontleningen. Deze lijst werd goedgekeurd door het lokale bestuur waardoor het niet nodig was om elke activiteit apart te laten passeren.

Wanneer het om evenementen (een activiteit met publiek) gaat met 200 (binnen) of 400 (buiten) personen is het nodig om een Covid Event Risk Model (CERM) op te stellen.

Conclusie

Uit de bijeenkomst bleek dat alle jeugdbibmedewerkers hun best doen om ervoor te zorgen dat de scholenwerking zo natuurlijk en veilig mogelijk kan verlopen. Als er meerdere klassen tegelijk aanwezig moeten zijn, is er een voorkeur om enkel klassen van dezelfde school toe te laten en vaak kiest men ervoor om klassen een per een binnen te laten. Het bleek vooral belangrijk te zijn om goede afspraken te maken met de scholen en de klassen.

Uit de praktijk komt naar voren dat het niet altijd gemakkelijk is om kinderen de maatregelen te laten volgen, maar er werden onderling enkele tips gedeeld die hierbij kunnen helpen. Ook werd er al nagedacht over alternatieven voor het geval dat nodig zou zijn, zodat de scholen ook dan op de bibliotheken kunnen blijven rekenen.