Op 6 maart 2022 vierde Liberas (voorheen Liberaal Archief) op de dag af zijn veertigste verjaardag met een feestelijke zitting.

6 maart 1982

Het was inderdaad op 6 maart 1982 dat er in Gent dertien mensen uit de politieke, academische en journalistieke wereld bijeenkwamen om de organisatie Archief, Documentatie- en Onderzoekscentrum van het Liberalisme op te richten. Enkele jaren later veranderde de naam in Liberaal Archief, nog later in Liberas. Het oorspronkelijke maatschappelijke doel luidde “de verzameling, inventarisatie en wetenschappelijke studie van historische en actuele informatie over het liberalisme in al zijn uitingen met het doel dit materiaal toegankelijk te maken voor een belangstellend publiek”.

Mede als gevolg van het afbrokkelen van de maatschappelijke verzuiling heeft de archieforganisatie de focus verbreed. Liberas profileert zich intussen als het erfgoedcentrum voor de geschiedenis van het vrijheidsideaal in de ruimste zin van het woord. Dat manifesteert zich intussen in de baseline ‘Centrum voor de Geschiedenis van het Vrije Denken en Handelen’.

Veertig jaar later

Aan de vooravond van de versoepeling van de maatregelen ter bestrijding van het coronavirus raakte de Blauwe Zaal in Liberas vlot gevuld. Meer dan 120 aanwezigen kregen een boeiend programma voorgeschoteld.

Voorzitter Jan Kerremans herinnerde in zijn verwelkoming aan de beginjaren. Hij schetste hoe Liberas uitgegroeid is tot een landelijke collectiebeherende organisatie die werkt onder het Cultureelerfgoeddecreet.

Senaatsvoorzitster Stephanie D’Hose koos ervoor om twee dagen voor Internationale Vrouwendag (8 maart) te vertellen over de grote vrouwen van het liberalisme in België. Bij herhaling wees ze erop dat vooral de uitgebreide gedigitaliseerde erfgoedcollectie van Liberas het mogelijk maakt om op heel korte termijn veel informatie over het onderwerp te vinden. Ze maakte dankbaar gebruik van nog nooit vertoond filmmateriaal dat dankzij een van de Vlaamse digitaliseringsprojecten beschikbaar is via liberas.eu. 

Dirk Devroey, decaan van de faculteit Geneeskunde en Farmacie van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), ontpopte zich tijdens de huidige coronapandemie als een van de opiniemakers. Met duidelijke en overzichtelijke statistieken, gebaseerd op data van de voorbije twee jaar, ging Devroey als tweede spreker dieper in op de vraag hoe corona de grenzen van de gezondheidszorg en de democratie getest heeft. Voor de hand liggende thema’s als oversterfte, vaccinatie en pasjesmaatschappij passeerden de revue, maar ook de ideeën van filosofen zoals John Stuart Mill en Montesquieu kwamen aan bod. Verwijzend naar die laatste eindigde Devroey zijn uiteenzetting met te opperen dat de crisis misschien wel een vijfde macht naar voren gebracht had: de wetenschap.

Om de zitting af te sluiten, citeerde directeur Peter Laroy een passage uit de roman Het Alles. Auteur Dave Eggers schetst er een toekomstbeeld dat verbonden kan worden aan archiveren en digitaliseren. De impliciete boodschap bestaat erin dat evoluties ook op het gebied van archief en archiefverwerking heel hard gaan en dat niemand kan voorspellen wat er allemaal op ons afkomt.

De feestelijke receptie bood de gelegenheid om na twee jaar van veiligheidsmaatregelen nog wat bij te praten en het glas te heffen.

Toeters en bellen

Op deze feestdag opende ook de nieuwe archiefexpo Toeters en Bellen. Het toevoegen van de fanfarecultuur aan de Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed in 2020 was voor Liberas een ideale aanleiding om het in huis bewaarde erfgoed van fanfares en harmonieën bijeen te brengen. Vanuit de historiek als zuilarchief bewaart Liberas immers archiefbestanden van wel zestig verschillende fanfares en harmonieën. De samenstellers van de archiefexpo kozen daaruit mooie en unieke erfgoedstukken zoals verslagboeken, vlaggen, affiches, foto’s, enzovoort.

Ian Buruma

Om het verjaardagsfeest nog meer glans bij te zetten, bood Liberas op 9 maart 2022 het geïnteresseerde publiek nog een extraatje aan. De van oorsprong Nederlandse, maar in New York wonende journalist en auteur Ian Buruma was geïnviteerd om een lezing te geven over vrijheid van meningsuiting. Dat thema ligt Liberas na aan het hart en is verweven met de collectie.

Buruma plaatste kanttekeningen bij wokeness, wees op het verschil tussen kwetsen en beledigen en vertelde hoe voor hem persoonlijk de ideeën van Spinoza richtinggevend zijn voor dat onderwerp. In primeur gaf hij overigens mee dat hij momenteel werkt aan een boek over deze zeventiende-eeuwse filosoof. Ongetwijfeld een boek om naar uit te kijken.

De spreker gaf tot slot ruimschoots de gelegenheid om met hem in dialoog te gaan. Tijdens deze vragenronde bleek andermaal dat een onderwerp als vrijheid van meningsuiting heel veelzijdig is. Het kwam tot enkele verrassende standpunten; de aanwezigen kregen heel wat stof tot nadenken mee naar huis. En hiermee was ook deze bijeenkomst meer dan geslaagd voor de goedgevulde zaal.