Onzichtbare waardeoordelen
Traditioneel wordt een wetenschappelijke bibliotheek beschouwd als een opslagplaats van kennis die belangrijk genoeg is om bewaard en gedeeld te worden. In het geval van een kunstbibliotheek en de overkoepelende instelling – een kunstschool of een museum – gaat het dan uiteraard over Kunst met een hoofdletter K, die goed genoeg is om aan de wereld getoond te worden. Cruciaal om in gedachten te houden, is dat deze instellingen echter geen objectief gevormde entiteiten zijn. De kennis en de kunst die er vergaard, beschermd en gedeeld worden, zijn daar niet op eigen houtje terechtgekomen: er is altijd iemand die beslist welke boeken verzameld, aangekocht en bijgehouden worden. Iemand velt een waardeoordeel.
Dat proces is dikwijls onzichtbaar – niet alleen voor de buitenwereld, maar vaak ook voor de persoon die de beslissingen neemt. Welke kunstenaars zijn goed genoeg, welke zijn het waard om in de collectie opgenomen te worden? En welke niet? Deze moeilijk te benoemen waardebepalingen leiden ertoe dat een collectie onvermijdelijk de overheersende tendensen in de overkoepelende instelling en de overkoepelende maatschappij weerspiegelt, inclusief de uitgesproken én de impliciete vooroordelen.
Historische schets
De Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen is opgericht in 1663 als uitvloeisel van het oude Sint-Lucasgilde en heeft bijgevolg een glorieuze geschiedenis van meer dan drie eeuwen aan, in hoofdzaak, oude, witte, mannelijke docenten wier focus op oude, witte, mannelijke kunstenaars lag, zowel bij het lesgeven als bij de aankoop van boeken voor de bibliotheek.
In de 21ste eeuw is het publiek dat aan de Academie studeert, onderzoek doet en lesgeeft gelukkig ingrijpend veranderd en divers geworden. Maar aangezien het driehonderd jaar geduurd heeft voordat de schoolpoorten geopend werden voor de hele maatschappij, vertoonde de bibliotheekcollectie een historisch gegroeide klemtoon op witte, mannelijke, heteroseksuele kunstenaars, bij voorkeur van West-Europese afkomst, en een ernstig gebrek aan representatie van alle andere demografische groepen. De diversiteit in de samenleving en de diversiteit binnen de Academie werden niet weerspiegeld in de bibliotheek.