Zomer 1695: Brussel wordt gebombardeerd door de troepen van Lodewijk XIV. Grote delen van het archief van de stad Brussel, de Staten van Brabant en een stuk van de Raad van Brabant gaan reddeloos verloren. Zomer 1944: bij hun vertrek uit Brussel steken Duitse troepen het Justitiepaleis in brand. Het handelsregister en vele dossiers van het parket, de rechtbank van eerste aanleg en het hof van beroep gaan in vlammen op. Verwoestingen van archieven en bibliotheken kwamen wel vaker voor: we denken aan het stadsarchief van Ieper en de universiteitsbibliotheek van Leuven in 1914, of aan de archiefdepots van Doornik en Bergen in 1940. Door dat verlies van unieke archiefstukken en handschriften hebben onderzoekers tot vandaag te kampen met grote leemtes in historisch materiaal.

Zomer 2021: ons land wordt getroffen door de eerste grote klimaatramp, de overstromingen in Wallonië, die zoveel leed aangericht hebben. De archiefdepots van het Rijksarchief bleven gelukkig gespaard, maar veel archieven van lokale besturen of kerken kwamen er minder goed vanaf. In dit nummer vertellen Michel Trigalet en Els Herrebout van het Rijksarchief Luik en Eupen over hun inspanningen om archief te redden, en maken ze een eerste balans op. De verwoesting van archief is gelukkig minder erg dan in 1695, 1914 of 1944. De vraag rijst wel wat we als sector kunnen doen om ons te wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

Naast goede calamiteitenplannen kan ook digitalisering helpen om erfgoed beter te beschermen. De digitalisering van historische boekencollecties (bijvoorbeeld die van de Universiteitsbibliotheek Gent, het Museum PlantinMoretus en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen) heeft al geleid tot een heel ander onderzoekslandschap. Onderzoekers kunnen nu automatisch door hele bibliotheken navigeren, en vinden vandaag veel meer en ook veel sneller materiaal dan lezers uit vroegere tijden. In de archiefwereld staan we aan de vooravond van een gelijkaardige revolutie. Door de toepassing van artificiële intelligentie op handschriften uit vorige eeuwen kunnen we komen tot machineleesbare en doorzoekbare teksten. Ook in de bibliotheeksector wordt artificiële intelligente toegepast. Het worden spannende tijden!

Spannend zijn ook een reeks maatschappelijke transformaties. Relaties zijn volop aan het veranderen, tussen mens en natuur, mannen en vrouwen, personen op de werkvloer, en tussen mensen met een andere huidskleur en culturele achtergrond. In META brachten we vorig jaar al verschillende bijdragen over de dekolonisatie van archieven (2021/2), het Metissen-project (2021/4) en de Black Archives (2021/2 en 2021/8). Dit nummer bevat opnieuw een mooie tekst over de dekolonisatie van bibliotheekcollecties. Meer algemeen wordt onze maatschappij geconfronteerd met vele belangrijke vragen. Reflectie, open debat, kijken naar de feiten op basis van correcte informatie, en op een beschaafde manier van mening kunnen verschillen, zijn daarbij meer dan ooit belangrijk.