Naar jaarlijkse traditie koos de International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) tijdens het World Library and Information Congress (WLIC) van dit jaar de Missoula Public Library (Montana, Verenigde Staten) uit als Public Library of the Year.

De Missoula Public Library ligt aan de voet van Mount Sentinel en doet dienst als een prachtige en innovatieve ontmoetingsplaats. De natuur en het omringende berglandschap zijn terug te vinden in veel aspecten van de architectuur en de inrichting van de bibliotheek. De bibliotheek kon dan ook niet anders dan de aandacht van de jury trekken. Eind oktober gingen wij dus in gesprek met Slaven Lee, directeur van de Missoula Public Library.

Jullie wonnen de Public Library of the Year-award van IFLA. Proficiat! Hoe hebben jullie dat ervaren?

Het was een enorme eer. Ik, iemand die hier nog niet zo lang werkt, kan echt zien waarom deze bibliotheek gewonnen heeft. Dit is een uitzonderlijke bibliotheek en onze gemeenschap droeg bij aan het ontwerp, de realisatie en de ondersteuning van het gehele proces. Het genereerde veel aandacht van mensen buiten Montana, buiten de Verenigde Staten (VS), en dat is iets heel speciaals. Het is een erkenning van al het harde werk om dit mogelijk te maken.

De Missoula Public Library is een gloednieuwe bibliotheek. Hoe verliep dat proces?

Via het ontwerpbureau MSR Design uit Minneapolis (Minnesota), kwamen we in contact met A&E Design, dat hier gevestigd is in Missoula. De architecten, de bibliotheekdirectie en de gemeenschap hebben veel tijd besteed aan het plannen van het hele ontwerpproces. We organiseerden bijeenkomsten met verschillende groepen uit de gemeenschap om te weten te komen wat hun verwachtingen waren van de nieuwe bibliotheek. Daarnaast planden we verschillende studiebezoeken in om te kijken naar de verschillende bibliotheeksystemen en -modellen in de wereld. Zo bezochten we ook enkele Zweedse bibliotheken van het cultuurhuismodel. Dat is een model waarbij verschillende organisaties zich samen onder één dak vestigen en bezoekers een naadloze ervaring bieden bij het bezoeken van al die verschillende partners.

We kozen voor die alles-onder-één-dakervaring. Voor de gemeenschap bleef het echter wel belangrijk dat het nog steeds om de bibliotheek ging. Het nieuwe gebouw moest dus onder die naam blijven bestaan, want waar ze in wilden investeren was een bibliotheek. Zo’n tien jaar geleden hebben bewoners gestemd voor een obligatie om de nieuwe bibliotheek te financieren en dat heeft zo’n tachtig procent van dit bouwproject gefinancierd. Het totale kostenplaatje bedroeg 37,5 miljoen dollar, heel veel geld dus. Daarnaast heeft de Missoula Public Library Foundation, onze non-profitorganisatie, bijna een miljoen dollar opgebracht om het project te ondersteunen. Dat is voor ons een belangrijk gegeven, want dat geeft aan hoe groot de steun is voor een nieuwe bibliotheek. Onze focus lag op de bibliotheek, die nieuw en innovatief is, maar waarbij we ook samenwerken en -leven met onze verschillende partners.

Hoe is het om met die verschillende organisaties samen te werken onder één dak?

Het is een model waar we geen ervaring mee hebben. Ik werk al meer dan twintig jaar in de sector en het is de eerste keer dat ik dat mag meemaken. Het voelt heel natuurlijk aan op sommige vlakken, omdat het gebouw zodanig ontworpen is dat het aanvoelt als een grote ruimte in plaats van aparte ruimtes. Families First Learning Lab, een van de non-profitorganisaties in het gebouw, staat gezinnen en kinderen bij, leert opvoedingsvaardigheden aan ouders en geeft advies aan risicojongeren. Hoewel ze een eigen ingang hebben, vloeien hun activiteiten en programma’s buiten hun eigen ruimte over naar de gedeelde ruimtes

Het voelt heel organisch en dat is best indrukwekkend. De samenwerking vereist wel veel en goede communicatie, bijvoorbeeld in de vorm van wekelijkse vergaderingen. We moeten zorgen dat we allemaal op eenzelfde lijn zitten en blijven en dat we begrijpen wat elkaars doelen zijn, maar ook dat we allemaal binnen hetzelfde bureaucratisch kader werken. Bibliotheken in de VS zijn ongelooflijk bureaucratisch, bijvoorbeeld door de verschillende systemen die ervoor zorgen dat we op de juiste manier communiceren naar ons publiek. Ik denk dat het een uitdaging kan zijn voor de andere organisaties die hier geen ervaring mee hebben. Samen staan we krachtig, en het stelt ons in staat om de hoeveelheid activiteiten en programma’s die we organiseren voor het publiek te vergroten. Onze partners zijn experten in zaken waar de bibliotheek minder ervaring mee heeft, maar die samenwerking vereist wel een actieve communicatie.

Hoe hebben de bibliotheekmedewerkers deze verandering ervaren?

Iedereen heeft het natuurlijk anders ervaren, want het was een grote verandering. Als je uit het raam kijkt, kun je nog steeds de oude bibliotheek zien. Je ziet meteen hoeveel we gegroeid zijn. De oude bibliotheek was ongeveer 4.645 vierkante meter en de nieuwe bibliotheek is verdubbeld in omvang. Dat was voor iedereen een grote aanpassing, want we moeten nu meerdere verdiepingen bemannen – medewerkers inzetten op verschillende servicepunten op meerdere verdiepingen – terwijl ons team hetzelfde gebleven is. We zien elke dag meer dan duizend mensen naar de bibliotheek komen en het is er druk, dynamisch en actief. Een van de grootste uitdagingen voor het personeel, met name de bibliothecarissen, is om tijd te vinden om aan projecten te werken. We hebben veel interactie met het publiek, maar het is moeilijk om tijd te vinden voor andere zaken, zoals het beheren van de collectie – materiaal aankopen en wieden – zodat deze fris en relevant blijft. Dat vormt momenteel onze grootste uitdaging.

Hechten jullie nog steeds veel belang aan de collectie?

Momenteel zijn we bezig met een strategisch planningsproces, waarbij we naar de gemeenschap getrokken zijn – zowel naar onze interne als externe gemeenschap – om te polsen naar wat zij leuk vinden aan de bibliotheek en wat ze graag nog willen zien. Ze erkennen dat de bibliotheek als derde plek belangrijk is om samen te komen, en dat sluit goed aan bij het cultuurhuismodel. Ik merk dat dat hier belangrijker is dan bij andere gemeenschappen in de VS, en ik heb in bibliotheken gewerkt in grotere steden zoals New York City en Seattle. Literatuur, boeken, lezen, auteurslezingen en andere culturele evenementen zijn voor deze gemeenschap heel belangrijk. Ze komen ook echt opdagen, want in Montana is er sprake van een rijke literaire gemeenschap: heel wat auteurs, en vooral indigenous auteurs, zijn van hier. Ik vind het best spannend, want ik heb me jarenlang zorgen gemaakt over hoe de leidinggevenden van bibliotheken spraken over het feit dat bibliotheken meer zijn dan boeken. We staan voor veel: (bij)leren, samenkomen, samen werken en studeren enzovoort, maar we zijn ook heel goed in alles wat met boeken te maken heeft. Mensen komen daarvoor naar ons, dus ik wil vieren dat we een plek zijn waar leren, lezen en leven belangrijk is.

In de Missoula Public Library gaat milieubewustzijn hand in hand met de lokale cultuur en digitale innovatie. Kun je daar iets meer over vertellen?

De architecten en onze leidinggevenden wilden het natuurlijke landschap van deze plek weerspiegelen. Vanuit ons kantoor hebben we zicht op de bergen. (Mijn naam, Slaven, betekent in het Iers-Gaelisch ‘berg’, dus ergens wel fijn dat ik hier terechtgekomen ben). Ze wilden dit gebouw doen opvallen om een statement te maken, en ook het berg- en valleilandschap weerspiegelen in het gebouw. De buitenkant van het gebouw heeft een aluminiumbekleding zodat de zon op een mooie manier reflecteert. Binnenin het gebouw vertegenwoordigen de verschillende niveaus delen van het landschap. De benedenverdieping stelt de rivierbedding voor en als je dan de trappen opgaat bootsen die een bergbeklimming na. Als je alle trappen moet doen, dan voelt het echt alsof je een berg beklimt (lacht). Na het beklimmen, ga je de vallei in op de eerste verdieping. De volgende verdieping voelt alsof je in de bergen vertoeft, waarna de bovenste verdieping door de ramen naar de hemel toe lijkt te openen. Die derde verdieping is dus een heel andere ervaring. Dit gebouw is ook duurzaam. We hebben bijvoorbeeld geen airconditioning: de lucht wordt gekoeld door een aquifer onder het gebouw en gaat dan door naar alle ruimtes.

Op het vlak van digitale innovatie hebben we nu ook zelfscans. Dat was een serieuze aanpassing voor ons personeel, want veel van de interactie die bezoekers hebben met de ruimte is in de vorm van zelfbediening. Er is nu evenveel personeel als in het kleinere gebouw, dus we kunnen niet iedereen meteen te woord staan. Het gebouw is zo ontworpen dat het gemakkelijk is voor klanten om zelf, zonder tussenkomst, met de collecties en diensten om te gaan. We moeten een evenwicht vinden tussen klantenservice en het ontwerp van het gebouw om mensen een beetje onafhankelijker te maken. En wat digitale innovatie betreft: op de benedenverdieping hebben we een makerspace met een 3D-printer, naaimachines enzovoort. Het maakt deel uit van de hele ervaring van die verdieping.

Wat bevindt zich op elke verdieping?

De begane grond is eigenlijk onze 'marktplaats', want het is de bedoeling dat het echt aanvoelt als een markt: een open en drukke ruimte waar veel mensen komen en gaan. Er is een café, en Friends of Libraries, een non-profitorganisatie die bibliotheken steunt, heeft er een winkel die tweedehandsboeken en aan de bibliotheek gerelateerde merchandise, zoals T-shirts, verkoopt. Je kunt er ook STEM-gerelateerd (science, technology, engineering en mathematics) speelgoed voor kinderen, of andere soortgelijke hulpmiddelen, kopen. Er bevindt zich ook een balie, een makerspace en het University of Montana Living Lab dat een brug slaat tussen de bibliotheek en de onderzoekswereld. Verder vind je er cd’s, vinylplaten en grab-and-go library items: dingen die leuk zijn om naar te kijken en die je gemakkelijk kunt meenemen.

Dan ga je de trap op naar de eerste verdieping waar je de jeugden familieafdeling hebt. Naast kinder- en jeugdboeken, vind je er ook een voorleeslokaal dat helemaal van glas is, zodat je goed kunt voorlezen, en een DNA-speelplek, waar kinderen kunnen spelen met DNA-gerelateerde speelstructuren, zoals – echt waar – een speelstructuur die op een rib lijkt. Dan heb je nog de spectRUM Discovery Area, een hands-on wetenschapscentrum dat activiteiten voor kinderen en jongeren organiseert. We hebben ook een watertafel waar kinderen kunnen waarnemen hoe stormwater het stroomgebied binnenkomt – er schiet water uit – en in het stukje dat lijkt op een rivier kunnen ze vissen, het is echt … veel (lacht). Verder heb je het Family First Learning Lab dat hulpmiddelen biedt aan ouders, kinderen en jongeren.

De volwassenenafdeling bevindt zich op de tweede verdieping, met zowel fictie als non-fictie. In het businesscentrum kun je een van de vaste computers gebruiken of een laptop lenen. Je vindt er ook onze demonstratiekeuken waar we allerlei activiteiten organiseren die betrekking hebben tot het culinaire. Het is een prachtige keuken die ook, wanneer niet in gebruik, dienst kan doen als de ideale werk- of studieplek, naast de andere studieplekken. We hebben ook het snelste internet van de stad en dat appreciëren onze bezoekers echt.

Op de derde en laatste verdieping vind je voornamelijk vergaderruimtes, die mensen soms gratis kunnen gebruiken. Een grote vergaderruimte, waar zo'n 250 mensen in kunnen, kan ook in tweeën gedeeld worden zodat meerdere mensen de ruimte tegelijkertijd kunnen gebruiken als ze dat willen. Naast vergaderingen kunnen mensen ook evenementen organiseren, zo is er een ontvangstruimte en een groot balkon dat uitkijkt op de bergen.

Met welke uitdagingen hebben jullie te maken?

De Missoula Public Library kent veel steun en waardering, dus heel wat organisaties willen met ons samenwerken. Dat is zeer fijn en spannend, maar dat betekent dat we soms overweldigd kunnen worden door de vele mogelijkheden; er is maar zoveel personeel en tijd. Dat is dus een van de redenen waarom we een strategische planning willen maken, zodat we criteria hebben om beslissingen te maken. Dat is een uitdaging, maar we zien dat natuurlijk ook als een kans.

Daarnaast vormt het gebouw schoonhouden ook een uitdaging. Er komen veel bezoekers langs, maar omdat ons personeelsbestand even groot is als in het oude en kleinere gebouw, is dat best een lastige taak. Het is moeilijk voor de gemeenschap, het personeel en de beleidsmakers om te zien dat het gebouw niet zo schoon is als het zou moeten zijn. Omdat het gebouw zo'n enorme investering was, voelen we de verantwoordelijkheid om deze plek er netjes te laten uitzien. De uitdaging om met de beperkte middelen die we hebben te doen wat we willen in het gebouw en in de gemeenschap is moeilijk.

Wat zijn jullie plannen voor de toekomst?

Tijdens de strategische planningsprocessen hoorden we van de gemeenschap dat ze ons graag meer buiten het gebouw willen zien. We bedienen de hele Missoula-county, een grote, voornamelijk landelijke gemeenschap, en ze zouden graag de bibliotheek meer aanwezig zien. We willen graag uitzoeken hoe we dit model van alles-onder-één-dak naar de gemeenschap kunnen brengen: activiteiten ter plaatse organiseren, aanwezig zijn bij bijeenkomsten en evenementen enzovoort. Dat is de verwachting van openbare bibliotheken; om de gemeenschap te dienen en ze te ontmoeten waar ze is. We willen graag een state-of-theart-‘boekenmobiel’-campervan hebben waarmee we kunnen rondreizen, take our show on the road als het ware (lacht). Hopelijk kunnen we dat realiseren in samenwerking met al onze partners.

In META 2022/7 interviewden we de voorzitter van de American Library Association (ALA) over ‘banned books’. Is dat iets waar jullie ook mee te maken krijgen?

Jaarlijks nemen wij deel aan de Banned Books Week, maar gelukkig hebben we de afgelopen jaren geen problemen gehad met het bannen van boeken. Dat komt omdat we een gemeenschap hebben die de vrijheid om te lezen goed begrijpt. De bibliotheek heeft een ondersteunende provinciebestuurder en ook van ons bestuur krijgen we veel steun en bescherming. Veel steden bij ons in de buurt worden echter wel overspoeld met zo’n uitdagingen, waarbij mensen proberen te ontmantelen waar de bibliotheek voor staat. We vinden het echt belangrijk om ons in te zetten voor de vrijheid om te lezen, zodat onze collega's en onze gemeenschap zich gesteund voelen. Dat mensen onze waarden goed kennen, is belangrijk voor ons. Daarom spreken we liever over vrijheid om te lezen dan banned books, omdat dat positiever klinkt en mensen aanmoedigt om hun eigen keuzes te maken voor hun gezin en zichzelf, maar niet voor iedereen. De staat Montana heeft een zeer progressieve grondwet waarin veel gesproken wordt over autonomie en privacy en dergelijke, dus ik vertel graag dat de vrijheid om te lezen aansluit bij die grondwet.

Welk advies kun je geven aan Vlaamse bibliothecarissen?

Het is ongelooflijk belangrijk dat de gemeenschap de waarde begrijpt van wat bibliotheken en bibliothecarissen doen. We moeten ervoor zorgen dat we aanwezig zijn in de gemeenschap, dat we lid zijn van de gemeenschap en dat we ons verhaal aan mensen vertellen, zodat iedereen weet dat de bibliotheek bestaat en waarom dat ook voor hen belangrijk is of kan zijn. Het is belangrijk om te gaan praten met mensen en te begrijpen wat ze willen. Ik denk dat er een beetje een paradox is met bibliotheken: we neigen steeds meer naar glimmende nieuwe zaken die we moeten uitproberen omdat het nieuw of innoverend is, maar het ding is: we gaan ook heel langzaam. Ik wil mensen aanmoedigen om te experimenteren en comfortabel te zijn met falen. Proberen én falen is oké, zo leren we.

Ik denk dat de coronapandemie en het bouwen van progressieve en innovatieve gebouwen ervoor kunnen zorgen dat mensen een beetje uitgeput en opgebrand raken. Dat is natuurlijk begrijpelijk, maar we moeten beseffen dat verandering niet zal stoppen. Wat we kunnen leren van deze laatste paar jaar is dat verandering onvermijdelijk is en dat de toekomst onvoorspelbaar is. We weten niet wat er zal veranderen en daar moeten we troost in vinden: we moeten ons aanpassen aan de huidige situatie en minder vasthouden aan hoe wij denken dat onze dienst eruit moet zien