De graduaatsopleiding in drie woorden

In De vraag van META 2021/9 ‘Wat leert een student in de graduaatsopleiding Informatiebeheer: Bibliotheek en Archief?’ kon je al ontdekken wat deze opleiding in grote lijnen precies inhoudt. Jaarlijks studeren zo’n twintig à dertig studenten af. Maar hoe wordt die opleiding eigenlijk ervaren? En hoe ziet de toekomst eruit voor de opleiding zelf? We spraken met Kevin Linsingh, opleidingshoofd van de graduaatsopleiding Informatiebeheer aan de Erasmushogeschool Brussel (EhB), Melina Mertens, docent en studentenbegeleider bij onder andere diezelfde opleiding, en Sarah Van Cauter, afgestudeerd aan die graduaatsopleiding en nu bibliothecaris bij de Openbare Bibliotheek Evere Herman Teirlinck.

Inkanteling

In Vlaanderen heb je twee graduaatsopleidingen Informatiebeheer, telkens met twee afstudeerrichtingen: Bibliotheek en Archief, georganiseerd door de Erasmushogeschool Brussel en Arteveldehogeschool. De inhoud van de opleidingen kan verschillen, naargelang de noden of onderwijsprojecten van de hogescholen. Tijdens dit interview focussen we ons op de opleiding in de Erasmushogeschool Brussel, met een thuisbasis op de campus Leuven.

De opleiding had enkele jaren geleden nog een andere naam: Bibliotheekwezen en Documentaire Informatiekunde (BDI). Sarah begon in 2018 aan die opleiding en dat was meteen ook het laatste academiejaar van deze opleiding aan het Centrum Voor Onderwijs (CVO) Volt in Leuven. Sarah is samen met haar medestudenten vervolgens ingekanteld en afgestudeerd binnen het graduaat Informatiebeheer met als afstudeerrichting Bibliotheek in 2020. “Ik had al een sociale richting gestudeerd, maar zag mezelf niet werken in de sociale sector. Als werkzoekende kwam ik verschillende vacatures tegen in de bibliotheeksector. Dat leek wel iets voor mij, ik houd van het sociale gedeelte en in de bibliotheek vormt dat een betere mix. Ik kwam er al snel achter dat er een specifieke bibliotheekopleiding bestond, dus schreef ik me in voor die opleiding”, aldus Sarah.

Die transitie van de opleiding gebeurde in 2019. De Vlaamse overheid besloot toen om de graduaatsopleiding te versterken door ze aan te bieden in de hogescholen. Daarvoor hadden de CVO’s de bevoegdheid om de opleiding te organiseren en samen met de hogescholen in te staan voor de kwaliteit van de opleiding, maar die bevoegdheid werd drie jaar geleden volledig overgedragen.

Nieuwe doelstellingen

Aan de basis van de opleiding liggen de beroepskwalificaties, opgesteld door de VVBAD, en die leiden studenten op tot bibliotheekof archiefdeskundigen. Dit vormt ook de belangrijkste doelstelling van de opleiding: het afleveren van beginnende professionals aan het werkveld. Daarnaast bestaat de opleiding uit domeinspecifieke leerresultaten, een soort eindtermen voor de hogescholen, die opgesteld zijn door de Vlaamse Hogescholenraad. “Het gehele kwaliteitsproces is vandaag nog niet afgelopen: binnen twee jaar komt de organisatie die het kwaliteitsstelsel van de opleiding beoordeelt, de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO), een laatste keer op bezoek om ons definitief te accrediteren”, vertelt Kevin. Dat komt alleszins goed, want op de opleidingspagina van de website van de Erasmushogeschool Brussel schreef de NVAO: “De graduaatsopleiding Informatiebeheer van EhB is een duurzame opleiding die kan meegroeien met de continue vernieuwingen in het werkveld.”

“Verschillende instrumenten meten de kwaliteit van de opleiding. Dat kwaliteitszorgsysteem bevat verschillende fases of onderdelen, zoals studentenbevragingen, gesprekken met het werkveld, alumnibevragingen, docentenbevragingen bij studenten, enzovoort. De resultaten van die tools bespreken we intern binnen het team en in de opleidingscommissie, waar ook studenten in vertegenwoordigd zijn”, zegt Kevin.

“Ik zat even in die opleidingscommissie als studentenvertegenwoordiger, maar helaas zijn we door corona slechts één keer kunnen samenkomen”, voegt Sarah toe.

“In de toekomst willen we een universelere benadering in het lesgeven toepassen. We ondervinden dat het verbreden van de sector een uitdaging vormt. Eerst focuste de opleiding enkel op de bibliotheek, maar al snel hebben we ook een archiefopleiding toegevoegd”, zegt Kevin. Die twee opleidingen vallen nu dus samen onder de noemer Informatiebeheer. “Dat is ondertussen – na veel werk – goed geïntegreerd binnen het opleidingsteam. Maar nu zijn we klaar om een stap verder te zetten en aan te tonen dat de competenties die onze studenten aanleren ook voor andere sectoren interessant zijn.” En dat zijn ze ook: informatieprofessionals, een benaming die sectoroverschrijdend is, zitten overal. “We willen die term in de toekomst verbreden zodat studenten nog meer kansen krijgen op de arbeidsmarkt.”

Momenteel is het opleidingsteam bezig met het opmaken van een derde afstudeerrichting binnen de graduaatsopleiding Informatiebeheer: Erfgoedregistratie. Studenten kunnen dan in hun tweede en laatste jaar een keuze maken voor nog een extra afstudeerrichting. Het dossier om de opleiding te kunnen inrichten, moet wel nog goedgekeurd worden door het bestuur. De voorbereidingen zijn alleszins volop bezig, want het dossier bevat ondertussen al aspecten zoals de ontwikkeling van de opleiding, het financiële aspect en wat de eventuele implicaties kunnen zijn. “We hopen die derde afstudeerrichting ten vroegste tijdens het academiejaar 2023-2024 te mogen aanbieden”, kondigt Kevin aan.

Een persoonlijke benadering

Een graduaatsopleiding is heel praktijkgericht en de groepen zijn kleiner dan in bijvoorbeeld een bacheloropleiding. “Ik had veel aan mijn medestudenten. Je kunt je samenvattingen met elkaar delen en bij elkaar terecht als je vragen hebt. Je kunt op de anderen rekenen, maar het is eveneens belangrijk dat zij ook op jou kunnen rekenen. Je groepsleden letten er echt op of je al dan niet goed samenwerkt tijdens groepswerken. En je komt elkaar ook sowieso tegen in het werkveld! Zo ben ik bijvoorbeeld opnieuw in contact gekomen met een medestudent die ook in Brussel werkt”, vertelt Sarah. De wereld is klein in de informatiesector, dat kunnen collega’s in de sector maar al te goed bevestigen.

“Er is eveneens een persoonlijk contact tussen docenten en studenten, ze kennen elkaar. Dat zorgt ervoor dat er meer ingezet kan worden op extra begeleiding. De docenten zijn heel betrokken met de studenten en willen echt dat ze goed terechtkomen in het werkveld.” Een groot deel van de docenten is nog steeds actief in de informatiesector, of was dat in het verleden, en dat biedt een meerwaarde. Sarah kan dat voluit beamen: “Marc Van Engeland – docent en stagebegeleider – zal mij altijd bijblijven. Hij gaf mij echt zin om in de sector aan de slag te gaan. Hij overliep telkens de aandachtspunten bij bepaalde praktijkvoorbeelden uit het werkveld op een heel simpele manier, waardoor je je als student goed kon inbeelden wat een bibliothecaris nu precies doet. Zijn enthousiasme was echt meeslepend.”

“We proberen goed op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen in de (internationale) sector, zij het via stageplaatsen en de connecties in het werkveld, zij het via wat er gepubliceerd wordt. Ik volg relatief veel via LinkedIn tegenwoordig. Verder houd ik in het oog wat onze noorderburen publiceren en wat daar de gespreksonderwerpen zijn”, legt Kevin uit. “We nemen ook deel aan studiedagen, zoals Informatie aan Zee. Bij veranderingen of nieuwe ontwikkelingen proberen we dat onmiddellijk te verwerken in het curriculum. Een opleidingsonderdeel blijft geen enkel jaar honderd procent hetzelfde. We sleutelen altijd bij om dat steeds praktijkgerichter te maken.”

“LinkedIn wordt ook in bepaalde opleidingsonderdelen actief gebruikt. Studenten leren hoe ze via sociale media kunnen netwerken”, voegt Melina toe.

“Daarnaast stellen we in de leerlijn ‘professionele ontwikkeling’ steeds opdrachten op rond actualiteit, en bezoeken we een bibliotheek, archief of documentatiecentrum. Dat is ook een goede manier om op de hoogte te blijven”, deelt Melina mee. Die studiebezoeken waren ook voor Sarah een meerwaarde, zij bracht een bezoek aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en herinnert het zich als een “fantastisch leuke uitstap waar het heel erg mooi was”.

Sarah bleef als student ook op de hoogte, door bijvoorbeeld een abonnement te nemen op META. “META werd voor bepaalde opdrachten gebruikt als bron. Ik hechtte veel belang aan het mee op de hoogte blijven van wat er in de sector speelt. Bovendien verschijnen er op de website van de VVBAD veel vacatures en dat is handig als je op zoek bent naar een (nieuwe) uitdaging. Ik zocht ook zelf extra informatie op, en dat kan ik alleen maar aanraden aan studenten: probeer altijd dat extraatje te doen. Ik weet nog hoe ik contact opnam met een organisatie die een studiedag rond Bibliobussen organiseerde in Leuven, met bezoekers vanuit heel Europa. Als student mocht ik gewoon gratis deelnemen. Zo leer je nieuwe mensen kennen, want netwerken is heel belangrijk”, vertelt Sarah.

“Actief bezig zijn met de opleiding en de sector waar je in de toekomst voor zal werken is inderdaad een goede tip voor de studenten. We werken met een kwartaalsysteem en korte opleidingsonderdelen, dus om goed mee te zijn is het belangrijk om vragen te durven stellen”, voegt Melina toe.

Professionele ontwikkeling

De graduaatsopleiding focust op vijf leerlijnen: brede sector, digitalisering, publiekswerking, soft skills en professionele ontwikkeling. Bij deze leerlijnen verwerven studenten technische competenties, maar ook persoonsgebonden competenties, zoals binnen de leerlijn soft skills. Daar leren ze communiceren, projectmatig werken, samenwerken, didactiek, netwerken en leidinggeven. “In soft skills focust de student op een of twee vaardigheden om die later toe te passen in een project. Daarbij is Melina als studentenbegeleider en docent soft skills een belangrijke schakel”, zegt Kevin.

“Netwerken komt bijvoorbeeld al voor in het eerste jaar zodat ze dat kunnen toepassen op projecten of evenementen zoals Informatie aan Zee én om de kans op een stageplaats te vergroten. Het is belangrijk dat ze daar een basis in hebben. Ik merk dat studenten daar soms schrik voor hebben, maar door een aantal waardevolle tools te gebruiken, kunnen ze zich daarbij toch comfortabel voelen”, vertelt Melina.

“Ik vond het boeiend om als opleiding aanwezig te zijn op Informatie aan Zee. In 2021 hadden we een stand met onze opleiding, waar docenten en studenten samen kwamen. Studenten konden als vrijwilliger mee het congres in goede banen leiden en dat combineren met lezingen. Bovendien is onze aanwezigheid een goede manier om contacten te leggen met mensen uit de sector. Verder had ik het gevoel dat er meer recepties waren dan andere jaren (lacht), maar dat lag waarschijnlijk aan het honderdjarig bestaan van de vereniging. Dat is misschien iets om in de toekomst te behouden, want ik vond het echt aangenaam om met collega’s te netwerken”, vertelt Kevin.

“Je merkt heel goed hoe de vaardigheden en competenties toenemen bij de studenten. Bij de projectvakken of aan het einde van de opleiding, kun je mooi zien hoe de studenten op professioneel vlak gegroeid zijn en welke weg ze afgelegd hebben. Ze gaan effectief aan de slag met alles wat ze meekrijgen in de opleiding. Ik moet toegeven dat ik soms echt verbaasd ben over het eindresultaat”, vertelt Kevin. Ook Melina merkt dat op: “Als docent van de soft skills-vakken vind ik het fijn om te zien dat die vaardigheden ook in de andere leerlijnen opduiken. Je merkt dat het de studenten bijblijft.”

Werkplekleren, zoals projecten, bezoeken en stages in het werkveld, vormt minimaal een derde van de opleiding. De projecten die de studenten uitwerken, worden effectief door organisaties in de sector gebruikt of toegepast. In 2020, aan het begin van de coronapandemie, werkte de VVBAD aan de Exitstrategie voor bibliotheken, archieven en documentatiecentra. Gids met adviezen om de werking gefaseerd opnieuw op te starten, een sectorgids die praktische adviezen bundelde met tips rond backofficetaken, publiekswerking en het digitale aanbod tijdens de coronapandemie. Die gids kreeg later verschillende updates. Om deze gids op te stellen werd een werkgroep opgericht en ook Sarah, als deel van haar eindproject, werkte mee aan de eerste versie: “Ik weet nog dat ik daar best veel stress voor had, maar iedereen voelde dat voor zijn eindwerk. Nu kijk ik daar met trots op terug, want ik werkte aan iets mee dat echt gebruikt werd, wat vaak zo is met onze projecten. Het was een positieve ervaring en zeker toen ik ging solliciteren. De bibliothecaris herkende mijn naam van ergens, maar wist niet meteen van waar. Tot ze mij vroeg: ‘Heb jij toevallig meegewerkt aan de sectorgids?’ Het verbaasde mij dat ze mijn naam tussen alle andere namen opgepikt heeft (lacht). Dat heeft tijdens mijn verdere sollicitatieronde toch wel geholpen, denk ik.”

De stages als springplank

Aan de hand van stages kunnen studenten zelf hun traject vormgeven. Zo volgen ze in het eerste jaar een laagdrempelige stage en vervolgens een hoogdrempelige stage, in het tweede jaar zijn dat twee stages naar keuze. Door in het eerste jaar kennis te maken met organisaties kunnen ze in het volgende jaar de keuze voor een afstudeerrichting maken. Ze kunnen dus zelf hun traject gedeeltelijk invullen.

Volgens Kevin zijn de stages een goede springplank om kennis te maken met de sector. Daar gaat Sarah ook mee akkoord: “Ik volgde een stage bij het documentatiecentrum van Vlaams-Brabant, de openbare bibliotheek van Bertem en vervolgens bij Muntpunt in Brussel, waar ik mijn meeste stage-uren doorbracht. Ik had telkens veel geluk met de begeleiding en vandaag heb ik nog steeds contact met enkele van mijn stagebegeleiders. Zij waren toen heel enthousiast en bezorgden mij steeds vacatures, die ik nu soms nog krijg (lacht). Het is inderdaad een springplank, want Muntpunt heeft mij naar Brussel getrokken, gezien ik het daar bijzonder interessant vindt. Nu ik bibliothecaris ben in de Brusselse bibliotheek van Evere zie ik nog regelmatig collega’s van Muntpunt op vergaderingen.”

“Een uitdaging waar de opleiding mee te maken krijgt, zijn studenten met een functiebeperking, meestal een autismespectrumstoornis (AAS)”, vertelt Melina. “Als studentenbegeleider merk ik dat dat soms moeilijk kan zijn voor de opleiding, voor docenten en bij de stages. Maar we proberen hen zo goed mogelijk te begeleiden. Het omgaan met studenten met ASS vormt ook een uitdaging voor de stagtementoren.”

“We zijn volop bezig met het uitwerken van mentoropleidingen en hopen dat we er volgend academiejaar al mee aan de slag kunnen”, kondigt Kevin aan. “Die mentoropleidingen passen eigenlijk ook in het project rond duaal leren dat we samen met Arteveldehogeschool aan het opzetten zijn. Duaal leren is een vorm van werkplekleren en gaat iets verder dan een reguliere stage. Je zorgt ervoor dat studenten volwaardige competenties op de werkvloer verwerven. Hierdoor zullen stagebegeleiders en -mentoren een meer didactische houding moeten opnemen, omdat studenten ook echt iets moeten aanleren. Stagementoren zijn op dit moment heel geëngageerd, maar zaken zoals feedback geven en evalueren zijn niet altijd evident, dat is soms te specifiek als je daar nog geen ervaring mee hebt. Hieraan willen we tegemoetkomen met onze mentoropleidingen.”

Naast de stages bereiden de sollicitatietrainingen de studenten goed voor op het werkveld. Sarah herinnert zich nog heel goed die praktijkgerichte les: “Die les was een grote meerwaarde en extra handig, want het solliciteren bij de overheid verloopt op een andere manier, daar had ik nog geen ervaring mee. We werden goed voorbereid op wat we konden verwachten, wat zo’n toelatingsexamen inhield en welke fases je moest doorlopen. Ik had al enkele vacatures verzameld, dus het was gemakkelijk om zowel mijn docent als mijn medestudenten daarbij te betrekken. Dat miste ik tijdens mijn vorige opleiding, maar was een groot voordeel tijdens deze.”

Een mooie set competenties

De eigenlijke doelstelling van de graduaatsopleiding Informatiebeheer is om beginnende beroepsbeoefenaars af te leveren aan het werkveld en Sarah is daar een mooi voorbeeld van. In 2020 studeerde ze af en vervolgens kon ze quasi onmiddellijk aan de slag in de openbare bibliotheek van Evere. “Ik weet nog dat ik tijdens de les aan het oefenen was om te gaan solliciteren bij de bibliotheek van Evere. Ik had niet verwacht om er nu bibliothecaris te zijn”, vertelt Sarah.

“Ik vind het heel mooi om te zien dat studenten hun weg vinden in de sector. Die succesverhalen, zoals dat van Sarah, waarbij studenten relatief vlot hun weg vinden in de sector doen mij goed. Studenten doen het goed op hun stages en krijgen een aanbieding of kunnen snel in een andere organisatie aan de slag. Daar ben ik het meeste trots op. Vooral omdat dat eigenlijk de echte doelstelling vormt van de opleiding”, vertelt Kevin.

“De sector staat gelukkig open om kansen te geven aan beginnende professionals. Organisaties binnen de sector laten zich adviseren om afgestudeerden aan te nemen, die gedurende twee jaar een mooie set competenties verwierven. De opleiding probeert zo sterk mogelijk aan te sluiten bij het werkveld. Studenten die afstuderen zijn ook écht klaar om aan de slag te gaan in het werkveld. De opleiding blijft niet stilstaan en is mee met de nieuwste ontwikkelingen. Als je het vergelijkt met toen Sarah begon, is er nu al enorm veel veranderd. De opleiding evolueert continu. Maar de opleiding is een startpunt, geen eindpunt, want we moeten levenslang leren!” Met deze woorden sluit Kevin het interview af.