De Kempense bibliotheek als derde plek? Ja, selvølgelig!

META Nummer 2022/8

De Kempense bibliotheek als derde plek? Ja, selvølgelig!

Geschreven door Lisa Van Den Abeele, Kim Nevelsteen
Gepubliceerd op 13.12.2022
IMPORTANT
.
IMPORTANT
© Hilde Valgaeren - Stuifzand.

7 februari 2022 – In de vroege ochtend treffen tien reisgenoten elkaar op de luchthaven van Zaventem met in hun koffer een gezonde portie zenuwen en nieuwsgierigheid (en een goed boek, uiteraard). Na de nodige corona- en securitychecks vertrekken ze richting Oslo (Noorwegen), op zoek naar antwoorden op de vraag of en hoe de Kempense bibliotheken een derde plek kunnen worden

De reis naar Oslo is slechts één etappe – maar wel de belangrijkste – in een groter traject: Expeditie Community Librarian. De Stuifzandbibliotheken (de openbare bibliotheken van Balen, Dessel, Geel, Laakdal Meerhout, Mol en Retie) gaan op zoek naar de ingrediënten van een derde plek en hoe ze die kunnen vertalen en toepassen in de eigen bibliotheken.

Het verhaal is geleidelijk gerijpt. De bibliotheken werken al geruime tijd samen en benoemden in de samenwerking drie grote werven om de krachten te bundelen: het vormen van een regiobibliotheek, werken rond leesbevordering en dus ook de bibliotheek als derde plek. Drie ambities waarvan elke bibliotheek weet dat ze die niet alleen zou kunnen realiseren.

Een Stuifzandbibliotheek is een bibliotheek waar bezoekers graag komen, waar ze thuis kunnen zijn en waar ze verrijkt weer naar buiten gaan. Aan zo’n bibliotheek willen we blijven bouwen. De bibliothecarissen startten met dromen, met het delen van goede voorbeelden en het stellen van 101 vragen, lazen over de Scandinavische aanpak, botsten op de Erasmus+-oproep en waagden hun kans. Dat brengt ons in februari 2022 naar de luchthaven, klaar voor een vijfdaagse trip naar Oslo. Op het programma: elf bibliotheken bezoeken en beleven. Drie, twee, één, start!

Een expeditie in etappes

Elke expeditie vraagt een grondige voorbereiding. Zo ook deze. Het team wordt uitgebreid met leden uit verschillende sectoren die elk hun eigen kennis en ervaringen meebrengen. De gesprekken komen op gang en de leesclub wordt geboren.

Leesclub

De leesclub bestaat uit beleidsmakers, bibliothecarissen, opbouwwerkers en professionals uit het volwassenenonderwijs en de sociaal-culturele sector. De context waarin de expeditie zich afspeelt, is er eentje van strenge coronamaatregelen en verplicht telewerk. Samenkomen gebeurt via het scherm, waardoor de groep kiest voor reading apart together. In de aanloop van een sessie krijgt elk expeditielid een ‘gazet’ met daarin filmpjes, artikels en inspirerende voorbeelden over één aspect van de derde plek. Op een gezamenlijk Miro-whiteboard worden notities aangebracht.

IMPORTANT
© Tine Favoreel - Stuifzand.

Tijdens de digitale bijeenkomsten worden telkens dezelfde vragen besproken: Wat spreekt jou het meest aan? Welke elementen kun je toepassen in de Kempen? Wat is er sterk om specifiek ouderen, eenzamen, digitaal kwetsbaren en anderstaligen te betrekken? En welk type bibliotheekmedewerker hebben we nodig om dat waar te maken?

Na drie thematische sessies, die inzoomen op 1) de werken van Aat Vos en Ruth Soenen, 2) de architectuur van het ontmoeten en 3) de mensen in de bibliotheek, worden keuzes gemaakt. De lange lijst van kenmerken van een derde plek wordt gekneed, gefilterd en ingekort tot er een Kempens prototype van de bibliotheek als derde plek en van de community librarian uitkomt.

Inspirerende plekken rondom ons

Met het prototype onder de arm gaat de leesclub – eindelijk! – op pad: op zoek naar goed werkende initiatieven die minstens een deel van de kenmerken van een derde plek in zich dragen. De leesclub bezoekt bibliotheken (in Bree en Gouda), maar ook lokale initiatieven zoals het Babbelkousje (huiswerkbegeleiding voor anderstalige kinderen) in Mol. De kritische kijk op openbare ruimte laat hen niet los. Algauw worden ook de wachtzaal bij de dokter, de rij aan de kassa van winkel A en B, dorpspleinen en vergaderlocaties in de vrije tijd van de deelnemers onder de loep genomen. Intussen sleutelen de expeditieleden verder aan het prototype. Het criterium ‘een beheersbare ruimte’ wordt zo toegevoegd.

De kritische blik op eigen bibliotheek

Tijd voor een nulmeting: het model van de bibliotheek als derde plek wordt getoetst aan de huidige situatie. Ieder bibliotheekteam doet dat voor de eigen bibliotheek en elke bibliotheek krijgt ook een kritische vriend uit de expeditieploeg over de vloer. Zo wordt vooral gekeken hoe werkbaar het model is en hoever de bibliotheken verwijderd zijn van het vooropgestelde ideaal.

Oslo, we komen eraan!

De ambitie om te gaan ‘jobshadowen’, letterlijk drie dagen meevolgen met de medewerkers in de Deichmanbibliotheken in Oslo, moest door corona een stukje aangepast worden. Alle zeventien afdelingen van de Deichmanbibliotheek in Oslo worden bestudeerd. Vanuit de Kempen werd een voorkeurslijstje doorgegeven van de filialen die we wilden ‘beleven’. Vanuit Oslo kwamen bijkomende suggesties. Zo wordt samen met de coördinator van de lokale vestigingen van Deichman een propvol programma samengesteld. Elf bibliotheekafdelingen krijgen een expeditieploeg over de vloer: soms de hele ploeg, dan weer duo’s of trio’s om zoveel mogelijk locaties te kunnen bezoeken. Er worden diepte-interviews afgenomen. De bibliothecarissen en schepenen nemen een dubbele rol op: die van nobele onbekende en reporter.

IMPORTANT
© Kempense bibliotheek.

Elk expeditielid bezoekt minstens acht bibliotheken in diverse wijken van de Noorse hoofdstad. ’s Avonds maken we tijd om indrukken neer te schrijven, foto’s te verzamelen en te benoemen, video's te monteren enzovoort.

Zoveel indrukken, nog meer inspiratie

De modellen van de derde plek en de community librarian doorstaan de Scandinavische toets en blijken goed en volledig te zijn. Met jaloerse blik kijkt de expeditieploeg naar een bibliotheek exclusief voor en door 10- tot 15-jarigen. Volwassenen – en dus ook de expeditieleden – zijn er enkel welkom als de bibliotheek gesloten is. De expeditieleden stelen met hun ogen, noteren duchtig ideeën en delen foto’s met het thuisfront. Dat gaat van de juiste verlichting en geluidsisolatie tot een verfrissende werkwijze van programmeren in de bibliotheek, van een tapijt dat parkeerplaatsen voor buggy’s aanduidt of het afwezig zijn van securitypoortjes tot een pot soep op het vuur. Van bibliotheken met een duidelijke focus en identiteit tot de centrale bibliotheek van Oslo waar elke bezoeker een plek vindt. De ploeg ziet medewerkers in diverse uniformen die zorgen voor herkenbaarheid, ziet dat elke bibliotheek een keuken, podium en mobiele geluidsinstallatie heeft én ontdekt dat de geur van zweetvoeten rechtstreeks in verband staat met het thuisgevoel van de bibliotheekbezoeker.

Tien geleerde lessen

De expeditieploeg vat het hele traject samen in tien lessen:

  • Les 1: De bibliotheek is een plek voor mensen, met boeken.
  • Les 2: Het leven gebeurt in de bibliotheek, omarm het.
  • Les 3: ‘Geen concept’ als concept.
  • Les 4: Wees genereus met publieke ruimte.
  • Les 5: Vertrouwen geven, verantwoordelijkheid nemen.
  • Les 6: Niets ziet er goed uit in tl-licht.
  • Les 7: De bibliotheek is een plek om te ONT-moeten.
  • Les 8: De bibliotheek redt levens.
  • Les 9: Veertig procent bibliotheekmedewerker, zestig procent geëngageerd.
  • Les 10: We doen dat nog zo slecht niet, en we gaan voor beter.

Deze lessen worden uitgebreid toegelicht in een leerlogboek en op de webpagina van het project (bit.ly/Stuifzand-expeditie). Met deze lessen, de Kempense modellen voor de derde plek en de community librarian, en de nulmeting, zijn de zeven Stuifzandbibliotheken vandaag aan de slag om op maat van elke bibliotheek een transitie in te zetten om nog meer een derde plek te zijn.

Wordt sowieso vervolgd!

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be