Op 17 september 2020 leende minister-president Jan Jambon het eerste e-boek via cloudLibrary. Intussen kiezen leners in 209 bibliotheken in Vlaanderen en Brussel uit ruim 10.000 titels op dat uitleenplatform voor e-boeken. Hoe staat het één jaar na de lancering met deze innovatieve dienst op het vlak van collectie, tevredenheid en gebruik bij de bibliotheken en eindgebruikers?

Bibliotheken en e-boeken

Het aantal deelnemende bibliotheken is hoog en groeit nog. Op dit moment hebben 209 openbare bibliotheken ingetekend op de e-boekendienst van Cultuurconnect. Uit een bevraging bij de deelnemende bibliotheken eind 2020 (drie maanden na de start) bleek dat de algemene tevredenheid over deze nieuwe dienstverlening hoog ligt. Meer dan 82 procent van de deelnemende bibliotheken zou de dienst aanraden aan andere bibliotheken.

Dat zie je ook aan de cijfers. Het aantal deelnemende bibliotheken is gedurende het eerste jaar gestegen met ruim 25 procent. Hierdoor zijn er meer middelen voor collectievorming. Cultuurconnect en de werkgroep E-boeken denken in 2022 na over mogelijke uitbreidingen naar jeugd, andere talen of audioboeken.

De bibliotheken ervaren de cloudLibrary-app als heel gebruiksvriendelijk. Het minst tevreden zijn ze over de manier waarop je een e-boek op een e-reader plaatst. Dat is te complex voor minder digitaal vaardige leners, ondanks de bestaande stapsgewijze handleiding. Cultuurconnect en de werkgroep E-boeken bekijken hoe ze daaraan tegemoet kunnen komen.

De publiekscatalogus toont duidelijk aan de lener in welke formaten een werk beschikbaar is. Zo zien leners meteen in de online catalogus van de deelnemende bibliotheken of een werk ook als e-boek in de collectie zit op het cloudLibrary-platform. Op de detailpagina’s staat zichtbaar bovenaan in welke formaten een werk beschikbaar is. De toegankelijke formaten staan samen (bijvoorbeeld Daisy, makkelijk lezen, grote letter of lettertype dyslexie) en de aangepaste iconen bij de formaten boek, dwarsligger, e-boek, Daisy, braille en luisterboek zorgen voor extra duidelijkheid. Leners die interesse hebben in een e-boek klikken door naar het e-boekenplatform en kunnen meteen beginnen te lezen. Zo blijft de publiekscatalogus een handig instrument, aangepast aan het online gedrag en de verwachtingen van de gebruikers.

Collectie

Een groep collectievormers uit de bibliotheken en de werkgroep E-boeken selecteren een kwaliteitsvolle collectie. De collectie bestaat momenteel uit ruim 10.000 Nederlandstalige en Engelstalige e-boeken voor volwassenen. In 2022 wordt de collectie uitgebreid.

Het precieze aantal exemplaren en titels in de collectie wordt bepaald door het aantal deelnemende bibliotheken, de gebruikscijfers en de vraag van het publiek. Bij de samenstelling houden de collectievormers rekening met de populariteit, de betaalbaarheid en de huidige doelgroep volwassenen. De collectievormers streven naar een evenwichtig samengestelde collectie met een breed gamma aan genres. Sommige kleinere bibliotheken hebben dankzij het schaalvoordeel nu een grotere e-boekencollectie dan de fysieke boekencollectie voor dezelfde doelgroep en talen. Alle deelnemende bibliotheken kopen samen titels aan en alle titels zijn meteen voor alle bibliotheken beschikbaar. Als individuele bibliotheken hetzelfde zouden willen doen, zou de kostprijs veel hoger liggen en de collectie kleiner zijn.

De collectievormers proberen de collectie evenwichtig samen te stellen. Het aanbod van de uitgevers vormt momenteel nog het grootste struikelblok. Niet alle e-boeken worden beschikbaar gesteld voor de e-boekendienst van de bibliotheken. Het budget laat momenteel toe om meer titels aan te kopen, maar de aangeboden titels voldoen niet altijd aan de kwaliteitsvereisten van een openbarebibliotheekcollectie. Een aantal uitgevers stelt nu al recente kwalitatieve titels ter beschikking. We hopen dat andere uitgevers mettertijd volgen.

Om een boek te kunnen aankopen, is er toestemming nodig van de uitgever en de auteur. Veel recente en/of populaire titels worden niet ter beschikking gesteld ondanks de keuze voor het single use-model, waarbij elk aangekocht exemplaar slechts door één lener tegelijkertijd uitgeleend kan worden. We vermoeden dat een single use-model minder bedreigend is voor de verkoop. Een vernieuwing van het aanbod is noodzakelijk om gebruikers op lange termijn tevreden te houden. Daarom zet Cultuurconnect sterk in op een goede dialoog tussen alle betrokken partijen, met een open communicatie over de gebruiksdata en de bereidheid om mee analyses te maken over de impact van het platform op de boekensector. Op langere termijn is Cultuurconnect meer dan bereid om samen te werken met de uitgevers rond het verzamelen van data en de impact van campagnes.

Het oorspronkelijke opzet was 3.500 titels, met een jaarlijkse groei van 600 titels. Cultuurconnect vroeg in december 2020 aan de bibliotheken wat volgens hen de ideale grootte van een e-boekencollectie is. De meeste bibliotheken gaven aan dat ze graag 10.000 titels zouden willen aanbieden. Het hoge aantal van bij de start ingetekende bibliotheken bracht de aangroei van de collectie in een stroomversnelling. In de collectie kies je nu uit meer dan 10.000 titels, waarvan 76 procent Nederlandstalige en 24 procent Engelstalige boeken. Van de Nederlandstalige titels is 72 procent fictie en 28 procent nonfictie. Bij de Engelstalige e-boeken is de verdeling 63 procent fictie en 37 procent non-fictie.

Gebruikers en e-boeken

In september 2021 (een jaar na de start) kregen alle gebruikers van het e-boekenplatform een bevraging toegestuurd. Liefst 20,4 procent of 8.245 respondenten vulden deze in. Het opvallendste nieuws daarbij is dat het e-boekenplatform aangegrepen wordt als kans om meer en anders te lezen. De bibliotheken creëren hiermee een nieuw publiek van digitale lezers die meestal evenveel fysieke boeken blijven lezen als vroeger. De meeste gebruikers lezen dus meer dan voorheen. Zo’n 46 procent van de respondenten leest meer, omdat ze nu altijd een e-boek bij de hand hebben. Van de respondenten leest 60 procent minstens evenveel fysieke boeken als voorheen. Cultuurconnect vermoedt dat het e-boekenplatform ook mensen bereikt die vroeger illegaal gedownloade e-boeken lazen, maar dankzij het gratis platform van de bibliotheek hun e-boeken nu legaal lezen. Deze hypothese kun je natuurlijk moeilijk staven.

Van de respondenten bestaat 9 procent uit nieuwe bibliotheekleden die bewust lid werden van de bibliotheek om de e-boekendienst te gebruiken. De e-boekendienst bereikte ook een nieuw publiek: zo’n 30 procent las voor het eerst digitaal door de komst van de e-boeken in de bibliotheek. Klanten zijn positief over de dienst en raden het vrienden en familie aan. Van de respondenten ontdekte 10 procent het platform via een vriend, kennis of familielid. Over het uitleenproces is 59 procent van de respondenten (zeer) tevreden. Wie leest op een e-reader is vaker ontevreden. Dat verbeterpunt stond al op de radar van de bibliotheken en Cultuurconnect. Van de leners koopt 56 procent ook e-boeken, waarvan de helft meer dan twee per jaar.

Enkele cijfers (november 2021)

Na één jaar e-boekendienst tellen we onder de gebruikers 70 procent vrouwen, 28 procent mannen en 2 procent X. Driekwart van alle uitgeleende titels is fictie, een kwart non-fictie. Bij de fictie zijn vooral thrillers en detectives (30 procent), romantische literatuur (13 procent) en literaire romans (10 procent) populair. Bij de non-fictie doen kookboeken (19 procent), geschiedenis (14 procent) en (auto)biografische literatuur (8 procent) het goed. Zo’n 47 procent van de respondenten ontdekte via cloudLibrary nieuwe auteurs.

De meeste leningen gebeuren door vijftig- en zestigplussers, maar de leningen bij de jongere leeftijdsgroepen stijgen. In het Young Adultgenre stijgt het aantal leningen van amper 0,4 procent eind 2020 tot 3 procent in oktober 2021. Dat is te verklaren door het grotere aanbod Young Adult-titels in de collectie.

De respondenten van de gebruikersbevraging zijn over het algemeen tevreden over de collectie en geven haar een gemiddelde score van 7,1. Op een schaal van tien geeft 47 procent de kwaliteit van de collectie een acht of hoger. Zo’n 92 procent geeft aan cloudLibrary nog te zullen gebruiken in de komende drie maanden.

Over de e-boekendienst (cloudLibrary)

Een lener kiest, leent en leest in eenzelfde systeem: cloudLibrary. Leners melden zich aan in cloudLibrary met hun Mijn Bibliotheekprofiel via de app ‘cloudLibrary by Bibliotheca’ op de smartphone of tablet, online op het web of op een e-reader (via de computer). De e-boekendienst werkt met de meeste e-readers, tablets, smartphones en vaste computers. CloudLibrary werkt volgens het single useprincipe: een boek wordt aan één lener tegelijkertijd uitgeleend voor een termijn van zes weken. Je kunt telkens twee boeken tegelijkertijd enen. Na de uitleentermijn verdwijnt het boek automatisch van het toestel.

Cultuurconnect en de werkgroep E-boeken onderzochten of de uitleentermijn eventueel ingekort kon worden, maar uit de gebruikersbevraging blijkt dat zes weken een goede termijn is volgens de meerderheid van de leners. Meer dan de helft wil niet dat dat ingekort wordt. Een uitleentermijn van zes weken geeft leners de kans om in hun eigen tempo een boek uit te lezen, aangezien je de uitleentermijn van een e-boek niet kunt verlengen. In de praktijk worden boeken vaak sneller ingeleverd: bijna 80 procent doet dat binnen de vier weken. Uit de gebruikersbevraging blijkt dat meer dan 60 procent van de respondenten tevreden is over de huidige gebruiksvoorwaarden van de e-boekendienst, zoals het aantal mogelijke uitleningen of het aantal mogelijke reservaties.

Sinds 1 april kun je als Wise-bibliotheek een bijdrage vragen aan (groepen) leners om de e-boekendienst te gebruiken, op basis van abonnementstypes in Wise. In samenwerking met de bibliotheek van Heers liep een pilootproject om e-boeken betalend aan te bieden met een plus-abonnement. Gebruikers betalen vijf euro per jaar. Het pilootproject was te kleinschalig om grote conclusies uit te trekken, maar het betalend aanbieden van e-boeken had in Heers geen negatieve impact op het bereik. In vergelijking met het gemiddelde bij alle deelnemende bibliotheken bereikte bibliotheek Heers meer inwoners. De e-boekendienst werd er ook intensiever gebruikt.

Op de planning

Het is belangrijk om de dienst in de toekomst verder te optimaliseren. De prioriteiten worden bepaald door Cultuurconnect, in overleg met de werkgroep E-boeken en de stuurgroep Digitale Collecties:

Optimalisaties

• hogere gebruiksvriendelijkheid om boeken op een e-reader te plaatsen: 59 procent van de gebruikers leest e-boeken op een e-reader;
• beter aanbod aan actuele Nederlandstalige titels: hiervoor houden we de dialoog met de uitgevers open;
• stijging van het aantal gebruikers: dat zal toenemen naarmate het aanbod meer voldoet aan de verwachtingen;
• inbouwen van een previewfunctionaliteit (voorjaar 2022).

Projecten

Samen met zes pilootbibliotheken en Iedereen Leest doet Cultuurconnect onderzoek naar digitaal lezen bij kinderen en jongeren. Acht titels van de Leesjury zijn intussen beschikbaar als e-boek in cloudLibrary. In leesgroepen gaan de zes bibliotheken daarmee aan de slag. Op basis van dat project bekijken we hoe we de collectie kunnen uitbreiden met een aanbod voor jeugdige lezers. We onderzoeken ook hoe we dat aanbod beter bekend kunnen maken bij de doelgroep en welke drempels zij nu ervaren bij het lenen van e-boeken. Samen met Iedereen Leest zien we ook kansen om via de digitale collectie het bereik van de Leesjury te verhogen.

In 2022 besteedt een gerichte campagne extra aandacht aan de zeventigplussers. Hoe bereik je senioren en mensen die senioren begeleiden? Dat project werd eerder al als proefproject opgestart in de bibliotheek van Oostende met positieve resultaten. In 2022 willen we inzetten op de vormgeving van een opleidingstraject waarbij alle bibliotheken die hierin interesse hebben in de toekomst kunnen leren hoe ze voor de juiste omkadering kunnen zorgen om zeventigplussers digitaal te laten lezen. Digitaal lezen biedt namelijk veel voordelen: je hoeft je niet te verplaatsen en het lettertype kan aangepast en vergroot worden.

De zichtbaarheid en de marketing van de e-boekendienst ligt vooral in handen van de deelnemende bibliotheken. Cultuurconnect biedt daarvoor op het leerplatform heel wat materiaal aan: een promotievideo, webbanners en andere visuals, een postkaartje, affiches, voorbeeldteksten, tips en nog veel meer. Verder plant Cultuurconnect enkele campagnes om de zichtbaarheid mee te verhogen, zoals de promotiecampagne in verschillende NMBS-stations in december 2021. Daarnaast onderzoekt Cultuurconnect welke rol het kan spelen op het vlak van marketing voor de bibliotheken op grote schaal.

Op dinsdag 15 maart is jouw bibliotheek opnieuw welkom op Connect & co. in het ICC (Gent). Op deze dag werkt Cultuurconnect samen met alle coöperanten rond e-boeken en andere Cultuurconnect-diensten: informeren, beslissen, leren en ontmoeten. Via de nieuwsbrieven van Cultuurconnect blijf je op de hoogte.