Thomas Mann was meer dan dertig jaar reference librarian in de Library of Congress (LC). Hij bundelde zijn kennis, tips en trucs over informatie zoeken in het boek The Oxford Guide to Library Research, waarvan de laatste uitgave in 2015 verscheen.

Zeven blinde Indiërs

Al van de eerste zin van het eerste hoofdstuk is de toon gezet: wie alleen zoekt via het zoekvakje van Google en vertrouwt op het mechanisme van relevance ranking is zoals de zeven blinde Indiërs die er proberen achter te komen hoe een olifant eruitziet. De ene grijpt de slurf en denkt dat het iets buisvormigs is, de andere grijpt een poot en beweert dat het iets als een boom is, nog een andere grijpt de staart en roept dat het een soort koord moet zijn, enzovoort. Kortom, je krijgt nooit zicht op het geheel. De frustraties over het oppervlakkige zoeken, de slechte bibliotheekopleidingen, de verkeerde raadgevingen van professoren aan hun studenten, de miskenning van een goede bibliotheek, van papieren documenten en van reference librarians, het herleiden van informatievaardigheden tot kritische reflectie op websites en dergelijke meer doorspekken het hele boek. Het voortdurende geklop op dezelfde nagel is soms best irritant, maar je moet je erover zetten om de echte waarde van het boek te ontdekken.

Negen methodes

Mann bespreekt negen manieren van informatie zoeken, gaande van het gebruik van gecontroleerde trefwoorden in catalogi, over gecompliceerde opzoekingen in databanken tot het bevragen van experten. Hij benadrukt daarbij bronnen die in zijn ogen al te veel verwaarloosd worden, zoals papieren bibliografieën en repertoria. ‘Ouderwetse’ zoekmethodes zoals zoeken in boekindexen of in encyclopedieën, of simpelweg inhoudstafels van boeken met hetzelfde classificatienummer bekijken, krijgen eerherstel. Ze hoeven niet onder te doen voor methodes als het opsporen van verwante artikels door het vergelijken van gemeenschappelijke citaties, wat alleen vlot werkt in bepaalde gespecialiseerde databanken. Telkens weer haalt hij voorbeelden aan van complexe zoekvragen die hij in zijn lange carrière met succes kon oplossen dankzij een van zijn methodes of een combinatie ervan. Uit alles blijkt telkens weer dat Mann zijn vak tot in de puntjes kende. Voor hem is goed zoeken een kunst en hij leerde het zelf op de harde manier, namelijk door telkens van zijn eigen fouten te leren. Het is dan ook zijn uitdrukkelijke bedoeling om al die ervaring door te geven aan wie er voordeel mee kan doen. Een nadeel is evenwel dat Mann vaak vervalt in een ellenlange opsomming van alle onderwerpen uit een databank of een papieren bron om te bewijzen welke rijke informatie erin zit.

Het stokpaardje

In 2005 bestelde de LC een rapport om erachter te komen welke richting bibliotheken moesten uitgaan met hun catalogi. De auteur van dat rapport, Karen Calhoun, formuleerde een aantal aanbevelingen, waaronder de volgende: “Abandon the attempt to do comprehensive subject analysis manually with LCSH in favor of subject keywords; urge LC to dismantle LCSH.” Laat die Library of Congress Subject Headings (LCSH) nu juist een troetelkind van Mann zijn en je begrijpt dat hij dat onmiddellijk counterde met een aantal artikels om aan te tonen hoeveel we dan zouden verliezen. Ook in dit boek spelen de LCSH een belangrijke rol: wie verstand heeft van gecontroleerde trefwoorden en van hoe ermee te zoeken, zal uit catalogi en databanken veel betere resultaten halen dan wie zomaar wat keywords intikt. Voor Mann is dé catalogus die van de LC natuurlijk. Als je een andere moet gebruiken zonder LCSH, kun je maar beter eerst je opzoeking doen in die van de LC. Daarna volstaat een known-item search in de eerste.

Auteursrecht of socialisme

Het internet kan nooit gratis toegang geven tot alle documenten, dus bibliotheken blijven belangrijk. Ze stellen niet alleen boeken ter beschikking aan iedereen, maar geven ook toegang tot het vele auteursrechtelijk beschermd materiaal dat in databanken zit. Voor Mann is dat nu eenmaal een gevolg van de vrijemarkteconomie, die auteurs vergoedt via het auteursrecht. Het alternatief is volgens hem socialisme, waarin bureaucratische formules de auteurs belonen, en de geschiedenis is niet bepaald mals geweest voor sociale systemen die ervan uitgaan dat mensen daarmee vrede nemen. Zijn kijk op de zaken komt ten overvloede nog eens ter sprake in twee bijlagen, namelijk Wisdom and Information Science en Scholarship vs. Quick Information Seeking. Hij moet nu eenmaal zijn frustratie kwijt.

Grumpy old librarian

Het gekanker tegen de oppervlakkigheid van Google-opzoekingen en de miskenning van de goede bibliotheek of de ervaren reference librarian mag dan op den duur wel ergernis opwekken, maar vergis je niet: een beter boek over (documentaire) informatie zoeken is er niet. Gooi die andere dus maar weg. Als je na lectuur tot de conclusie komt dat je alles al wist, zit je goed, anders moet je het nog een tweede keer goed lezen, want dan heb je misschien nog veel te leren van deze grumpy old librarian.