Glasplaten – een verzamelterm die meemoo gebruikt voor glaspositieven, -negatieven en lantaarn- platen – zijn massaal aanwezig in Vlaamse cultuur- en overheidscollecties. Tegen het einde van 2023 worden onder leiding van meemoo, Vlaams instituut voor het archief, 170.000 exemplaren van 32 organisaties gedigitaliseerd en voor het publiek toegankelijk gemaakt. Dankzij de grootschalige aanpak en de focus op kwaliteit vormt dat project een unicum in Europa. Hiermee komen heel wat verborgen parels, die een kijk bieden op het leven van weleer, opnieuw tot leven.
Glasplaten door de tijd heen
Nog niet zo heel lang geleden waren glasplaten echte gebruiksvoorwerpen. Aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw trokken ze volle zalen. Zo brachten rondtrekkende lantaarnartiesten verre oorden of christelijke taferelen tot leven in magische spektakels. Fotografen gebruikten glasplaten als medium om negatieven te maken, en in het onderwijs werden glaspositieven en lantaarnplaten ingezet als powerpoint avant la lettre.
De fotografische opnames die door de jaren heen op glasplaten vastgelegd werden, leggen een rijke geschiedenis bloot. Het historisch belang spreekt voor zich, maar de fotografische opnames toegankelijk maken, is niet evident. De drager blijft niet gespaard van de tand des tijds. Het glas kan breken of corroderen en de fotografische emulsielaag kan loskomen, verkleuren of zelfs beschimmelen.
Eerste stappen richting bewaring
Aan het bewaren en toegankelijk maken van de inhoud op dit materiaal gaat een heel proces vooraf. Een eerste stap is de registratie en verpakking van het materiaal bij de betrokken collectiehouders. Elke glasplaat wordt letterlijk en figuurlijk tegen het licht gehouden en beschreven. Een tijds- en arbeidsintensieve taak, maar een die loont. De verzamelde data zijn zowel voor de digitalisering als archivering en latere ontsluiting interessant. De technische metadata, zoals de afmetingen en kleur van de foto, zijn bepalend voor de creatie van de digitale hogeresolutiekopie. Aanvullend zorgen de beschrijvende metadata ervoor dat de glasplaten zowel online als analoog doorzoekbaar gemaakt worden voor het publiek.
Digitaliseren? Een uitdaging
Het digitaliseren van dit materiaaltype ligt niet voor de hand. Glasplaten kunnen niet zomaar onder een scanner gelegd worden. Niet alleen kan de plaat de scanner beschadigen, omgekeerd kan een opgewarmde scanner schade toebrengen aan de fotografische emulsiezijde van de glasplaat zelf.