Na twee (noodgedwongen) digitale edities van onze studiedag, kon het Forum van Afgestudeerden Archivistiek en hedendaags Documentbeheer (FAAD) haar leden en andere geïnteresseerden opnieuw verwelkomen op de campus van de Vrije Universiteit Brussel (VUB). De editie van 2022 stond volledig in het teken van educatieve werking bij archieven. Hiermee sloten we aan bij het Groot Onderhoud van FARO, maar met een zuivere focus op de archiefsector. Educatieve werking is een thema waar de afgelopen jaren binnen de sector heel wat op ingezet werd. Een boeiende educatieve werking kan immers bijdragen aan de visibiliteit van archief en archiefinstellingen, en helpt ook hun maatschappelijk belang duidelijk te maken aan het jongste deel van onze bevolking. De educatieve werking binnen archiefinstellingen gaat vandaag de dag immers veel verder dan de klassieke rondleiding van vroeger. Dat werd tijdens deze studiedag nog maar eens geïllustreerd.

Traditiegetrouw ging om te beginnen het woord naar de voorzitter van de opleiding Archivistiek: Erfgoed en Hedendaags Documentbeheer. Frank Scheelings gaf (gezien zijn nakende emeritaat) voor de laatste keer een stand van zaken over de opleiding.

De opleiding archivistiek blijft het goed doen qua inschrijvingsaantallen. De afgelopen drie academiejaren noteerde ze steeds rond de dertig inschrijvingen, waarvan de meerderheid daadwerkelijk afstudeert. Verder kwam ook het vernieuwde curriculum binnen de opleiding aan bod. De studenten krijgen de keuze tussen twee specifieke profielen: digitaal informatiebeheer of archief- en erfgoedbeheer. De opleiding behoudt wel een gemeenschappelijke stam van vaste vakken, waarbij op basis van het gekozen profiel specifieke keuzevakken aangeboden worden. Verder gaat er ook meer aandacht naar managementvaardigheden bij de archivarissen van de toekomst en wordt hieraan een specifiek vak gewijd. Dat zijn stuk voor stuk positieve evoluties binnen de opleiding, die bijdragen aan het relevant houden van het beroep van archivaris of informatiebeheerder in deze digitale tijden.

Na deze algemene inleiding was het tijd voor de eerste spreker: adviseur archieven en erfgoedbibliotheken Jelena Dobbels van FARO. Leidraad voor de lezing was de publicatie van FARO over educatieve werking in de cultureel-erfgoedsector. Uit deze studie bleek dat tachtig procent van het veld zegt dat educatie belangrijk is, maar dat de vertaalslag naar de realiteit niet eenvoudig is. Onder andere de communicatie naar en met scholen is een belangrijke drempel, evenals de beschikbare tijd en middelen, de leerplannen en handboeken, het feit dat scholen een overload aan informatie krijgen van anonieme organisaties, de tijdsintensieve verplaatsing voor scholen en het feit dat de erfgoedsector niet altijd een goede kijk heeft op de noden van de leerkrachten. Zo worden er bijvoorbeeld veel lespakketten uitgewerkt die niet vaak gedownload worden. FARO werkte na al deze vaststellingen het project Erfgoedklasbakken uit, waarbij medewerkers van erfgoedinstellingen de klas in trokken. FARO leverde onder andere steun bij het leggen van persoonlijke contacten.

Ten slotte presenteerde Jelena nog enkele platformen die van pas kunnen komen voor het presenteren van de educatieve werking: erfgoedwijs.be, cultuurkuur.be en Het Archief voor het Onderwijs van meemoo. Als uitsmijter deelde ze mee dat je kleinschalig moet durven beginnen. Het is namelijk een tijdsintensieve onderneming en het is beter om langzaam te groeien. Ook kun je op die manier gespreid de nodige contacten leggen en onderhouden.

Als volgende spreker kwam Christopher De Keyser van het Archief en Museum voor het Vlaams leven te Brussel (AMVB) aan bod. Hij gaf meer uitleg rond educatieve projecten die opgezet werden in samenwerking met Brusselse scholen.

Een eerste project werd opgehangen aan de tentoonstelling Van kabas tot rugzak: 200 jaar Nederlandstalig onderwijs in Brussel, die het AMVB organiseerde. Ingedeeld in vier tijdsblokken, gaande van 1820 tot vandaag, zette het AMVB het schoolerfgoed uit zijn collectie in de kijker. Voor elk tijdsblok binnen de tentoonstelling werd een introductiefilmpje gemaakt, waren er objecten en documenten te zien en werden er ook enkele interactieve objecten en opstellingen uitgewerkt. Naast de focus op educatief erfgoed werden voor deze tentoonstelling ook drie educatieve pakketten uitgewerkt door een gedetacheerd leerkracht bij het AMVB. Verder ontwikkelde het AMVB ook een concept voor een speelkoffer waarmee kinderen aan de hand van allerlei spelletjes woordenschat kunnen oefenen. Deze koffer is bedoeld voor scholen, maar zal ook dienstdoen voor NT2-initiatieven (extra lessen Nederlands) die door het AMVB aangeboden worden.

Een ander educatief project dat het AMVB ontwikkelde, is de workshop Maak je eigen klasvlag. Deze workshop werd opgezet naar aanleiding van de grote collectie verenigingsvlaggen die het AMVB in zijn bezit heeft. Tijdens deze workshop ontwerpt een klas haar eigen vlag, waarbij ze kennismaakt met archief, het AMVB en de functie en symboliek van verenigingsvlaggen.

Als laatste project werd ook een vormingstraject rond archiefzorg binnen Brusselse scholen in de kijker gezet. Hierbij werden scholen gecoacht in het bewaren van hun eigen archief en erfgoed. Het hele traject bestond uit verschillende modules die diepgaand uitgewerkt werden. Helaas was de respons van de scholen aan de lage kant. Waarschijnlijk lag de oorzaak hiervan bij de coronacrisis en de geldende beperkende maatregelen binnen het onderwijs.

Hierna was het de beurt aan Casper De Koker, educatief medewerker bij Archief Gent. Casper heeft geen strikte archiefachtergrond, maar kwam na een lerarenopleiding en jeugdwerk terecht bij Archief Gent als leeszaalmedewerker. Hier groeide hij door tot educatief medewerker. Deze functie voerde hij ondertussen al meer dan twee jaar uit en op de studiedag deelde hij via tien geboden zijn ervaringen. Een losse greep uit zijn tips: gluur eens bij je buur, probeer nieuwe werkvormen uit en “doe ké zot”. Casper benadrukte tegelijkertijd wel het belang van de waarom-vraag en het hebben van een uitgewerkte visie op educatieve werking.

De laatste spreker van de dag was Bert Verwerft van de gemeente Beveren. Bert vormt op zichzelf de erfgoeddienst, maar werkt voor het erfgoedbeleid binnen de gemeente nauw samen met andere diensten waaronder het gemeentearchief. Daarnaast vond hij voor het opzetten van een educatieve werking een goede partner in het secundair onderwijs: het Koninklijk Atheneum Beveren. Afhankelijk van de aard van het project wordt ook op zoek gegaan naar andere externe expertise (bijvoorbeeld over het maken van creatieve foto’s met een smartphone). Hij gaf ons meer uitleg bij twee educatieve projecten die ze samen realiseerden: de erfgoedwandeling Verborgen Geschiedenissen en Klaskunst. Voor het uitwerken van deze en andere educatieve erfgoedprojecten maken de gemeente en de school gebruik van enkele vaste ingrediënten: een monument of erfgoedobject als basis, onderzoek, de creatieve uitwerking en een bepaald medium om het resultaat over te brengen. Verder wordt er gewerkt volgens een vast stappenplan: de keuze van een onderwerp en een kennismaking met de lokale erfgoedwerking, onderzoek in het archief en de (erfgoed)bibliotheek, een schrijfopdracht om de resultaten van het onderzoek te synthetiseren en ten slotte de uitwerking van het resultaat. Een ander belangrijk aspect van de projecten in Beveren is de output van de resultaten naar het brede publiek. Dat wordt steeds gedaan aan de hand van een publieke presentatie en een bedankingsmoment, waarbij ook de lokale pers uitgenodigd wordt. Het materiaal dat door de leerlingen uitgewerkt werd, wordt daarna ook effectief ingezet binnen de erfgoedwerking van de gemeente.

De inhoudelijke afsluiter van de studiedag was een panelgesprek over het project Erfgoedklasbakken van FARO. De moderator was Frank Scheelings en het panel bestond uit Peter Leroy, directeur van Liberas, Bruno Mestdagh, verantwoordelijke voor filmcollectie en digitaliseren bij CINEMATEK en Maria Mejia Sian, publieksmedewerker en verantwoordelijke voor foto’s bij het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven (CAVA)

Het gesprek behandelde onder andere de communicatiemoeilijkheden en de nood aan flexibiliteit, improvisatie en werkvormen die aansluiten bij de leefwereld van de kinderen. Alle sprekers bestempelden het als een intensieve en uitdagende onderneming, maar achtten het toch een meerwaarde en iets dat duurzaam in de werking verankerd moet worden. Uit het gesprek bleek bovendien dat er zowel in de lagere als de middelbare school mogelijkheden liggen. Peter Leroy sloot af met een welbekende slogan uit de collectie van Liberas: ‘gewoon doen’. Het was een rode lijn door de dag en de gedeelde ervaringen. Het is een grote uitdaging en er is begrijpelijkerwijze veel koudwatervrees, maar het loopt ondanks de moeilijkheden wel los en het loont zeker en vast de moeite.

De echte afsluiter van de studiedag was een bedanking van opleidingsvoorzitter Frank Scheelings, die vanwege zijn emeritaat geen deel meer zal uitmaken van de FAAD-stuurgroep. Als bedanking voor zijn jarenlange inzet voor het FAAD werd hij benoemd tot eerste erelid van onze vereniging.