Sinds 2010 heeft Turnhout een stadsdichter. Wat startte bij wijze van grap tussen enkele bevriende dichters, groeide uit tot een engagement om poëzie dichter bij de Turnhoutenaren te brengen, geïnspireerd door en gebracht voor onze eigenzinnige stad. Hoe wij dat in Turnhout aanpakken, dat stadsdichterschap? Met veel plezier lichten we onze aanpak toe.

Onderbuik als basis

Het stadsdichterschap in Turnhout is vanwege zijn ontstaansgeschiedenis erg specifiek. De bibliotheek noch de stad Turnhout liggen immers aan de basis van het stadsdichterschap. Het initiatief ligt bij Collectief Dichterbij, een Turnhoutse poëzievereniging die enerzijds poëzie in Turnhout promoot en anderzijds jonge artiesten (dichters, muzikanten, schrijvers enzovoort) podiumkansen geeft.

Datzelfde Collectief Dichterbij startte in 2010 met de benoeming van Wim Paeshuyse als eerste stadsdichter van Turnhout, eerder ludiek bedoeld, als vrijplaats voor de creatieve dichter.

Creatieve vrijheid centraal

Na vijf stadsdichters in de afgelopen tien jaar, ging Collectief Dichterbij eind 2020 op zoek naar de volgende (zesde) stadsdichter, opnieuw voor een termijn van twee jaar. Het stadsdichterschap loopt over een periode van twee jaar, om de dichter de kans te geven te verkennen en vervolgens structurele projecten op te zetten.

Om een duw te geven aan het stadsdichterschap en om poëzie en woordkunst zichtbaarder te maken in onze stad, zette de Turnhoutse bibliotheek ditmaal haar promotionele en logistieke schouders mee onder het project. Waarom? Met een eigen stadsdichter kunnen gedichten weer in het straatbeeld, het leven en de harten van elke Turnhoutenaar gebracht worden.

Verschillende gemeenten hebben een vast kader voor het stadsdichterschap. Dat willen we in Turnhout vermijden om de creatieve vrijheid te vrijwaren. Tegelijkertijd wil de bibliotheek een steunpunt zijn dat het stadsdichterschap van nabij opvolgt.

Niet formeel, maar ook niet vrijblijvend

Er zijn geen strakke formele vereisten voor de kandidatuur noch de uitvoering van het stadsdichterschap in Turnhout. Het initiatief startte, zoals gezegd, als vrijplaats voor de creatieve dichter. De enige voorwaarde is dat de kandidaten van Turnhout afkomstig zijn of een aantoonbare band hebben met de stad. De stadsdichter wordt in zijn of haar werk geïnspireerd door de stad, en de bibliotheek moedigt aan de stadsgedichten op een creatieve manier tot uiting te brengen in de stad.

Het stadsdichterschap is echter ook niet vrijblijvend. In een gesprek met de stadsdichter duidt de bibliotheek de verwachtingen én mogelijkheden vanuit de stad. De bibliotheek geeft geen vaste opdrachten, maar biedt wel opportuniteiten waarmee de stadsdichter aan de slag kan. De stadsdichter van Turnhout kan niet rekenen op een vaste vergoeding, wat op andere plaatsen vaak wel het geval is (bijvoorbeeld in Antwerpen of Hoogstraten). Hoewel er geen vaste vergoeding is, worden projecten in overleg financieel ondersteund vanuit het werkingsbudget publiekswerking van de bibliotheek.

Op zoek naar een geschikte stadsdichter

Samen met Collectief Dichterbij ging Bibliotheek Turnhout eind 2020 op zoek naar de nieuwe stadsdichter. Verrassend veel lokale poëten dienden zich aan. Oeuvre (drie gedichten) en motivatie werden anoniem aangeboden, zodat de juryleden onbevangen konden oordelen.

Voormalige stadsdichters Tom Driesen en Wim Paeshuyse kwamen in maart 2021, samen met collega-juryleden Dieter Brusselaers (docent Stedelijke Academie voor Muziek, Woord en Dans) en Karl van den Broeck (journalist, auteur en initiatiefnemer van het Facebookplatform Turnhout Leest), tot een unaniem oordeel en Liesbeth Aerts werd de nieuwe stadsdichter van Turnhout. 

Het was de bedoeling om de nieuwe stadsdichter voor te stellen bij de opening van de vernieuwde bibliotheek in het Warandegebouw. Helaas stak het coronavirus daar een stokje voor. Als alternatief en eerste wapenfeit schonk ze het gedicht ‘Zwerftijd’ aan de bibliotheek:

Liesbeth was geen beginnelinge in de poëziewereld. In 2019 debuteerde ze met de bundel Woonoperaties bij Uitgeverij P in Leuven. Intussen verscheen in februari dit jaar haar tweede bundel, Gletsjertongen, die voorgesteld werd in cultuurhuis de Warande. Liesbeth ziet zichzelf als de zoomlens die traag kijkt naar mooie plekjes in Turnhout en bijzondere Turnhoutenaars die aandacht verdienen, en als vertolker van gevoelens of meningen bij belangrijke gebeurtenissen. En dat is ze zeker. Dat bewees ze recent nog met een gedicht over de gasexplosie in de Boerenkrijglaan die Turnhout deed opschrikken op oudjaarsochtend 2021. Het gedicht wordt binnenkort vereeuwigd in een herdenkingsmonument bij de plaats van het ongeluk:

Hart van Turnhout

Rouwlint loopt door de straten, niemand kan er omheen.
Hoe wij van hier, hand op het lint verder moeten
op deze stoep, langs deze huizen met kapotte ramen
waar nog geslapen werd, koffie gedronken, tot straks gezegd
nu een open plek onder blote hemel.

Zonlicht weerkaatst in de spiegel van de badkamer in puin.
Hier rusten levens, verhalen, gelach.
Wij zullen dwalen langs deze plek vol gefluister, nog jaren
kunnen slechts groeten, met onze fierste zwaai
om wat was
om wie zij waren.

Bibliotheek als facilitator

Stadsdichter ben je in Turnhout niet in een ivoren toren, maar midden in de stad, tussen de mensen. Liesbeth Aerts heeft dan ook niet stilgezeten. Ze luisterde een aantal markante gebeurtenissen op met een gedicht (bijvoorbeeld het einde van de lockdown en de heropening van de bibliotheek), zorgde als lokale ambassadeur van Weesgedichten zelf voor enkele gedichten en droeg 25 gedichten van lokale dichters aan, en liet de bundel Gletsjertongen op de wereld los.

Als je dit leest, is ze volop bezig met haar volgende project: Hert van Turnhout. In dat project legt Liesbeth enkele bijzondere plaatsen in de stad vast in een gedicht. Die plaatsen kiezen de inwoners van Turnhout zelf. Ze mochten tot 1 mei hun voorstellen indienen, samen met de reden waarom die bepaalde plek een gedicht verdient. Uit de inzendingen worden een aantal locaties gekozen. In het vroege najaar wil Liesbeth de gedichten klaar hebben. Daarna wordt bekeken hoe de gedichten ter plaatse aangebracht kunnen worden. De bibliotheek zorgt steeds voor technische ondersteuning en presentatie.

De bibliotheek fungeert als aanspreekpunt van en voor de stadsdichter. En dat geldt in twee richtingen: voor de stadsdichter om zijn of haar projecten te ondersteunen en voor externe partijen die een samenwerking met de stadsdichter wensen. Dat legde Liesbeth geen windeieren. Zo werd ze via de bibliotheek al voor diverse doeleinden gecontacteerd en leverde dat bijvoorbeeld gedichten op in het teken van de Wereldarmoededag en van de lokale sportlaureaat van het jaar.

Een overzicht van alle initiatieven van de stadsdichter, die Bibliotheek Turnhout mee mogelijk gemaakt heeft, vind je hier.