We zijn nu zes jaar na het verdwijnen van de bibliotheekwetgeving en het loslaten van de bibliotheken door de Vlaamse overheid in 2016. Wat is de stand van zaken in het bibliotheekbeleid? En waar gaan onze bibliotheken naartoe? Als we dat in kaart brengen, merken we dat de ondersteuning voor de sector er sterk op achteruitgegaan is. Net nu er grote maatschappelijke uitdagingen voor ons liggen. Laat ons daarom een sterke toekomst voor de bibliotheken uittekenen, die hen laat groeien in deze razendsnel evoluerende maatschappij. Geef deze meest laagdrempelige plaatsen in onze gemeenschap de grote maatschappelijke opdracht waarvoor ze alle troeven in huis hebben. Maar hoe?

Het is bedroevend hoe weinig houvast de bibliothecaris vandaag de dag heeft om de visie voor de eigen bibliotheek uit te werken. En toch, we zien internationaal parels van bibliotheken ontstaan. Plekken van ontmoeting en creatie. Ruimtes waar inwoners van de lokale gemeenschap hun eigen invulling aan kunnen geven. Deze plekken zijn ontstaan door als bibliotheek naar buiten te treden en de omgeving naar binnen te halen. Door maximaal in te zetten op die rol als laagdrempelige plaats in de gemeente, is er ook een maximale impact. Niet enkel op de lezers van boeken, maar op iedereen die in de bibliotheek passeert in een zoektocht naar informatie, connectie en inspiratie.

Wat met de boeken?

Het is een cliché: de bibliotheek staat vol met boeken. Maar de kapstok voor de hedendaagse bibliotheek is informatie. In deze kennismaatschappij, waarin we overladen worden met informatie, kan de bibliotheek een baken van rust en betrouwbaarheid zijn. Op sociale media zijn het de sterke negatieve gevoelens die ons triggeren en wordt ons brein gevoed door giga techbedrijven. In de bibliotheek zijn het de warme emoties van tekst, beeld, connectie, creatie en ontdekking die ons meevoeren. En de begeleiding van een professional die ons door de overvloed aan informatie en de uitdagingen van informatiegeletterdheid leidt.

Zijn er dan nog boeken in de bibliotheek? Persoonlijk vind ik het heerlijk om door een overzichtelijk opgestelde bibliotheek te wandelen en de rijkdom aan informatie te zien die er in de boeken aangeboden wordt. Om dan te ontdekken dat er een hoekje anderstalige literatuur opgesteld is voor kinderen. Geweldig. Maar dat is persoonlijk natuurlijk. En dat is het mooie aan de bibliotheek, iedereen vindt er iets wat aansluit bij de persoonlijke interesse. Ook wie niet graag leest, vindt er wel iets terug over de eigen hobby’s en interesses, en kan dankzij de bibliotheek zelfgroei stimuleren. In onze hedendaagse maatschappij krijg je nog weinig mensen warm met opeengepakte boekenrekken en leeslijsten. De bibliotheek van de toekomst, maar eigenlijk al die van vandaag, weet zich te presenteren. De bibliotheek van vandaag heeft een visie.

Visieontwikkeling

Wie creëert de visie voor de bibliotheken? Als beroepsvereniging zien wij vele inspirerende voorbeelden. Trajecten van visieontwikkeling voor lokale bibliotheken die samen met de lokale gemeenschap doorlopen worden. Door lokale behoeften en noden in kaart te brengen, door lokale en regionale samenwerkingen aan te gaan, kun je de impact van je bibliotheek maximaliseren.

Maar hoe pak je dat aan? Want het is een intensief proces, dat mankracht en middelen vergt. Er bestaat geen blauwdruk voor die visieontwikkeling in de bibliotheek. Nochtans zou dat een houvast kunnen bieden voor de jonge bibliothecarissen die vandaag de dag aan het roer van een bibliotheek komen te staan. Nog te veel renovaties en nieuwbouwprojecten van bibliotheken gebeuren door eerst het gebouw vorm te geven en nadien pas na te denken over de functie van de bibliotheek en hoe de ruimtes de doelstellingen kunnen ondersteunen. We proberen dat vanuit de VVBAD met beperkte middelen, maar met veel enthousiasme uit de sector, op te vangen door het creëren van een netwerk boordevol ervaring, door vormingen op maat en door acties zoals Een bibliotheek voor iedereen.

De uitdagingen voor de bibliothecaris zijn niet min. Enerzijds is er het lokale bestuur dat overtuigd moet worden om budget voor de bibliotheek te blijven behouden. Alleen al financieel overleven, vergt voor sommigen daardoor een aanhoudende inspanning. Bibliothecarissen moeten leren om de sterke kanten van de bibliotheek te belichten en de impact van de werking zichtbaar te maken. Dat vraagt een bepaalde vaardigheid. Anderzijds is er het publiek, de klant die steeds veeleisender wordt.

De bibliotheek kreeg heel wat concurrentie qua vrijetijdsbesteding. De presentatie van de collectie en de werking doet er echt toe; de sfeer, inrichting en indeling van het gebouw kunnen tot inspiratie en creatie aanmoedigen. We mogen daarbij absoluut de inhoudelijke werking niet vergeten. Een bibliotheek die inzet op digitale geletterdheid, werkt daar projecten rond uit. De themamogelijkheden voor die projecten zijn oneindig. Een fablab met 3D-printers kan de STEM-vaardigheden (Science, Technology, Engineering en Mathematics) van jong en oud stimuleren, en de collectie erover in de kijker zetten.

De bibliotheek biedt een opstapje naar de ontdekking van de wereld. Daarbij is de bibliotheek als laagdrempelige instelling een sterke partner voor vele organisaties in de gemeente en daarbuiten. Ga maar eens na hoeveel burgers de bibliotheek heeft weten te inspireren om een deel van zichzelf verder te ontwikkelen. Die impact is moeilijk meetbaar, maar wel voelbaar in de maatschappij.

Netwerkvorming en professionalisering

Bovenlokale samenwerking wordt gestimuleerd door het decreet Bovenlokaal Cultuurbeleid en het bijbehorend steunpunt. Het idee van samenwerken en schaalvergroting speelt daar zeker in mee. Daarnaast wordt er ingezet op digitalisering, met onder andere de overstap naar een gezamenlijk bibliotheekprogramma voor alle Vlaamse openbare bibliotheken en het e-boekenproject.

Het netwerk van de bibliotheken bestaat dus nog, maar de onderlinge cohesie lijkt zoek. De bibliotheken evolueren in verschillende snelheden. Sommige gaan de uitdaging tot visieontwikkeling aan, al dan niet succesvol. Andere raken – door een gebrek aan of zelfs met de nodige budgetten – niet verder dan de rol van opslagplaats voor boeken. Maar hoe krijgen we iedereen mee in een inspirerend verhaal over de verbindende rol van de bibliotheek?

Ongetwijfeld is er meer houvast nodig voor de bibliotheeksector. Een bibliotheekwet klinkt misschien wat te opdringerig, maar een gezamenlijke visie over wat een openbare bibliotheek is, dat lijkt toch een minimum? Als niet-commerciële speler in het veld, waar buurtbewoners alle diensten bijna gratis en voor niets krijgen, is de bibliotheek een interessante partner.

Het netwerk tussen bibliotheken onderling is belangrijk, maar ook dat met andere organisaties. De bibliotheek kan de drempel die er bij het individu bestaat om bij een specifieke organisatie aan te kloppen, wegwerken door de vertrouwensband die ze met haar gebruikers opgebouwd heeft. Zeker in een maatschappij waar stilaan het vertrouwen zoek raakt, waar bewijzen zijn dat nieuwe media polarisering in de hand werken, is er een taak weggelegd voor overheden om te investeren in een betrouwbare, impactvolle speler als de bibliotheek.

Net door de snelle uitbreiding van mogelijke taken voor de openbare bibliotheken, zien we verschuivingen in de vaardigheden van de bibliotheekmedewerkers. In een team zitten mensen met uiteenlopende specialiteiten, van collectieopbouw tot klantvriendelijkheid en creatieve vaardigheden. Daarnaast wint bijscholing sterk aan belang. De uitdagingen van de openbare bibliotheek groeien immers mee met die van de maatschappij. Denk maar aan de (digitale) geletterdheid van de burgers die, zo blijkt ook uit onderzoek, vaak tekortschiet en waar de bibliotheekmedewerkers eerstelijnshulp in bieden. Maar waar kunnen zij zelf terecht voor opleiding? En waar zijn de grenzen in de vragen die ze kunnen opvolgen, of waar kunnen ze fungeren als doorgeefluik?

Conclusie

Laat ons een manier vinden om bibliothecarissen te versterken in het uitwerken van hun visie voor de bibliotheek. Zij hebben nood aan professionele groei, aan ondersteuning die ervoor kan zorgen dat ze hun bibliotheek op een eigen, unieke manier laten excelleren. Er is te veel ondersteuning voor de bibliotheeksector weggevallen en als we niet ingrijpen zal de impact daarvan stilaan de lokale gemeenschap raken.

De openbare bibliotheken hebben de mogelijkheid om een lokale gemeenschap te inspireren, ze werken ongelijkheid weg en hebben een positieve impact op het welzijn van de burgers. Geef bibliotheekmedewerkers de kans om die rol optimaal in te vullen. Laat de bibliotheken floreren in die rol, zodat ook onze samenleving kan openbloeien. Dat kan door opnieuw de kaart te trekken van het belang van de bibliotheek, door een blauwdruk voor een visie aan te bieden, maar bovenal door de vaardigheden van de bibliotheekmedewerkers te versterken met een sterk en levenslang vormingsaanbod.