Voor de stad Antwerpen is het antwoord volmondig: ja. In 2014 publiceerde de VVBAD in META 2014/5 het artikel ‘Het zadenbibnetwerk zaait zich uit!’. In Antwerpen waren toen drie zadenbibliotheken actief: in de openbare bibliotheek van Ekeren, in die van Berchem en in het EcoHuis in Borgerhout. Sinds die tijd is er heel wat gebeurd. Het netwerk telt ondertussen tien partners. Je vindt een zadenbibliotheek in zes bibliotheken, in het EcoHuis en sinds dit jaar ook in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. De vele vestigingen en de gretigheid waarmee de zadenzakjes door een heel verscheiden publiek – jong en oud, lager- en hogeropgeleid, van diverse etnische achtergronden – meegenomen worden, tonen hoe groot de zucht naar vergroening is in alle lagen van de bevolking. De (bedreigde) natuur werkt verbindend: zij is wellicht een van de enige thema’s waarover bijna iedereen ter wereld het eens kan zijn.

Praktisch

Hoe werkt een zadenbibliotheek eigenlijk? De zadenbibliotheek is er voor iedereen, dus ook voor mensen die geen lid zijn van de (Erfgoed)bibliotheek. Je neemt per bezoek maximaal drie zakjes met zaad mee. Je zaait thuis, in de tuin, of gewoon op straat. Ontkiemen de zaadjes? Groeien en bloeien de planten? Aarzel niet om foto’s, kweektips enzovoort te delen op sociale media met de hashtag #antwerpsezadenbibs. Oogst je planten, maar niet allemaal: laat er een paar doorschieten en zaad maken. Dat zaad verpak je in stevig papier. Noteer de juiste plantnaam en je contactgegevens en breng het pakket terug naar de zadenbibliotheek. Al deze zaden worden verzameld bij Buurtwerk Posthof in Berchem, waar vrijwilligers de zaden verpakken in zakjes. Die zakjes worden voorzien van aanwijzingen, tips en interessante weetjes, en opnieuw verdeeld over de zadenbibliotheken. Sinds 2019 heeft de bibliotheek van Ekeren ook een zadenbibtuin. Zo zorgt ze mee voor het recupereren van zaden. Andere bibliotheken (Merksem, De Poort, Permeke) starten in 2023 ook met zo’n tuin. Vrijwilligers die aan de slag willen gaan in een zadenbibtuin of in het verdeelcentrum Posthof worden met open armen onthaald; een mailtje naar zadenbib@antwerpen.be volstaat.

Tuinboon

Op 26 februari 2022 ontwaakten de Antwerpse zadenbibliotheken uit hun winterslaap. Dat lijkt vroeg, maar niet om binnen voor te zaaien of om zaden van bepaalde planten, zoals de tuinboon, in volle grond te stoppen. De tuinboon, met haar grote, opvallende zaden, werd gekozen als themaplant voor de huidige editie van de Antwerpse zadenbibliotheken (lente tot herfst 2022). De zakjes met tuinbonen werden voorzien van een mooi vormgegeven kaartje.

Kersvers co-stadsdichter Esohe Weyden schreef een treffend gedicht en het Museum Plantin-Moretus, eveneens een partner in het netwerk, zorgde voor de reproductie van een houtsnede die onder andere gebruikt werd voor de druk van een botanisch werk (1566) van de Mechelse arts en plantkundige Rembert Dodoens. Zijn beroemde Cruydt-boeck (1580) bevat een vergelijkbare houtsnede; dat meesterwerk kun je zorgzaam raadplegen in de leeszaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – of online.

Mini-expo

Over de tuinboon is nog veel meer te vinden in de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Een korte maar krachtige zoektocht, ondersteund door het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) en de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt), leverde meteen veel zoekresultaten op, waarvan we er enkele doorlopend presenteren aan het onthaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Deze mini-expo is samen met de zadenbibliotheek vrij toegankelijk tijdens de openingsuren van onze leeszaal. Je vindt er:

• kinderboeken (bv. Jack and the beanstalk, s.d.)
• huishoudboekjes: “Daar het vleesch thans schaarsch en duur is, zijn de peulvruchten (…) bijzonder geschikte krachtspijzen, om die leemte aan te vullen bij arm en rijk.” (Ons dagelijksch brood, 1915);
• gastronomische werken, waaruit we leren dat tuinbonen bij sommige mensen kunnen leiden tot ‘favisme’, een soms dodelijke vorm van bloedarmoede (McGee, Over eten & koken, 2007);
• botanische werken, waarin we kunnen lezen dat Dodoens in 1544 waarschuwt voor het eten van onrijpe bonen, want zij “maken lichte camerganck, ende winden, ende opblasinghen (…). Ende dat weet oock die ghemeyne man wel want daerom zoo eten zy die Boonen ghemeynlick met Comijn.” (De Cleene, De naturalis historia, 2021);
• en natuurlijk ook satirische boeken over het logische gevolg van bonen eten: L’Art de péter, geschreven in 1883 door ‘un Merdeux’.

Zoektip

Wil je meer weten over de tuinboon en ben je via een internetzoekmachine of in databanken op zoek naar meer (historische, culinaire, botanische) informatie? Probeer dan zeker eens te zoeken op de Latijnse naam vicia faba. Andere (historische) namen zijn bijvoorbeeld labboon, gro(o)te boon en Roomsche boon. Zoeken in andere talen loont ook: Ackerbohne (Duits), fève (Frans), broad bean (Engels) enzovoort.

Erfgoed

Waarom is er in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een zadenbibliotheek te vinden? Het antwoord is simpel: het belangrijkste erfgoed dat we hebben is de natuur. Nergens is de nood om te vergroenen zo groot als in de binnenstad. We zijn dus heel blij dat we die vergroening en bewustmaking mee kunnen ondersteunen. Het is trouwens niet nieuw dat zaden en boeken aan elkaar gelinkt worden. In 2010 startte kunstenaar Louis De Cordier in Zuid-Spanje met de bouw van zijn Biblioteca Del Sol: een ondergrondse bibliotheek waarin meer dan duizenden boeken en zaden bewaard worden voor het nageslacht. Bij uitgeverij Ludion verscheen daarover in 2018 een speciale editie – een werk dat natuurlijk ook in onze collectie te vinden is.

In het licht van alle ecologische rampspoed wordt natuurerfgoed gelukkig steeds belangrijker, ook in instellingen die zich vroeger misschien minder bezighielden met (de mens in) de natuur. We denken daarbij aan het onderzoek van het CAG naar de geschiedenis en het erfgoed van de moestuin, aan de grotere interesse voor het bijna vergeten haagvlechten, aan de historische moestuin Hofstad van de Universiteit Antwerpen, waarin studenten experimenteren met middeleeuws tuinieren. In de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience ontvangen we deze winter de kunstexpo Finis terrae, over de eindigheid van onze planeet, in de Nottebohmzaal.