In de tachtiger en negentiger jaren van de vorige eeuw publiceerde VOGIN verschillende boeken met evaluaties van softwarepakketten voor bibliotheken. Het was telkens een feest voor wie op zoek was naar een geschikt programma.

Online pioniers

Al sinds 1977 wisselen de leden van VOGIN, of voluit de Vereniging voor Gebruikers van Online Informatiesystemen, kennis en ervaringen uit over online opzoeken. In die tijd was dat alleen weggelegd voor wie aan een universiteit of een wetenschappelijke instelling werkte. Het ging dan over het raadplegen van dure bestanden waar je met cryptische commando’s via een karaktergebaseerde interface gegevens uit kon lospeuteren. Er was wel een probleem als je die data wilde bewaren: je kon ze meestal wel capteren of downloaden, maar daarna wilde je er misschien ook nog iets anders mee doen dan zomaar afdrukken. Vandaar dat er grote interesse was voor software waarmee je data lokaal kon opslaan en bewerken. Daar was dan echter nog een probleem mee: je moest die data in zo’n lokale databank ingevoerd krijgen en dus moest je vaak aan de slag met conversieprogramma’s. Als je er dan nog zelf enige ontsluiting wilde bijvoeren, had je misschien ook thesaurussoftware nodig. Aan al deze zaken hadden de VOGIN-leden dus behoefte en derhalve besloten ze om de krachten te bundelen en samen de beschikbare pakketten te testen.

Grootse opzet

De testen waren groots opgezet: tientallen pakketten werden door telkens twee vrijwillige testers afgetoetst tegenover een lijst van vele criteria. Aanvankelijk waren er niet meer dan zestig aspecten te bekijken, maar uiteindelijk groeide de lijst uit tot driehonderd, telkens te scoren met ‘ja’, ‘nee’ of ‘nvt’ (niet van toepassing). Daar was je dan als tester vele uren tot dagen mee bezig, naast je gewone bezigheden. De vrijwilligers kwamen uit universiteitsbibliotheken, ze waren documentalist bij diverse firma’s en instellingen of ze waren docent aan een bibliotheekopleiding. Onder hen vinden we slechts één Vlaming terug, namelijk Paul Nieuwenhuysen, medewerker van de bibliotheek van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en professor in de interuniversitaire bibliotheekopleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschap (IBW).

Om in aanmerking te komen, moesten de pakketten aan bepaalde voorwaarden voldoen: verkrijgbaar zijn en ondersteund worden in Nederland, niet te duur zijn, op een pc of in een pc-netwerk kunnen draaien. Meestal ging het over DOSof Windowssoftware; UNIX was een uitzondering. Het populaire UNIX-alternatief voor pc’s, namelijk Linux, was er nog niet.

Luie en slordige mensen

Om dat testen tot een goed einde te brengen, mocht je allerminst lui of slordig zijn. Dat was anders wel het beeld dat een van de inleiders had van diegenen die een thesaurus manueel wilden maken. “Mensen zijn slecht in het beheer van thesauri: ze zijn lui of slordig, snel afgeleid of niet consequent; deze eigenschappen zijn een computer, mits voorzien van de juiste instructies, vreemd”, lezen we keer op keer, want doordat er in hoge mate aan recyclage van de inleidende teksten gedaan werd, kwam deze passage telkens weer voor, evenals de twijfel over het al dan niet doorbreken van Windows en de reserves ten aanzien van het gepruts met de computermuis: “Frequente aandoeningen aan hand en pols wijzen erop dat gewoon tikken misschien toch een wat natuurlijker beweging is, dan het over de tafel rondschuiven van een muis.” Overigens zijn die inleidende teksten wel van een hoog niveau: ze behoren tot het beste van wat in die jaren in het Nederlands over bibliotheeksoftware geschreven is.

Tweede club

De leden van VOGIN waren niet noodzakelijk bezig met pakketten voor bibliotheekautomatisatie. Dat was immers een heel andere insteek; dat ging over catalografie, uitlenen en dergelijke meer. Hun ding was zaken online opzoeken, die data opslaan en vaak ook gebruiken bij publicaties. Er werd wel een kleine hoeveelheid bibliotheekpakketten bekeken in de uitgave van 1992, maar toen er behoefte bleek aan een ruimer overzicht schakelde men de leden van de Stichting Automatisering Bibliotheken in om op hun beurt testen te organiseren van allerlei pakketten die ook door kleinere bibliotheken gebruikt konden worden. De grote bibliotheken waren toen al voorzien van duurdere bibliotheektoepassingen die op zware servers draaiden. Een tweetal boeken met testresultaten van in totaal zo’n 35 bibliotheekpakketten verscheen in de negentiger jaren als resultaat. Dit keer werkten enkele Vlaamse collega’s, onder wie uw dienaar, mee.

Andere tijden

Sindsdien zijn de zaken drastisch gewijzigd. Databanken werden gebruiksvriendelijker. Het web maakte de hele wereld bereikbaar: lokale ondersteuning voor een pakket is niet meer relevant. Je kunt die evengoed in Nieuw-Zeeland vinden als naast de deur. Universiteiten bieden hun personeel en studenten groepslicenties op bijvoorbeeld ProCite of EndNote aan. Kleinere bibliotheken, zoals die van de toenmalige hogescholen, gingen door allerlei fusies op in netwerken waar bibliotheekautomatisering centraal beheerd wordt. Je hoeft het allemaal niet meer zelf uit te zoeken en te testen – maar leuk was dat anders wel.