Collegagroep jeugdbibmedewerkers: Bibliotheek en secundair onderwijs - Verslag

Collegagroep jeugdbibmedewerkers: Bibliotheek en secundair onderwijs - Verslag

20.10.2021

Bibliotheek en secundaire school werd verschillende keren aangekaart op feedbackformulieren, het is duidelijk dat er een grote nood is om rond dit thema te brainstormen en voorbeelden aan te reiken.

We krijgen een korte toelichting uit verschillende invalshoeken met volgende gastsprekers uit zowel het onderwijs als uit de bibliotheekwereld.

  • Daan Jossels: docent lerarenopleiding Nederlands Arteveldehogeschool
  • Annelien Vanessche: jeugdbibmedewerker in Kortrijk
  • Heleen Rijckaert: ex-leerkracht secundair onderwijs, tijdschrift Fons, betrokken bij ‘Lezen op school’-projecten in Vlaanderen
  • Wieneke Coupé: leerkracht secundair onderwijs + trekker van ‘Voorleestour’ in Sint-Niklaas

Lerarenopleiding : Daan Jossels

Begeleidende presentatie beschikbaar

Daan is voorzitter van de vakgroep Nederlands bij de lerarenopleiding Secundair onderwijs in de Arteveldehogeschool. Hij licht toe wat ze in de opleiding met de studenten doen rond literatuur en welke bestaande of wenselijke linken hij met de bibliotheek ziet.

Literatuur in opleiding: 4 componenten verspreid over 3 opleidingsjaren

  • Literatuurgeschiedenis:
    • Literatuur uit de Lage Landen van middeleeuwen tot 21ste eeuw
    • Veel aandacht voor beeldvorming in diverse media
    • Bij keuze van materialen die aan bod komen tijdens de lessen aandacht voor beschikbaarheid van materialen: zowel in mediatheek van Artevelde als toegankelijk via bibliotheken = belangrijk om in de les met jouw leerlingen daar ook aandacht voor te hebben: als de leerlingen getriggerd zijn door een item dat tijdens de les aan bod kwam, dat ze het snel kunnen terugvinden en lenen.
    • Studenten schrijven recensies voor een écht doelpubliek en gaan online op zoek naar waardeoordelen: leuke opdracht in het secundair.
    • Auteurslezingen tijdens opleiding: altijd begeesterend om auteurs zelf aan het woord te horen.
    • Samenleessessies (Jane Davis – The Reader Organisation – Het Lezerscollectief – Samen sterke verhalen lezen): enkele studenten worden opgeleid om deze samenleesgroepen zelf te begeleiden: kortverhaal + bijhorend gedicht. Lezen samen met 1ste- en 2de-jaarsstudenten in mediatheek.
    • Initieel gingen deze samenleessessies door in wijkbibliotheken, maar doelstelling om kansengroepen te bereiken werd voorbijgestreefd, omdat studenten slechts 1 of 2x in de bibliotheek konden gaan. Was niet duurzaam genoeg, voelde wrang aan, vertrouwen was er niet. Mogelijkheid om dit op scholen te installeren: oudere leerlingen lezen samen met jongere leerlingen + leerkrachten.
  • Genrestudies: Waarom lezen wij verhalen?
    • Verwijzingen naar (moderne bewerkingen van) verschillende genres
    • Opdracht in bibliotheek: studenten zelf op zoek laten gaan naar interessant, nieuw materiaal dat bij deze lessen aan bod zou kunnen komen = zelfstandige, kritische zoektocht naar vakinhoud én kennismaking met de bibliotheek zelf.
    • Wandeling in de stad: op verschillende locaties verhalen vertellen (sagen/legenden)
  • Jeugdpoëzie:
    • Wat is het en wat doe je ermee?
    • Véél verschillende werkvormen: zichtbaar over hele campus (bollen met gedichten ophangen, krijtgedichten op speelplaats, raamgedichten, …) = héél interactief, speels en creatief.
    • Poëziewandeling door de stad + bezoek aan poëziecentrum
    • Poëet over de vloer
  • Jeugdliteratuur:
    • Zeer belangrijk onderdeel voor deze studenten: doorstroomfinaliteit (naar hoger onderwijs)/arbeidsmarktfinaliteit
    • Specifieke werkvormen/didactische aanpak
    • Belang van actuele leeslijsten! (Jeugdboekenmaand, maatschappelijke thema’s) = studenten
    • Leerlingen kunnen niet allemaal zelfstandig een boek zoeken: belang van goede tips, apps en werkvormen om geschikt boek te vinden.
    • 1 klassikaal boek + 3 keuzeboeken = studenten nemen deel aan het examen of mogen werkstuk maken over keuzeboeken => studenten stellen zelf een literatuurlijst op die aan verschillende zaken moet voldoen: zie ppt
    • Studenten kunnen deze leeslijsten meenemen naar hun stages = interessant voor scholen, nieuwe wind! Ook interessant om als jeugdbibliothecaris zicht op te krijgen = neem gerust contact op met Daan Jossels als je daar meer interesse in hebt: daan.jossels@arteveldehs.be
      • Vraag uit chat: Kun je een voorbeeld geven van stereotiepe covers: jongenscovers: voetbal, gamen, … meisjescovers: roze en glitters, paarden, …
    • Lessen geven in de bibliotheek!
    • Interessante samenwerkingen:
      • De schoolbibliotheek: ontwikkeling van draaiboek van een schoolbibliotheek
      • Boekoscoop
      • Mee(r) lezers
    • Aanvullend: leeslijsten secundair Brugge: 2-jaarlijks vernieuwd - algemeen bekend. Ze zijn gericht op aso-studenten, er wordt gewerkt aan differentiatie via een digitale tool leeslijsten bibliotheek Brugge

Ex-leerkracht secundair onderwijs én leesmotivator: Heleen Rijckaert

Heleen Rijckaert: neemt deel aan deze collegagroep met verschillende petjes op:

  • Betrokkenheid bij projecten Lezen op school: ze ervaart hoe bevlogen bibliotheekmedewerkers zijn om iets te willen betekenen voor onderwijs
  • Leerkracht NL 2e en 3e graad secundair onderwijs Gent
  • Hoofdredacteur tijdschrift FONS

Klaservaring: leerlingen die hier geboren zijn ( 2e-3e generatie) die thuis een andere thuistaal hebben en leerlingen die net uit OKAN komen: niet gemakkelijk om hen aan het lezen te krijgen.

  • Gebruiken van de computers in de bibliotheek: mooi aangrijppunt voor bibliotheekmedewerkers om deze leerlingen de werkwijze van de bibliotheek te laten leren kennen
  • Communicatie: merkt dat bibliotheken zeer veel doen en willen betekenen, maar dat de werking van de bibliotheek niet altijd bij de leerkrachten terechtkomt.
    • Blijft hangen bij directie/info.
    • Vaker een nauwer contact met leerkrachten lager onderwijs: zelfde intensiteit van persoonlijk contact nastreven met secundair:
      • vast aanspreekpunt: goed weten bij wie ze terechtkunnen = rechtstreeks contact i.p.v. algemeen mailadres = vlotte dienstverlening.
      • scholenfolder, …
      • bibliotheekmedewerker gaat spreken op personeelsvergadering of studiedag om leerkrachten te gaan inspireren, mogelijkheden van bibliotheekaanbod te leren kennen. (bijvoorbeeld: in het basisonderwijs vaak boekenhoeken in de klas, in het secundair heel wat minder. Nochtans kunnen leerkrachten met hun klaskaart veel extra materialen uitlenen)
      • Aanvulling chat: Lees- en inspiratiebrief voor leerkrachten (registreren) -> blijkt moeilijk ze effectief aan te zetten zich hiervoor in te schrijven.
      • Aanvulling chat: Wij hebben per school, per graad een contactpersoon. We versturen 2x per jaar een nieuwsbrief.
  • Jaarlijks 2 à 3x naar de bibliotheek met de klas: bracht zelf eigen opdrachten mee, maar bibliotheek was nogal streng (‘ssst beetje stiller’) = nood aan moment waarop leerlingen op hun maat en hun manier de bibliotheek leren kennen is enorm waardevol.
  • Belang van differentiatie: groot verschil in aanpak tussen aso/tso/bso:
    • aso: onderzoeksvaardigheden, stimuleren zelf te zoeken, zelf taken/opdrachten uitvoeren in de bibliotheek, …
    • tso/bso: praktisch: hoe werkt de bibliotheek, waar vraag ik een kaart aan, wat kan ik hier doen, waar staat mijn materiaal?
  • Belangrijke kans voor bibliotheken: het actuele boekenaanbod véél te weinig gekend bij leerkrachten! Grote kans als bibliotheek om tips op maat te gaan geven!
    • Nog meer specifiëren voor doelgroepen: gemakkelijk lezen of NT2.
    • Nieuwsbrieven of infoavonden over nieuwe boekenaanbod:
    • aanvulling chat: Misschien een tip voor de OKAN-klas, is wel vrij beperkt: https://www.boekenzoeker.be/boeken-voor-okan . Op Boekenzoeker heb je ook wel enkele themalijsten, wel niet zo héél veel.
  • Tijdgebrek is een reëel iets in het onderwijs: close contact met leerkrachten sterk op inzetten, ‘kant- en klare’ materialen zijn altijd warm onthaald.
  • Aanvulling chat: onze leerkrachten nemen heel weinig deel aan activiteiten, omdat het aanbod te weinig aansluit bij diverse doelpubliek. Tip: Werk met rolmodellen zoals Ish Ait Hamout, Fikry El Azzouzi, Fatinha Ramos en Laila Koubaa

Bibliotheek Kortrijk : Annelien Vanessche

Begeleidende presentatie beschikbaar

Situatieschets: Kortrijk: 77.000 inwoners met een 10-tal secundaire scholen. Toen Annelien startte (2 jaar geleden) was er bijna geen contact met de secundaire scholen: heel af en toe een groepje, enkele klassen wel, verder niets.

Annelien haar taak was om heel doelbewust hier extra in te investeren en de betrokkenheid/het bereik van deze doelgroep te verruimen.

De bibliotheek investeert hier zowel in vanuit de vrije tijd als in contact met het secundair onderwijs.

Scholen:

  • Bereiken en aanklampen van gemotiveerde, enthousiaste leerkrachten die het leesvirus gaan verspreiden onder de leerlingen én het leerkrachtenteam.
  • De bibliotheek moet ZELF dit initiatief nemen:
    • Mail de scholen, mail de vakwerkgroepen NL en nodig jezelf uit om langs te gaan, plan overleg in met individuele leerkrachten die WILLEN meewerken.
    • Informeer leerkrachten over mogelijkheden:
      • Project Verrassingen in je valies: leerkrachten op een ludieke manier laten kennismaken met actuele boekenaanbod + themastand in de bibliotheek met vakantiefoto’s
        • Aanvulling chat: we kregen heel weinig foto’s terug?
          • Tip: via eigen contactenlijst (steeds BCC) nog een remindertje sturen (geen algemene nieuwsbrief) is GDPR-proof, persoonlijk en houdt het aanbod warm.
          • Alcoholvrije cocktail toegevoegd aan het valiesje + een parasolletje om in de sfeer te komen. Je kunt ook een ‘klein geschenkje’ voorzien voor de leerkrachten die een foto binnenbrengen.
          • Geef het tijd om te groeien, mond-tot-mondreclame werkt het best. Zien lezen, doet lezen. 
      • Cultuurkuur (met de bus naar de bibliotheek)/Dynamo op weg
      • Bibliotheekaanbod voor leerkrachten
  • Door deze investeringen nu een heel aantal klassen dat blijft terugkomen.
  • Belangrijk: de insteek werkt het best als je vertrekt vanuit ‘Wat doen jullie nu al?’ Waar kan de bibliotheek jullie in versterken en ondersteunen? Hoe kan ik helpen?
    • Bijvoorbeeld: Don Bosco-college: jaarlijks overleg met schoolbibliothecaris: wat kunnen we dit leesjaar voor elkaar doen: reclame leesjury, leesacties op school ondersteunen: stripkoffer: samenleessessies op school, dit jaar ook momenten dat ze naar de bibliotheek gaan komen.
  • Onderhoud je contactenlijst: persoonlijke contactgegevens van leerkrachten (vak, graag, klas)
  • Leerkrachten dingen laten testen met hun klas (kant en klaar, feedback vanuit leerkrachten/leerlingen is zeer waardevol) = belangrijk om in te spelen op doelstellingen van het onderwijs.
  • Op maat werken:
    • Rondleidingen worden geboekt via webformulier: op die manier verzamelen we veel informatie over de doelgroep: wat moeten ze kennen, welke leeftijd, welke klas, welke doelen streeft leerkracht na met bibliotheekbezoek, wat moeten ze kennen/kunnen na het bezoek, moeten ze een opdracht doen? Leerkrachten vragen dat ten minste 2 weken op voorhand aan en kunnen 3 momenten doorgeven. Op die manier kan de bibliotheek dat gepast voorbereiden.

Vraag via de chat: U bent contactpersoon in de bibliotheek Kortrijk voor jongeren + scholen middelbaar onderwijs, klopt dat? Hoeveel tijd kruipt daar wekelijks in? Wat zijn de belangrijkste categorieën binnen dat takenpakket? Antwoord: gecombineerd met bibliotheekwerk (9 à 12 u. wekelijks ook aan balie) al de rest van de tijd aan contacten leggen met onderwijs. Grote belasting in september/jeugdboekenmaand. Alle collega’s kunnen wel info over onderwijs geven, maar mails en specifieke vragen voor secundair onderwijs komen bij haar terecht.

Aanvulling Daan: Vaak focussen we op leerkrachten Nederlands als het over lezen/leesplezier gaat. We kunnen jeugdliteratuur ook betrekken in andere schoolvakken. Motivatie is niet altijd daar voor vak Nederlands. Kan boeiend zijn om te bekijken welke boeken interessant kunnen zijn voor andere vakken (vb. geschiedenis, wetenschappen …)

Vrije tijd:

  • Huiswerk@bib: Leden van de bibliotheek (-18 jaar) kunnen in het openleercentrum deel uitmaken van de huiswerk@bib-club. De leden krijgen 30 gratis kopies per maand en mogen een laptop van de bibliotheek gebruiken. Dat is heel waardevol voor kwetsbare/kansarme jongeren!

Er is ook ondersteuning voor opdrachten: vb. boekbesprekingen: intensievere begeleiding bij zoektocht naar boek dat bij hen past!

- Relevantie van doorleeslijsten: boeken die bij elkaar passen, op elkaar volgen (zie bijlage als voorbeeld)

- CLUB B: voor oudere gasten 14+ = boekboxen voor enthousiaste jongeren die dat kunnen afhalen, ze kunnen instagramposts maken over het boek: bespreking van dat boek op een facebookgroep

  • Aanvulling via de chat: BookTokkers (TikTok voor boeken) betrekken bij je boekboxen!
  • Nu picknick gedaan in het park met boeken, andere jaren (zonder corona) auteur die film/boek komt bespreken (rolmodel)

Voorleestour : Wieneke Coupé

Wieneke is leerkracht Latijn en Nederlands (1e tot 6e middelbaar) en sinds vorig jaar deel van de coördinatie voorleestour. Dat gaat voor de 9e keer door en is gegroeid door de jaren heen, héél mooi kindje om verder te laten groeien en bloeien. Belang van de samenwerking tussen scholen en bibliotheek:

  • Scholen hebben vaak een te beperkt budget om zowel auteurs als illustratoren uit te nodigen
  • Schooloverschrijdend werken: netwerken en verbinding tussen scholen
  • Enthousiasmeren van leerlingen (en leerkrachten), leesplezier bevorderen én de stad beter leren kennen.

Quote van een leerling na ‘Voorleestour’: “Als een auteur voorleest uit zijn eigen werk, lijkt het alsof personages echt tot leven komen.”

Praktisch:

  • Doelgroep: 14+ (2e middelbaar): merken uitval in schoolbibliotheek en in bibliotheek zelf.
  • Per schooljaar 1 dag: illustratoren, vertellers, beeldende kunstenaars die leerlingen kunnen ontmoeten
    • Vraag via chat: zijn dit vooral of uitsluitend jeugdauteurs? Allemaal Vlaamse? Hebben jullie dan elk jaar andere auteurs/illustratoren?
      Vooral Vlaamse gasten uitnodigen en promoten, is zo gegroeid en blijft zo behouden. Zoveel mogelijk afwisselen + rekening houdend met feedback vanuit leerlingen (te moeilijk, nieuwe illustratoren/auteurs, recente boeken, …)
  • De klassen wandelen door stad en krijgen 3 ontmoetingen op een halve dag (= speeddate) met 2 auteurs en 1 illustrator.
  • Op unieke plekken in de stad = extra sfeer en extra cachet. Illustratoren en auteurs die van ruimte gebruikmaken tijdens de sessie, maar ZEKER voorlezen. Sommige doen een mini-workshop. Soms ook duo’s illustrator/auteur: vb. live tekenen … Van alles mogelijk.
  • Tijdens corona: 1 auteur en 1 illustrator op 1 school. Dit jaar gaan ze dit verder uittesten omdat dit goed meegevallen is.
  • Elke genodigde voorziet 4 sessies van ongeveer 50 minuten.
  • Gezamenlijke lunch (enkel auteurs/illustratoren) en ’s avonds receptie waarop leerkrachten, auteurs, en vrijwilligers … kunnen netwerken. + boterhammen in het park waar auteurs samen zijn met leerlingen en leerkrachten. Muziek en animatie door leerlingen van verschillende scholen.
  • Per auteur/illustrator 1 vrijwilliger die hele dag meeloopt: wegwijzen; locatie in orde, catering
  • Gefinancierd met middelen via auteurslezingen, stad Sint-Niklaas, ‘Orde van den Prince’, Davidsfonds, Marnixkring, samenwerkingsverband bibliotheek. Bijdrage per leerling bedraagt 5 euro, ze trekken dit op naar 8 euro.

Voorbereiding scholen/leerlingen:

Elke school heeft een contactpersoon voor de voorleestour, zo leeft de voorleestour in elke school = ambassadeurschap. We vergaderen ook samen met al deze ambassadeurs om elkaar te leren kennen en gedragenheid te creëren in de stad. Heel veel leerkrachten voorzien de voorleestour jaarlijks in hun lessen. Voorleestour = kapstok voor 2e jaar secundair Nederlands. Tijdens schooljaar voorbereidend projecten in verschillende vakken: bv.: tijdens PO werken rond illustrator, in lessen Nederlands, houtbewerking ….
Voorbereiden vanuit bibliotheek: leeslijst met sterren (gemakkelijk, moeilijker…) + fragmentenbundel van alle aanwezige sprekers: wordt zeer veel mee gewerkt in de klassen. 
Op de website ook heel wat inspiratie: quizzen, … op verschillende niveaus: wordt zeer veel gespeeld als voorbereiding. Ze kunnen er boeken mee winnen. Themastanden in de bibliotheek van de gasten die komen.
Uitleen stijgt rond de voorleestour (vooral auteurs/illustratoren die aanwezig zullen zijn)

Grote betrokkenheid en bekendheid in de regio:

  • fotoclub/fotolessen tijdens activiteiten
  • catering verzorgd door school met voedingsrichting
  • lerarenopleiding Odisee die studenten NE als vrijwilliger afvaardigen + opdracht om lesvoorbereiding te maken over 1 van de boeken van auteur die aan bod komt. = gesneden, kant en klaar brood, inspiratie voor leerkrachten.

Tijdens evaluatie veel feedback verzamelen: auteurs komen steeds heel graag!

Wie eens wil aansluiten of deelnemen aan voorleestour: neem gerust contact op met Wieneke: wieneke.coupe@hotmail.com

Belangrijkste conclusie van Wieneke: het voorleesvirus is sterker dan het coronavirus!

Vragenronde

Er kwamen veel vragen rond de doelgroep 14+ om die ook vrijblijvend te blijven bereiken in de bibliotheek (niet enkel in schoolverband). Deze voorbeelden werden aangegeven:

  • Club B (Kortrijk)
  • Leesjury: we merken wel dat de doelgroep snel afneemt en moeilijker te bereiken is.
  • Instagram voor jongeren (naar het voorbeeld van verschillende ‘Bookstagrams’: hierop zouden reviews, nieuwe aanwinsten, quizzen, etc. komen. Staat nog in zijn babyschoenen, dus alle tips welkom!
  • Wij zijn ook bezig met BookTok via TikTok, maar wachten op goedkeuring. We merken tijdens onze rondleidingen dat dit erg leeft.
  • The masked reader (uitgevonden in tijden corona): door digitaal te moeten bijeenkomen: bekende Vlamingen die verhalen voorlezen uit hun favoriete jeugdboek + spannende onthulling wie ze zijn en welk boek ze gekozen hadden.
  • Reclame via social media en dergelijke.
  • Extra activiteiten tijdens jeugdboekenmaand.

Good practice m.b.t. rondleidingen: (Blankenberge)
Voor de eerste graad secundair onderwijs bieden wij de opdrachtenbundel ‘CU in de bib’ aan. Met de tablet in de hand verkennen de leerlingen in kleine groepjes de Grote en Kleine bibliotheek. Ze ontdekken door het uitvoeren van opdrachten wat de bibliotheek allemaal te bieden heeft. De laatstejaars komen in september op bezoek en krijgen van hun leerkrachten een uitgebreide instructie, de bibliotheekmedewerker laat de leerlingen kennismaken met het gebruik van de bibliotheekcatalogus en de diverse databanken die de bibliotheek ter beschikking stelt. Deze formule is ook op papier beschikbaar. Voor de tweede graad hebben we nog geen specifieke activiteit.

Slot

De volgende collegagroep gaat door op 9 november om 10 u. en zal over poëzie gaan in het kader van de poëzieweek in januari.

Aanvulling op de collegagroep: tijdens de evaluatie met de vakgroep kwam sterk naar voren dat verschillende deelnemers hier frequenter over zouden willen uitwisselen en dat er nog heel wat vragen en inspiratie zijn. Daarom willen we met de vakwerkgroep de mogelijkheid bekijken om hierrond een focusgroep samen te brengen. Wie interesse heeft, kan de enquête invullen: https://www.enquetesmaken.com/s/ae6fd43

Het invullen van de enquête duurt maximum 5 minuten. Het invullen van de enquête betekent niet dat je sowieso deel uitmaakt van een focusgroep. Indien we hier effectief mee verder gaan, zul je later meer informatie ontvangen.


Nieuwsberichten

Alle nieuwsberichten

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be