De bibliotheek: een essentieel onderdeel van de buurtgerichte werking in een deelgemeente

META Nummer 2022/4

De bibliotheek: een essentieel onderdeel van de buurtgerichte werking in een deelgemeente

Geschreven door Dieter Deplancke
Gepubliceerd op 07.06.2022
IMPORTANT

Dat een buurtgerichte werking belangrijk is in een stad hoeft geen betoog. Heel wat steden en gemeenten zetten in op de versterking van buurten en wijken. Dat dat voor cultuur, en meer specifiek voor de bibliotheekwerking, doorgetrokken wordt, is dan toch even evident? Of niet? Het is een bewuste keuze die impact heeft op de investering die een stad of gemeente doet, maar ook op de bibliotheekwerking zelf. In Leuven maken we die keuze. We willen literatuur, cultuur en informatie dicht bij de mensen brengen in hun deelgemeente, in hun buurt. We bouwen mee aan plekken waar kinderen en jongeren hun talenten kunnen ontwikkelen. We streven ernaar dat elke vestiging, elke mobiele bibliotheek een plaats is waar buurtbewoners zich thuis voelen en elkaar kunnen ontmoeten.

Verschillende factoren zijn hierbij van cruciaal belang: een stevige structurele en beleidsmatige basis en een verankering in de buurt, met lokale samenwerkingen die een goed houvast bieden. Alleen zo kan een plek uitgebouwd worden waar zoveel meer mogelijk is dan enkel materialen lenen, zodat niet alleen kansen geboden worden voor de lokale gemeenschap, maar evengoed kansen die versterkend zijn voor een individu.

In dit artikel lees je hoe deze werking voor de Bib Leuven de voorbije jaren al uitgebouwd is, maar ook welke noden en uitdagingen er nog voor ons liggen.

Visie en organisatie

In Leuven maakt de Bib deel uit van de directie Cultuur. Binnen dat grotere geheel krijgen we als bibliotheek het vertrouwen om onze werking verder uit te bouwen, maar ook de kans om onze blik breed te houden. We vertrekken vanuit doelstellingen in het stedelijk meerjarenplan zoals “het versterken van de bibliotheekwerking als huis van informatie, literatuur, cultuur en ontmoeting”. Dat geldt uiteraard ook voor onze deelwerkingen. Onze visie omtrent buurtwerking omschrijft het specifiek als volgt: “We geloven sterk in onze filialen- en Bibliobuswerking. Ze vormen één geheel met het sociaal weefsel van de wijk waar ze ingebed zijn. Daardoor zijn literatuur, informatie en cultuur altijd vlakbij.”

Daarnaast willen we zorgzaam omgaan met mensen, kansen bieden en doelgroepgericht werken. Dat houdt in dat onze buurt- en doelgroepgerichte werking niet enkel beperkt is tot de vier vestigingen en de Bibliobus, maar dat we ook heel wat andere initiatieven zelf opnemen of mee ondersteunen, zoals Bib aan Huis en de gevangenisbibliotheken. We zijn in de stad centraal aanwezig met ons grote huis, maar ook verspreid over de stad zijn we dus op verschillende manieren aanwezig en zichtbaar.

IMPORTANT

Drie jaar geleden kozen we er bewust voor om de organisatie van ons team te wijzigen. Zo kreeg onder andere buur(t)gerichte en doelgroepgerichte werking (sociaal en maatschappelijk) een duidelijkere en zichtbaardere rol in onze organisatie, en kijken we vanuit die blik gerichter naar de collectie en de activiteiten. Ook de betrokkenheid bij het volledige team groeide hierdoor. Per tak van de decentrale werking zijn er teams, maar we zijn als de Bib Leuven één huis. Als het nodig is, springt iedereen bij, ongeacht welke vestiging of rol je opneemt.

Daarnaast is samenwerking een rode draad in onze buurtgerichte werking. We stemmen binnen de stad af met diensten als gebiedsgerichte werking, onderwijs en sociale zaken, maar ook met de dienst gebouwen en IT. Zo wordt de bibliotheekwerking mee een onderdeel van de werking van andere diensten en spelen we een brede rol in verschillende transversale projecten. Daarnaast leggen we linken met socioculturele partners die werken met kansengroepen of nieuwkomers, om het sociale aspect in onze werking nog verder te versterken en uit te bouwen, ook in de deelgemeenten.

Een sterkte van de Bib Leuven is de netwerkfunctie binnen de stad. Deze beleidskeuze werd al lang geleden gemaakt, maar biedt tal van voordelen. Het netwerkprincipe impliceert soms wel een zoektocht naar hanteerbare procedures en de juiste circulatie, maar dat weegt niet op tegen de voordelen. Concreet: de collectie is één geheel. Dat betekent dat je in elke bibliotheek van het netwerk materialen kunt ontlenen en eender waar weer kunt inleveren. Ook als je materialen reserveert, kun je kiezen waar je ze zult ophalen. Op die manier is er een rijke collectie voor iedereen, ongeacht welke vestiging je thuisbibliotheek is.

Vlakbij, toegankelijk, een rijk aanbod

Je loopt gemakkelijker binnen als de bibliotheek vlakbij is. Dat is zeker zo in de buurt van een woonwijk, maar nog meer als er een verbondenheid is met een plaats in de gemeente waar er ook veel andere activiteiten zijn. De vestigingen van Leuven zijn nauw verbonden met locaties waar er sport is (bij het zwembad en de voetbalterreinen), waar er creativiteit en lokale economie is (vlak bij de kunstacademie en de lokale markt) en waar er onderwijs is (vlak bij verschillende scholen).

IMPORTANT

Een paar jaar geleden werden de openingsuren verruimd en openden de vestigingen hun deuren om 15.30 uur, een uur vroeger dan voorheen. We merken dat kinderen, ouders en grootouders gemakkelijker binnenlopen net na schooltijd. Snel binnen en buiten, maar evengoed om er even te verblijven. De drempel voor iets jongere kinderen om alleen binnen te komen, is hier – door de kleinschaligheid en de nabijheid – een stuk lager dan in de hoofdbibliotheek in het centrum van de stad.

In 2020, in volle coronacrisis, merkten we dat de nabijheid van vestigingen nog sterker geapprecieerd werd. In de eerste golf konden we enkel een afhaalpunt in de hoofdbibliotheek organiseren, maar in het najaar van 2020 organiseerden we in elke vestiging afhaalpunten. De reservaties stegen er sterk, en bij de heropening van de filialen bleven mensen naar hun ‘nieuw’ ontdekte bibliotheek komen.

De kleinschaligheid zelf is voor heel wat bezoekers een meerwaarde. De vestigingen zijn relatief ruim, maar toch vind je er snel je weg. Voor heel wat mensen is een kleinere vestiging voldoende voor wat ze nodig hebben. Ook het sociaal contact speelt een belangrijke rol. Iedereen van ons bibliotheekteam kan in principe in elke vestiging ingezet worden, maar er zijn per vestiging wel kernteams die er het grootste deel van de openingsuren werken. Zo is er altijd wel één bekend gezicht voor de bezoekers. 

Elke bibliotheek moet kwaliteitsvol zijn, ook qua infrastructuur. In 2019 en 2020 werd de hoofdbibliotheek in Tweebronnen gerenoveerd. Het relaas van dat traject kon je al eerder in META 2020/7 lezen. De ervaring die we daar opdeden, trekken we door naar de vestigingen. In de zomer van 2020 werd de bibliotheek in Heverlee aangepakt. Van een onpraktisch geheel van kleine ruimtes werd die omgeturnd tot een open bibliotheek, met meer ruimte, een welkomstplein en huiselijke zitplekken tussen de rekken.

IMPORTANT

Een vestiging is geen kleine kopie van de hoofdbibliotheek in de stad. Er moet een zekere basiscollectie zijn, maar het is ook nodig dat er een marge is voor een aanbod op maat van de buurt.

Idealiter kan de buurt impact hebben op een deel van de materialen die aanwezig zijn in hun buurtbibliotheek. Anderzijds kun je ook als bibliotheek mee bepalen of er specifieke collecties zijn die eigen zijn aan de demografie van de buurt. Zo streven we ernaar om op termijn anderstalige collecties en een taalpunt aan te bieden in onze vestigingen, maar daarom niet in elke vestiging dezelfde. Deze aanpak is een bewuste keuze. Het vraagt tijd om het traject op maat te lopen. Het begin is gemaakt, maar we zijn ons ervan bewust dat er nog heel wat stappen te zetten zijn. Elke nieuwe keuze heeft impact op het aanbod, op het budget, op de inrichting enzovoort.

Zeg niet zomaar bus tegen de Bibliobus!

Voor heel wat inwoners van Leuven is de Bib redelijk dichtbij, met de vier vestigingen, maar niet voor iedereen. Ook wat scholen betreft, is een Bib op wandel- of korte fietsafstand niet altijd haalbaar. Onze vijfde vestiging, de Bibliobus, biedt hier een oplossing. Deze is een belangrijk onderdeel van onze werking. De bus rijdt zes dagen per week uit. Dat structureel in 10 wijken (elke twee weken wordt elke wijk bezocht), voor 304 klassen of groepen in 30 scholen en 11 peutertuinen. 

De buswijkwerking biedt mogelijkheden voor kwetsbare personen en gezinnen, en voor leners met een beperkte mobiliteit voor wie een bibliotheekbezoek, zonder de bus, niet mogelijk zou zijn. Met de scholenwerking van de bus brengen we de Bib tot bij de scholen die niet in de buurt van de bibliotheekvestigingen liggen. Zo zetten we mee in op versterking van leesbevordering en -plezier bij elk kind dat in Leuven schoolloopt.

IMPORTANT

In 2019 organiseerde de Bib Leuven, in samenwerking met de bibliotheek van de stad Middelburg (Nederland) het grote Buzzfestival naar aanleiding van de dertigste verjaardag van de Leuvense bibliobuswerking. Het festival was mee katalysator van nieuwe inspirerende samenwerkingen en de uitwisseling van ervaringen. Er was een professioneel luik en daarnaast een publieksgericht festival met heel wat activiteiten. Met dat festival werd de buswerking, die net heel decentraal werkt, even centraal gezet, zowel voor de inwoners van onze stad, als voor en door de beleidsmakers. Het was het vieren van de jarenlange werking, maar ook een bevestiging van het belang ervan.

De huidige bus rijdt bijna twintig jaar. Vanuit verschillende oogpunten is het daarom nodig om hem te vervangen, zodat de Bibliobus opnieuw klaar is voor gebruik tot 2040. Vanuit technisch oogpunt dringt de keuze voor een hedendaags, duurzaam en elektrisch voertuig zich stilaan op. Inhoudelijk willen we blijvend focussen op de wijkwerking, de scholenwerking en waar mogelijk ook de evenementenwerking. 

Een werking voor specifieke doelgroepen

In de hoofdbibliotheek, de vestigingen en de Bibliobus zetten we sterk in op toegankelijkheid, maar voor sommige doelgroepen is het nu eenmaal onmogelijk om tot in de Bib te raken.

Voor mensen die minder mobiel zijn of door ziekte het huis niet uit kunnen, is er de werking van Bib aan Huis. De voorbije twee jaar werd dat Bib aan Huis XL, voor mensen die vanwege quarantaine hun huis niet konden verlaten. Enkele collega’s en een sterk team vrijwilligers zorgen ervoor dat mensen volgens hun noden verder geholpen worden.

IMPORTANT

In Leuven zijn er twee gevangenissen. Zowel in Leuven Centraal als in Leuven Hulpgevangenis zijn er servicepunten van de Bib Leuven. Deze bibliotheken hebben een eigen collectie, maar er kan ook gereserveerd worden uit de volledige catalogus van de Bib Leuven. Andersom kunnen de leden van de Bib Leuven ook materialen reserveren uit de gevangeniscollecties. Deze transit, waar best wat stappen tussen zitten, past in ons netwerkdenken. De gevangenisbibliotheken hebben ook een belangrijke ontmoetings- en culturele rol. Samen met onder andere De Rode Antraciet brengen we literatuur, film, muziek en wat cultuur dichter bij de gedetineerden.

Met de Pop-Up Bib, een bakfiets vol boeken en creatieve materialen, kunnen we vooral in de zomer terecht op pleinen of op evenementen. We gaan er ook mee langs in buurtcentra, waar we mee workshops begeleiden voor kinderen uit kansarme buurten.

Uitdagingen voor de komende jaren

Plannen blijven we maken. De trajecten die lopen, zullen in de komende jaren afgewerkt worden of zeker een vervolg krijgen. Ook al zijn we in de positieve zin ongeduldig, we beseffen dat dat tijd en middelen vraagt. Er zijn wel verschillende aspecten waarop we de komende jaren, specifiek voor onze buurtgerichte werking, willen focussen.

We willen blijvend inzetten op de plaats die de Bib kan innemen in het sociale netwerk van de buurten of de deelgemeenten. We willen meer samenwerken met de buurten en waar haalbaar ook mogelijkheden bieden om zaken participatief aan te pakken. We willen mensen samenbrengen en de sociale cohesie in een buurt mee versterken.

IMPORTANT

Verschillende onderdelen van de collectie kunnen meer op maat van de noden van de gebruikers. In eerste instantie zal de focus liggen op het uitzoeken op welke manier anderstalige collecties in de vestigingen mogelijk zijn, en waar er een taalpunt nodig is.

Onze Bib is onderdeel van het Leuvense cultuurnetwerk. Het Leuvense model staat voor samenwerking, onderlinge creatieve versterking en kansen geven. Ook in de deelgemeenten willen we hier mee een rol opnemen. Ruimte bieden waar haalbaar, samenwerken om andere kunsten dichter bij het publiek te brengen, ook in de deelgemeenten op een kleinschalige, toegankelijke manier.

In grote trajecten, waarbij nieuwe wijken groeien en deelgemeenten letterlijk in de steigers gezet worden, zitten we van bij de bespreking van de masterplannen mee aan tafel. Breed vanuit de cultuur wordt gepleit om voldoende aandacht te besteden aan culturele infrastructuur, en waar er nog geen vestiging is, vragen we dat de piste voor een volwaardig bibliotheekfiliaal opengehouden wordt.

Toegang tot een bibliotheek is essentieel voor elke inwoner van de stad, ook voor wie er tijdelijk verblijft. We bestendigen de banden die we hebben met onder andere de gevangenissen en de samenwerking met het International House Leuven. We zien mogelijkheden in het verder uitbouwen van de samenwerking met onderwijs- en diversiteitspartners. Op langere termijn zien we kansen in het versterken van de samenwerking met de zorgen ziekenhuisactoren in de stad.

Een bibliotheek, op maat van de buurt, op maat van mensen, zowel leners als het team

Drie jaar geleden werd in de Etalage-rubriek van META ons team voorgesteld. De rode draad toen: we staan op een kruispunt met heel wat mogelijkheden. We namen al heel wat hordes, waren soms ook best bezorgd en zagen dingen anders lopen dan gewild, maar we zien ook successen. De bewuste keuze om beleidsmatig, inhoudelijk en budgettair blijvend in te zetten op de buurtgerichte werking is hier een van.

IMPORTANT

Ook met ons team streven we naar een nauwe verbondenheid met alle deelwerkingen en vestigingen. Het is evident dat elke medewerker wel een hoofdrol heeft in een bepaalde vestiging, maar vele werken ook geregeld even op die andere plaatsen. Iedereen van ons team is ambassadeur van de Bib Leuven, en dat omvat het geheel van onze werking, tot in elke buurt, tot aan de rand van de stad. Leuven biedt een Bib, zowel in het centrum als in de deelgemeenten, als op minder evidente plaatsen in de stad. Op maat van de diversiteit van onze stad, toegankelijk voor iedereen.

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be