Verslag van de Brusselse netwerkuitwisseling rond het thema ‘vroege geletterdheid’

Op 23 november 2021 organiseerde de dienst Ondersteuning Bibliotheken in Brussel (OBiB) van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest samen met zijn kernpartners een Brusselbrede en cross-sectorale inspiratienamiddag over het belang van vroege geletterdheid. Onder de titel Een leven lang lezen: iedereen kan een lettertje bijdragen. Ook jouw organisatie was het doel van de bijeenkomst heel expliciet om zoveel mogelijk Brusselse partnerorganisaties te informeren over en warm te maken voor de thema’s vroege geletterdheid en familiegeletterdheid.

In volle coronatijd was de meest voor de hand liggende optie om het inspiratiemoment als een webinar op te vatten. Dat deze formule niet ideaal was voor een netwerkuitwisseling hoeft geen betoog. Maar langer uitstellen was ook geen optie. De inzichten die we wilden delen, dateerden dan ook al van de periode 2017- 2019. Even terug in de tijd dus.

Open the Door for Reading

In 2017 stapten de Nederlandstalige Brusselse openbare bibliotheken, het Centrum voor Basiseducatie Brusselleer en het Huis van het Kind Anderlecht samen met de Entiteit Gezin en het Onderwijscentrum Brussel, beide ook VGC-diensten, in het Erasmus+-project Open the Door for Reading (zie eerdere artikels in META: 2018/3, 2019/5 en 2021/2). Tijdens die twee Erasmusjaren werkten we met onze Europese partnersteden aan een gemeenschappelijke aanpak om geletterdheid in jonge gezinnen te stimuleren, ook en vooral in gezinnen waar dat niet vanzelfsprekend is.

Vijf kernboodschappen

Die gemeenschappelijk uitgedokterde aanpak werd vastgelegd in een handleiding onder de titel Met baby’s en kleuters op weg naar een leven lang lezen. Centraal in de handleiding staan vijf kernboodschappen (‘sleutels’) die voor kinderen het verschil kunnen maken. De handleiding is bedoeld voor alle professionals en vrijwilligers die met jonge gezinnen in contact komen.

De vijf sleutels zijn de volgende:

• Je stem is een prachtig geschenk – Moedig ouders aan tot warme en wederzijdse talige interactie met hun kind(eren).
• Spreek de taal van je hart – Informeer en stimuleer ouders om vrij de taal/talen van hun hart te kiezen.
• Elke dag en overal – Help ouders ontdekken dat talige interactie altijd en overal mogelijk is.
• Bijzondere momenten – Moedig ouders aan om naast het ‘altijd en overal’ interactieve momenten als een klein dagelijks ritueel te zien.
• Vertellen en voorlezen – Een verhaal vertellen of voorlezen als kers op de taart van een warme en wederzijdse omgang tussen ouder en kind.

Naast deze vijf kernboodschappen benadrukt de handleiding twee cruciale principes. Enerzijds het belang om te vertrekken vanuit de interesses en vooral ook de sterktes en initiatieven van kinderen en ouders. En anderzijds – nauw samenhangend met het eerste principe – het geloof dat in elke ouder een verteller, een lezer of een voorlezer zit: elke ouder heeft een eigen manier om tot warme en wederzijdse interactie te komen met zijn of haar kind. Elke vorm van interactie is meteen ook een vorm van ‘lezen’. De volledige handleiding valt te lezen op de website van de Brusselse bibliotheken.

Geletterdheid

Het programma van het webinar van 23 november viel in twee grote delen uiteen. In het eerste, plenaire gedeelte lag de focus op de handleiding en de Brusselse context. Veel aandacht ging naar de problematiek van de dalende geletterdheidscijfers. In Vlaanderen en zeker in Brussel zijn steeds meer burgers (waaronder ook een toenemend percentage jongeren) functioneel laaggeletterd. Ook de kansarmoedecijfers stijgen. En het leesplezier onder de jeugd staat historisch laag. Bovendien gaat het stijgende smartphonegebruik van kinderen, maar vooral van ouders vaak ten koste van de warme interactie tussen ouders en kinderen. Allemaal factoren die een nefaste invloed hebben op de familiegeletterdheid. En daarmee rechtstreeks op de toekomstkansen van jonge kinderen.

De geletterdheidsproblematiek is dan ook niet langer een probleem dat het onderwijs in zijn eentje moet zien op te lossen. Geletterdheidsontwikkeling is een brede maatschappelijke uitdaging, waarvoor we maar beter vanuit zoveel mogelijk sectoren de krachten bundelen. De bekende uitspraak luidt in dat perspectief dan ook: “It takes a village to raise a reader.”

Partners

Dat was de inzet van het tweede deel van het webinar: zoveel mogelijk Brusselse partners aan het woord laten en hen laten vertellen welke rol zij zichzelf zien spelen als het op familiegeletterdheid aankomt. In twee rondes breakout rooms stonden gesprekken op het programma met collega’s van verschillende organisaties en sectoren, gaande van de ‘evidente’ partners als een kinderdagverblijf, een Huis van het Kind, een consultatiebureau, een basisschool of een brede schoolwerking, tot minder voor de hand liggende partners als een wijkgezondheidscentrum, een jeugdcentrum, een sportclub, een OCMW, een gemeenschapscentrum, enzovoort. Voor veel partners was de denkoefening geen gemakkelijke opdracht. Want elke organisatie heeft binnen haar eigen sector bepaalde doelstellingen en werkt rond bepaalde noden die vaak niet direct te relateren vallen aan het thema geletterdheidsontwikkeling. Het was dan ook bijzonder interessant in de verschillende uitwisselingsrondes te merken dat zowat alle partners net wel kansen en mogelijkheden zagen om bij te dragen tot de geletterdheidsontwikkeling van de gezinnen waarmee ze samenwerken. Niet het minst vanuit het besef dat we allemaal met dezelfde ouders werken. Zij het allemaal afzonderlijk, ieder vanuit de eigen sector.

Sectoroverschrijdend werken

En dat was meteen een van de belangrijkste conclusies van het webinar: om de geletterdheidskloof te dichten, moeten we sectoroverschrijdend samenwerken. De geletterdheidsproblematiek vormt een van de urgentste uitdagingen van onze maatschappij en is niet het exclusieve werkterrein van het onderwijs. Familiegeletterdheid begint thuis en heeft de ondersteuning nodig van alle organisaties die met jonge gezinnen werken. De volgende jaren willen we dan ook sterk inzetten op een brede mobilisatie rond het thema familiegeletterdheid, onder de afgeleide projectnaam Open Leesdeuren. Speciale aandacht gaat hierbij naar kwetsbare groepen (vanuit de inzichten over het proportioneel universalisme). Want ja, iedereen kan een lettertje bijdragen.