In oktober 2021 ging Luc Vandeweyer met pensioen. In de voorbije veertig jaar heeft hij een bijzondere rol gespeeld in de historische wereld in Vlaanderen, waarbij hij onder andere werkte in het ADVN – archief voor nationale bewegingen, het Koninklijk Legermuseum en het Rijksarchief.
Luc studeerde in 1980 aan de KU Leuven af als licentiaat geschiedenis. In de jaren tachtig werkte hij zoals zovele pas afgestudeerde historici met allerlei tijdelijke contracten. Hij doctoreerde over de geschiedenis van de Katholieke vredesbeweging, maar specialiseerde zich eveneens in de geschiedenis van de Vlaamse Beweging. We focussen hier op enkele spraakmakende projecten, die tegelijkertijd ook interessante episodes zijn uit de archiefgeschiedenis.
Vanuit het ADVN – archief voor nationale bewegingen werkte hij enkele jaren mee aan de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (NEVB). Hiervoor schreef hij zes kaderartikels en massa’s kleine en grote bijdragen over personen, bladen en organisaties. Vandaag is de NEVB digitaal beschikbaar via nevb.be. Als we zoeken in die digitale versie, vinden we de naam Luc Vandeweyer als (co)auteur of auteur van niet minder dan 264 bijdragen.
In 1998 ging hij werken in het Legermuseum. Daar werkte hij onder andere aan de inventarisatie van de archieven van het ministerie van Landsverdediging (1848-1940) die teruggekeerd waren uit Moskou. Het blijft een van de spectaculaire archiefverhalen van de twintigste eeuw. In mei 1940 besliste de Belgische overheid om de archieven van het Ministerie van Defensie op treinen te laden en naar Frankrijk te sturen. Gedurende vele jaren werd gedacht dat deze treinen gebombardeerd waren en dat de archieven in vlammen opgegaan waren. Het grootste deel was echter in handen van de Duitsers gevallen, die het overbrachten naar Berlijn. Na de Russische bezetting van Berlijn werden deze dossiers overgebracht naar Moskou, waar ze bewaard werden in het geheim archief van de USSR, het Osoby-archief. In het begin van de jaren negentig ontdekten Belgische vorsers daar tienduizenden dossiers uit de Tweede Wereldoorlog die uit alle bezette gebieden geroofd waren. De in 1940 verdwenen Belgische archieven keerden terug naar het Legermuseum in Brussel in 2002. Van die meer dan 15.000 dossiers van het Ministerie van Defensie inventariseerde Luc Vandeweyer er zo’n 14.000. Deze zijn vandaag raadpleegbaar in een databank in de leeszaal van het Legermuseum, jammer genoeg nog niet online.
Luc was ondertussen een van de grote specialisten geworden van de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de Vlaamse Beweging. Vanaf 2005 stapte hij over naar het Algemeen Rijksarchief, waar hij zou werken aan verschillende projecten. Zijn monumentale inventaris van het Conglomeraatsarchief van de Raad van Vlaanderen, het pseudoparlement van het Vlaams activisme tijdens de Eerste Wereldoorlog, belicht opnieuw een complex stuk archiefgeschiedenis. Al tijdens de Eerste Wereldoorlog was de archiefvorming van de Raad van Vlaanderen en een heleboel aanverwante organisaties een ingewikkeld kluwen. Met het oog op verdere anti-Belgische agitatie werd het archief eind 1918 naar Leipzig in Duitsland gevoerd, waar het eerst beheerd werd door een Duitse archivaris en vervolgens door een uitgeweken activist. Zes jaar later zou die laatste – verpauperd, vereenzaamd en gedesillusioneerd – het archief verkopen aan een Belgische nationalistische vereniging, de Nationale Bond voor de Belgische Eenheid. Deze organisatie (met Henri en Jacques Pirenne als bekendste leden) probeerde om de Vlaamse Beweging in diskrediet te brengen door stukken te publiceren uit het archief van de Raad van Vlaanderen. Hierbij werden vele stukken toegevoegd, door elkaar gehaald en bewerkt. Het archief belandde vervolgens in het Rijksarchief, maar werd in 1940 naar Engeland gevoerd, dit keer om het uit de handen van de Duitsers te houden. Na de Tweede Wereldoorlog keerde het terug, maar bleef het lange tijd geheim en volstrekt ontoegankelijk voor onderzoek. Het archief werd ook verschillende keren verhuisd, niet altijd met evenveel respect voor de ordening. Omdat het archief door talloze archiefvormers gevormd werd en a posteriori zovele manipulaties en vermengingen ondergaan had, was de inventarisatie een intellectuele uitdaging van formaat, waarvoor een grote kennis van de historische context noodzakelijk was. Luc Vandeweyer was de geknipte persoon om deze moeilijke opdracht tot een goed einde te brengen. Zijn inventaris is tegelijkertijd een historische en institutionele studie van de Raad, niet alleen door de inleiding, maar zeker ook door de uitgebreide toelichtingen bij de verschillende reeksen. De inventaris beslaat 636 pagina’s en 5.659 beschrijvingen van archiefbestanddelen, waarvan er vandaag 744 online beschikbaar zijn. Het verhaal van de Raad van Vlaanderen belicht onder andere hoe archief niet alleen de neerslag vormt van politieke of militaire geschiedenis, maar ook hoe dat archief ingezet werd in politieke strategieën.
Het is niet verwonderlijk dat de term ‘encyclopedisch’ regelmatig valt over zijn enorm aantal publicaties. Luc Vandeweyer is een zeer veelzijdig en productief historicus, met een ijzersterke wetenschappelijke reputatie. Hij hield zijn grote kennis niet voor zich, maar stond altijd klaar om zijn collega’s of het publiek te helpen. Door zijn gerichtheid op onderzoek was hij uitstekend geplaatst om honderden onderzoekers bij te staan in hun speurtocht in de archieven van de twintigste eeuw. Zeker in de aanloop naar de herdenkingen rond honderd jaar Eerste Wereldoorlog stond zijn telefoon roodgloeiend en liep zijn mailbox vol. Al lang voor de doorbraak van erfgoeddenken of sociale media was Luc volop actief in communicatie, publiekswerking en valorisatie, door mee te werken aan educatieve teksten, tentoonstellingen, multimediatoepassingen en massa’s radio- en tv-programma’s. Voor het tijdschrift Wetenschappelijke Tijdingen publiceerde hij bijvoorbeeld een reeks die opgehangen werd aan de tekstuitgave van een bijzonder archiefstuk uit het ADVN – archief voor nationale bewegingen. Dat alles heeft zeker bijgedragen tot een verhoging van het archiefbewustzijn en het publieke draagvlak voor de archiefsector. Bedankt voor alles Luc, en het ga je goed!