10 jaar 'Ik haat lezen': terug- en vooruitblik

META Nummer 2022/5

10 jaar 'Ik haat lezen': terug- en vooruitblik

Geschreven door Saskia Boets, Diego Anthoons
Gepubliceerd op 06.09.2022
IMPORTANT
© Céline Van Steenkiste.

Ongeveer 5% van de Vlaamse schoolbevolking heeft in die mate dyslexie dat lees- en leerhulpmiddelen nodig zijn. Dat betekent dat (gemiddeld) elke klas kinderen met leesstoornissen telt. Dat betekent niet dat deze kinderen de hulpmiddelen die ze nodig hebben ook krijgen. Daarom lanceerden Luisterpuntbibliotheek en Eureka ADIBib in 2012 samen de campagne Ik haat lezen, gericht op kinderen en jongeren met dyslexie.

“Ik haat lezen! Ik kan niet lezen!”

Wij horen deze uitspraken geregeld in gesprekken met kinderen en jongeren met dyslexie of een andere leer- of leesstoornis. Meteen ook de reden waarom we onze campagne – die juist wil aanzetten tot lezen – Ik haat lezen genoemd hebben. Jongeren met dyslexie zijn er nu eenmaal geen fan van. Ook van ouders krijgen we geregeld e-mails: “Mijn zoon haat lezen echt, en ik zoek manieren om hem aan het lezen te krijgen.”

Het valt natuurlijk wel te begrijpen: zowel op school als thuis steken jongeren met dyslexie zoveel tijd en energie in iets wat voor hun leeftijdsgenoten schijnbaar vanzelf gaat. Alle aandacht gaat bovendien naar het technisch lezen, waardoor de boodschap – een prachtig verhaal of een belangrijke cursustekst – meer dan eens verloren gaat.

Oefenen is belangrijk (liefst met de juiste hulpmiddelen)

Maar lezen is te belangrijk om op te geven. Een prachtig boek, opdrachten op school, de ondertiteling bij een film, de uurregeling van de trein … te vaak om op te noemen moet je kunnen lezen, en meestal nog snel ook. Daarom is het belangrijk om veel te oefenen. Kinderen met dyslexie moeten veel leeskilometers maken, alleen en met begeleiding. Professor Annemie Desoete (Universiteit Gent en Arteveldehogeschool) en collega-onderzoekers uit binnen- en buitenland benadrukken dat oefenen belangrijk blijft tot de leeftijd van 14 à 15 jaar, ook al staat vast dat kinderen met dyslexie nooit even goed of snel zullen kunnen lezen als kinderen en jongeren zonder leesstoornis. Daisy-luisterboeken en ADIBoeken zijn hierbij aangewezen leeshulpmiddelen. Maar wat zijn deze tools nu precies? En wat is hun kracht?

IMPORTANT

ADIBoeken (Eurekea ADIBib)

Eureka ADIBib maakt ADIBoeken: digitale versies van de papieren schoolboeken voor het basis- en secundair onderwijs. ADIBib zet zowel de handboeken als de werkboeken om, en ze zijn er speciaal voor leerlingen met ernstige lees- en/of schrijfproblemen. Ook OKAN- en ex-OKAN-leerlingen mogen ADIBoeken gebruiken (OKAN staat voor onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers).

ADIBoeken gebruik je samen met voorleessoftware. Je kunt dan genieten van allerlei voordelen, zoals de tekst laten voorlezen in de juiste volgorde en in de juiste taal, in je leerboek typen met spellingcontrole enzovoort. Zo kunnen leerlingen beter focussen op de leerstof, en zelfstandig hun schoolwerk maken en studeren. Deze toegankelijke schoolboeken en de voorleessoftware zijn gratis voor leerlingen van het basis- en secundair onderwijs.

Daisy-boeken (Luisterpuntbibliotheek)

Luisterpuntbibliotheek is de openbare bibliotheek voor personen met een leesbeperking: een leesstoornis, blind, slechtziend, fysieke beperking of afasie. Lezers kunnen er terecht voor brailleboeken en Daisyluisterboeken. Daisy-boeken zijn gewone leesboeken die volledig ingelezen zijn. Daisy staat voor Digital Accessible Information SYstem en is de wereldwijde standaard voor luisterboeken voor personen met een leesbeperking.

Een Daisy-boek heeft een aantal belangrijke technische voordelen:

  • Je kunt, net als bij een gewoon boek, eenvoudig door het luisterboek bladeren. Van hoofdstuk naar hoofdstuk, van pagina naar pagina.
  • Je kunt de voorleessnelheid heel precies vertragen of versnellen zonder dat de stem vervormt.
  • Elke Daisy-speler (zoals de Anderslezenapp) heeft een geheugen dat automatisch bijhoudt waar je gebleven bent.
IMPORTANT
© Bibliotheek Beringen.

In combinatie met het gedrukte boek kunnen kinderen met dyslexie de Daisy-boeken gebruiken als leestraining, aan een op hun tempo aangepaste voorleessnelheid. De collectie van Luisterpunt is even gevarieerd als de collectie gewone boeken in een lokale bibliotheek, er is voor elk wat wils: spannende, avontuurlijke of romantische boeken, verhalen met veel humor, informatieve boeken, enzovoort. Kinderen met leesmoeilijkheden kunnen zo ook bijvoorbeeld de Harry Potter- of De Grijze Jager-boeken lezen, wat vaak een boost geeft aan hun leesmotivatie en aan hun zelfvertrouwen. Dankzij Daisy-boeken kunnen ze boeken lezen die passen bij hun intellectuele en emotionele niveau en zijn ze niet aangewezen op enkel Makkelijk Lezen-boeken. Heel wat kinderen ontdekken zo het leesplezier, en daar begint het mee: wie graag leest, leest meer en wordt er beter in.

Lid worden en boeken lenen bij Luisterpunt is gratis. Je kunt kiezen tussen Daisy-cd of Daisy-online. Ook bibliotheken, scholen en logopedisten kunnen gratis lid worden bij Luisterpunt en met Daisyboeken, online-boekenplanken en de Anderslezen-app aan de slag gaan.

IMPORTANT

Meer info over het Leesoffensief op onderwijs.vlaanderen.be.

Communicatie en promotie

In META 2012/2 kondigden we blij en trots de start van Ik haat lezen aan. Nog steeds willen we met deze campagne de krasse uitroep “Ik haat lezen!” ombuigen tot “Mag ik nog een boek?”. We willen kinderen leesplezier schenken en hen laten genieten van prachtige verhalen en boeken. We willen ervoor zorgen dat ze zelfstandig kunnen studeren, zonder voortdurend de hulp van hun ouders of hun leerkracht te moeten inroepen. Ons motto is dan ook: iederéén kan lezen!

De campagne richt zich zowel op kinderen en jongeren als op hun omgeving: ouders, (zorg)leerkrachten en scholen, bibliotheken, logopedisten, enzovoort. We proberen deze doelgroepen op heel wat verschillende manieren te bereiken en te overtuigen.

Gesmaakt promotiemateriaal

Door de jaren heen zorgden we voor heel wat promotiemateriaal, waar ook bibliotheken, scholen en logopedisten enthousiast mee aan de slag gingen (en gaan): affiches, bladwijzers, flyers en gadgets zoals balpennen, markeerstiften, pennenzakken, (fel begeerde) stickers en zelfs fluogele rugzakhoezen. Met de bladwijzers leggen we de link met het gedrukte boek, als het ware een uitnodiging om het gedrukte boek en de Daisy-versie samen te lezen. De affiche en bladwijzers werden een aantal keren vernieuwd, zo legden we vanaf 2018 de focus op online lezen en de (gratis) Anderslezen-app. Vanaf september 2022 komt er een nieuw beeld en in oktober prijken de nieuwe affiches opnieuw in de treinstations, en hopelijk ook in heel veel (school)bibliotheken.

IMPORTANT
De Anderslezen-app, eenvoudig en gebruiksvriendelijk.

Online promotie

De campagne heeft een aparte website, ikhaatlezen.be, die opgedeeld is in drie delen: een deel voor kinderen, een voor ouders en een voor begeleiders, met telkens informatie op maat. Van bij de start in 2012 versturen we een nieuwsbrief, kun je ons volgen op Facebook en sinds enkele jaren op Instagram. Oktober is traditioneel de maand waarin we extra focussen op onze campagne, ook met gerichte advertenties op onze sociale media. De laatste jaren zetten we meer en meer in op videomateriaal, met instructievideo’s over de Anderslezen-app (luisterpuntbibliotheek.be/anderslezen-app) en promotiefilmpjes met getuigenissen van lezers. Half 2022 werd het filmpje voor de jeugd ongeveer 4.500 keer bekeken op YouTube (youtube.com/luisterpuntbib). Tijdens de coronaperiode, najaar 2020, gaven we samen met ADIBib twee succesvolle webinars: een voor leerkrachten en een voor ouders. Deze webinars worden nog steeds veel bekeken en gedeeld, ook door bibliotheken.

We werken samen met alle mogelijke relevante organisaties en mediapartners en infiltreren met kleine accenten op andere websites om de doelgroepen optimaal te kunnen bereiken. Zo staat op deleesjury.be al sinds het begin van onze campagne bij alle boeken (vanaf groep 2) die genomineerd zijn de vermelding “Dyslexie? Liever een luisterboek? Probeer het hier uit en check www.ikhaatlezen.be”. Ook op boekenzoeker.be staat bij elk boek dat als toegankelijke Daisyluisterversie bestaat een verwijzing naar Luisterpuntbibliotheek, met een luisterfragment en een link naar het Daisy-boek in onze online catalogus. Met veel dank aan Iedereen Leest!

Samen staan we sterk

De drempel om Daisy-boeken te leren kennen en ermee te starten, is veel lager wanneer kinderen hiervoor terechtkunnen in hun vertrouwde omgeving. Vanaf dag één werken we daarom samen met bibliotheken, scholen en logopediepraktijken. We geven workshops, infosessies en webinars aan bibliotheekmedewerkers, (zorg)leerkrachten en logopedisten. Ook professionals in spe proberen we via workshops en gastcolleges te bereiken, te sensibiliseren en te informeren.

IMPORTANT

Door de jaren heen gaven we zo meer dan honderd workshops, in bibliotheken en scholen, aan bibliotheekmedewerkers, (zorg)leerkrachten, logopedisten en ouders, over dyslexie, het belang van leeshulpmiddelen, Daisy-boeken en ADIBoeken, Daisy-online en de Anderslezen-app. We zijn aanwezig op beurzen, schrijven artikels in vakbladen en zorgen voor aangepaste promotiematerialen en informatie op maat.

De afgelopen jaren hebben we veel scholen als lid mogen verwelkomen. Vooral lagere scholen vinden een schoolaccount gemakkelijk om zelf voor leerlingen met leesproblemen – binnen de schoolaccount – een online-boekenplank te vullen en hen op weg te helpen met de Anderslezen-app. Op school lezen ze met de tablet van de school en thuis kunnen ze gewoon verder lezen met hun smartphone of met de tablet van hun ouders.

Bibliotheken als partner bij uitstek

Sinds de start van Luisterpunt in 2008 promoten we de lokale bibliotheek als toegankelijke plek. Zo verwijzen we op onze folders en affiches consequent naar de bibliotheek: “Meer info? Surf naar ikhaatlezen.be of informeer in je bib.” We zijn ervan overtuigd dat de nabijheid van de bibliotheek die iedereen kent de drempel in belangrijke mate lager legt voor kinderen, hun ouders en leerkrachten. Zowat elke klas bezoekt de bibliotheek, hoe fijn is het dan dat daar ook een aanbod voor moeilijke lezers voorhanden is.

Van de Vlaamse en Brusselse gemeenten heeft 88% momenteel een bibliotheek met een Daisy-werking. We hebben de ambitie om dat aantal verder te laten groeien tot 95%.

Voortbouwend op de vele workshops die we door de jaren heen samen met de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) of de provinciale bibliotheeksteunpunten organiseerden, gaven we in de zomer van 2021 de mogelijkheid om met het hele bibliotheekteam een online Daisy-infosessie te volgen. Het is belangrijk dat binnen een openbare bibliotheek de kennis over en de mogelijkheden van Daisy-boeken breed gedragen is en niet gecentraliseerd blijft bij één medewerker.

IMPORTANT
Getuigenis Bib Tremelo – Bijschrift: © Openbare Bibliotheek Tremelo.

Met een (online) infosessie worden alle medewerkers in het Daisybad ondergedompeld, waarbij we aandacht besteden aan alle relevante doelgroepen en zowel de werking met Daisy-cd’s als de online-boekenplanken en de Anderslezen-app grondig toelichten. Dat aanbod viel in de smaak: in totaal bereikten we zo 45 bibliotheken en een 130-tal bibliotheekmedewerkers met een infosessie. Geïnteresseerde bibliotheken kunnen zich aanmelden voor dat aanbod op maat.

Steeds meer bibliotheken maken met stickers met het icoontje van de Anderslezen-app duidelijk welke jeugdboeken beschikbaar zijn in Daisy-luistervorm. Voor kinderen met dyslexie of een andere leesbeperking wordt het op deze manier duidelijk dat zij dankzij de Daisy-ondersteuning in de bibliotheek uit een ruimer aanbod kunnen kiezen dan enkel de boeken op het Makkelijk Lezen-plein of de Daisy-cd’s die in de bruikleencollectie van de bibliotheek zitten. We willen dat proces voor bibliotheken gemakkelijker maken, vooral dan het naast elkaar leggen van de twee collecties om de ‘dubbels’ op te lijsten. We stelden de vraag aan Cultuurconnect, hopelijk komt er snel een oplossing uit de bus. Bibliotheken die hiervoor interesse hebben mogen steeds contact met ons opnemen.

Ook op hun website schenken heel wat bibliotheken aandacht aan Daisy-boeken, met een zelfgemaakte pagina of met de kant-en-klare webpagina die we in 2021 maakten voor de inhoudsbibliotheek via Cultuurconnect.

Het zal inmiddels wel duidelijk zijn: voor ons spelen de lokale openbare bibliotheken een sleutelrol in het bereiken van de steeds groter wordende groep van personen met een leesbeperking. Zij kunnen de link leggen tussen personen voor wie gewoon lezen moeilijker wordt en kinderen en jongeren met dyslexie enerzijds, en boeken in een aangepast leesformaat anderzijds.

Enkele cijfers

Sinds de campagnelancering in 2012 noteren we een belangrijke stijging van het aantal jeugdleden met dyslexie, van het aantal bibliotheken dat investeert in de Daisy-jeugdcollectie, ook in Daisy-online, én van het aantal logopedisten en vooral scholen die lid worden bij Luisterpunt.

Sinds maart 2018 kunnen bibliotheken, scholen en andere organisaties in hun eigen account lezers inschrijven voor Daisy-online, boeken op de boekenplank van de lezer plaatsen en boeken inleveren. Dat is een succes, in 2021 kwamen er in totaal 1.168 nieuwe lezers (tot 18 jaar) via organisaties bij, wat het totaal op 3.461 brengt. Ter vergelijking: in 2020 noteerden we 604 nieuwe lezers via organisaties, in 2021 dus ongeveer het dubbele.

IMPORTANT

Bij de start van de campagne telde Luisterpunt 373 jeugdige lezers (tot 18 jaar) met dyslexie. Dat aantal groeide gestaag tot 5.666 jeugdlezers eind 2021: 3.461 hiervan zijn rechtstreeks bij Luisterpunt aangesloten en 2.205 zijn Daisy-onlinelezer bij een organisatie.

In 2021 schreven 764 nieuwe organisaties zich bij ons in, waarvan het grootste deel scholen en logopediepraktijken (in 2020 waren dat er 911). Het aantal actieve lezers (jeugd en volwassenen) met dyslexie blijft enorm stijgen, zowel rechtstreeks bij Luisterpunt als via organisaties.

Het aantal rechtstreekse lezers met dyslexie steeg in 2021 tot 4.483, een stijging van 18% vergeleken met 2020 en 46% vergeleken met 2019.

Het aantal lezers met dyslexie via organisaties steeg met 60%: van 1.379 in 2020 naar 2.205 in 2021. In vergelijking met 2019 is dat een stijging van 187%. In totaal tellen we eind 2021 dus 6.688 lezers met dyslexie of een leesstoornis (jeugd en volwassenen). Ter vergelijking: bij de start van de campagne in februari 2012 waren dat er 451.

Aandeel personen met dyslexie in onze bibliotheek

Eind 2016 had 26% van alle particuliere actieve Daisy-lezers (jeugd en volwassenen) dyslexie als leesbeperking, eind 2018 was dat aandeel gestegen tot 42%, eind 2021 tot 55%. Als we de lezers via organisaties meetellen, komen we zelfs uit bij 58%.

Maar …

Toch merken we dat niet alleen veel te veel kinderen en ouders, maar zelfs leerkrachten en bibliotheekmedewerkers ons aanbod en de voordelen niet of onvoldoende kennen of naar waarde schatten.

10 JAAR ‘Ik haat lezen’

De tijd vliegt, de tiende verjaardag van onze campagne laten we niet zomaar voorbijgaan. Integendeel: we vernieuwen onze promotiematerialen, zetten extra in op onze aanwezigheid in de (sociale) media, we pakken uit met een heuse escaperoom, zetten onze deuren open voor de jeugd en organiseren een studiedag annex feestje.

IMPORTANT
© Geertrui Ronsmans.
  • Van 29 augustus tot en met 2 september zag je Ik haat lezen langskomen op Eén. In onze speelse TV-spot lieten we zien dat volop genieten van een goed verhaal niet vanzelfsprekend is als je dyslexie hebt.
  • We pakken groot uit op sociale media met afgeleide filmpjes en beelden van onze spot, en uitgebreide getuigenisvideo’s van kinderen met dyslexie.
  • Onze nieuwe poster speelt in op de verwarring die kan ontstaan wanneer je moeite hebt met lezen. Bibliotheken, scholen, logopedisten enzovoort kunnen gratis nieuwe posters (en bladwijzers) aanvragen op onze website. In oktober trekt de poster ook in veel treinstations de aandacht.
  • Op 14 september (10.30 uur tot 12.00 uur), 29 september (14.00 uur tot 15.30 uur) en 11 oktober (10.30 uur tot 12.00 uur) organiseren we online infosessies voor bibliotheekmedewerkers, met focus op Daisy-luisterboeken voor kinderen en jongeren met dyslexie. We leggen je alle voordelen uit, laten helder zien hoe je als bibliotheek aan de slag gaat én geven inspirerende voorbeelden van andere bibliotheken. Inschrijven kan via onze website.
  • Vanaf 3 oktober kunnen kinderen (en hun ouders, leerkrachten, bibliotheekmedewerkers enzovoort) de online Ik haat lezen-escaperoom ontdekken. Ze krijgen de opdracht om te ontdekken wat er precies aan de hand is en moeten de ontvoerde jeugdauteur Mathilda Masters bevrijden. Daarvoor moeten ze verschillende puzzels en spelletjes tot een goed einde brengen. Als speler ervaar je in een spannend verhaal hoe het is om dyslexie te hebben, maar vooral dat van boeken genieten áltijd kan, voor iedereen. Vanaf 3 oktober op ikhaatlezen.be/escaperoom.
  • Studiedag en feest: stip 26 oktober alvast aan in je agenda, we nodigen bibliotheekmedewerkers en leerkrachten uit voor een studiedag, waarop we niet enkel informatie en kennis willen doorgeven, maar ook tijd en ruimte zullen inplannen voor een fijn feestje.
  • Opendeurdag voor onze jeugdige lezers: op zondag 20 november, tijdens de Voorleesweek, heten we onze jeugdige lezers van harte welkom. We verwennen hen met tal van activiteiten, maar vooral met twee topauteurs: Philip Maes, auteur van enkele Geluidshuishoorspelen, maar nu gepassioneerd door Sprookjeshuwelijken, en Mathilda Masters, bekend van de reeks De Keukenprins van Mocano en de ‘superslimme’ weetjesboeken.
IMPORTANT

Afsluitend

We kunnen besluiten dat Ik haat lezen gedurende deze tien jaar iets teweeggebracht heeft: veel bibliotheken en scholen vonden de weg naar onze aangepaste hulpmiddelen. En vooral: duizenden kinderen en jongeren ontdekten dat studeren en prachtige boeken ook voor hen weggelegd zijn.

We hebben veel verwezenlijkt in deze tien jaar, maar we zijn er absoluut nog niet. Onze droom is dat ADIBoeken en Daisy-boeken zo ingeburgerd en algemeen aanvaard zullen zijn dat kinderen met een leesstoornis ze automatisch aangereikt krijgen, dat dat niet meer moet afhangen van een gemotiveerde leerkracht, een hulpvaardige bibliotheekmedewerker of een wanhopige ouder.

Tot slot willen we alle bibliotheekmedewerkers bedanken die samen met ons elke dag ijveren voor leesplezier voor iedereen. Grote dank! En doe zo voort. Samen kunnen we een verschil maken voor kinderen voor wie lezen helaas niet vanzelfsprekend is.

IMPORTANT

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be