Wikipedia voor bibliotheken en archieven

META Nummer 2021/6

Wikipedia voor bibliotheken en archieven

Geschreven door Geert Van Pamel
Gepubliceerd op 31.08.2021
IMPORTANT
Design Museum Gent, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Wikipedia en bibliotheken hebben veel gemeen. Bibliotheken verzamelen boeken, Wikipedia verzamelt kennis, gestructureerd in artikelen. Bibliotheken laten mensen boeken opzoeken en lezen, waardoor ze kennis opnemen. Wikipedia doet dat ook, maar virtueel, incrementeel en online. Wikipedia laat mensen informatie opzoeken en lezen.

Er is echter een groot verschil: een boek wordt meestal door een enkele bekende auteur geschreven. Voor Wikipedia staan er honderdduizenden onbekende vrijwilligers paraat. Voor de Nederlandstalige Wikipedia zijn er ongeveer 1.900 actieve vrijwilligers, van wie 500 Vlamingen. Mannen en vrouwen van alle soorten, met heel verschillende interesses, van 15 tot 85 jaar oud. Meestal schrijven ze onder een pseudoniem, sommigen doen dat onder hun echte naam.

De inhoud wordt collaboratief opgebouwd door de gemeenschap van vrijwilligers. Er is geen centraal editoriaal comité. Er bestaan wel conventies en afspraken over hoe een goed artikel geschreven moet worden. De kernwaarden zijn neutraliteit, naambekendheid, en een totaal respect voor de bijdragen van anderen, auteursrechten, privacy en recht op afbeelding. Moderatoren waken erover dat zelfpromotie onmiddellijk verwijderd wordt, alsook plagiaat of inbreuken op de privacy.

Ontstaansgeschiedenis

Wikipedia bestaat twintig jaar. Het werd geboren op 15 januari 2001, als een experiment om te zien of een encyclopedie geschreven kon worden door een schijnbaar niet georganiseerde gemeenschap. Weldra volgden alle grote talen. De Nederlandstalige encyclopedie begon op 19 juni 2001.

In 2015 was de Nederlandstalige encyclopedie de vierde grootste (in aantal artikels). Sindsdien is deze naar de zesde plaats gedaald, omdat het Zweeds en het Cebuano veel robotgestuurde updates hebben. De Engelstalige blijft de meest uitgebreide in aantal en uitgebreidheid van de artikels, onderwerpen en referenties. Kleine taalgemeenschappen zoals het Bretoens, Catalaans, Fins, Luxemburgs, Noors en Welsh hebben relatief de meeste vrijwilligers, zo’n zestig per miljoen taalgebruikers.

In 2003 werd het project overgedragen aan de Wikimedia Foundation (WMF), omdat het te groot werd om door een privébedrijf bekostigd te worden qua infrastructuur, personeel, management en complexiteit. De WMF is eigenaar van de servers, de merknamen en de logo’s. De organisatie is de eindverantwoordelijke voor het project, waarbij iedere vrijwilliger het copyright, de naamsvermelding en de verantwoordelijkheid behoudt voor het stukje tekst of de mediabestanden van zijn of haar eigen bijdrage.

De inhoud blijft permanent eigendom van iedere individuele bijdrager, vanwege de Creative Commons ShareAlike-licentie (CC BY-SA). De licentie kan niet teruggetrokken worden, omdat anderen het werk ondertussen hergebruikt hebben. Ieder die het werk hergebruikt, moet hiervan op een correcte manier aan naamsvermelding doen. Niemand wordt betaald om te schrijven voor Wikipedia, dat is het principe. Iedere vrijwilliger bouwt voort op zijn voorgangers. Iedere versie van ieder artikel wordt eeuwig bijgehouden, zodat bijvoorbeeld misbruik nagegaan kan worden. Tevens bestaat voor iedere pagina een overlegpagina (een soort van “The making of”, zoals in de filmwereld).

Er zijn wereldwijd 39 nationale verenigingen en nog eens zoveel user groups die het gebruik van Wikipedia en de andere projecten promoten, waaronder Wikimedia Nederland sinds 2006 en Wikimedia België sinds 2014. De vrijwilligers kunnen lid zijn van een vereniging, maar dat is niet vereist.

De meeste Wikipedianen schrijven over onderwerpen binnen hun interessedomein. Vier op de vijf vrijwilligers doen dat op individuele basis, zonder contact met anderen. Dikwijls zijn dat germanisten, wetenschappers, leraren, professoren, geschiedkundigen, ingenieurs, advocaten, archivarissen, wetenschappers, dokters of studenten (alle disciplines, maar bv. ook journalisten en vertalertolken die artikels vertalen). Artikels in verschillende talen worden overigens onafhankelijk van elkaar geschreven, waarbij vertalen wel mogelijk is, mits naamsvermelding, omdat alle Wikipedia’s dezelfde licentie gebruiken.

IMPORTANT
Het eerste strofische gedicht (lied) van Hadewijch. Universiteisbibliotheek UGent, publiek domein, via Wikimedia Commons.

Projecten

Er bestaan nog meer projecten: WikiWoordenboek bestaat sinds 1 mei 2004 en is een polyglot woordenboek dat alle woorden in alle talen in de lokale taal omschrijft. Wikimedia Commons is sinds 2004 de centrale mediaserver die alle foto’s, video’s en audioopnamen bewaart. De mediaserver is gemeenschappelijk voor alle projecten om duplicatie te vermijden.

Wikidata is sinds 2012 de open databank met als eerste doelstelling het koppelen van alle Wikipedia-pagina’s over de talen heen. De tweede doelstelling is het structureel documenteren en modelleren van alle objecten en kennis op aarde. De derde doelstelling houdt infoboxen op Wikipedia in, een vierde doelstelling is het beschrijven van alle mediabestanden (SDoC). Daarnaast bestaan er nog een tiental andere projecten, zoals Wikibooks, Wikisource, Wikiversity en Wikivoyage.

De webapplicatie MediaWiki is beschikbaar als opensourcesoftware. De toepassing werd gedurende twintig jaar ontwikkeld voor Wikipedia en de andere Wikimedia-projecten, en kan door instellingen, organisaties en bedrijven gebruikt worden als een MediaWiki-server.

Vertegenwoordiging

Toch reflecteert de encyclopedie niet de hele mensheid: nationaliteit, taal, cultuur, ras, kennisdomeinen of gender zijn niet evenwichtig vertegenwoordigd. Daarom organiseren vrijwilligers bijvoorbeeld het Women in Red-project om te schrijven over vrouwen en vrouwgerelateerde onderwerpen. Sommige onderwerpen worden uitgebreid beschreven, andere onderwerpen hebben maar een summiere inhoud, of zijn helemaal niet aanwezig. De groep van 25- tot 35-jarigen is oververtegenwoordigd. De groepen van 55- tot 65- en 65- tot 75-jarigen zijn heel goed vertegenwoordigd, met de 35- tot 45- en de 45- tot 55-jarigen er ergens tussenin. Enkelingen gaan door tot 90 jaar. De witte opgeleide westerse man is het meest prominent aanwezig.

Samenwerking met bibliotheken, archieven en erfgoedverenigingen

Regelmatig worden er door Wikimedia België schrijfsessies georganiseerd in samenwerking met een lokale bibliotheek. Archieven kunnen hun inventaris delen en documenteren via Wikidata, Wikipedia en Wikimedia Commons. Erfgoedverenigingen zijn in feite gespecialiseerde archieven.

Voorbeelden van samenwerking

De Boekentoren van de Universiteit Gent (UGent) heeft zijn collectie van manuscripten laten scannen en archiveren onder een CC BY-SA-licentie, waardoor deze gebruikt kan worden door Wikipedia. De Erfgoedcel Pajottenland Zennevallei en de gemeentelijke bibliotheek van Ternat werken sinds 2018 samen om vrijwilligers die geïnteresseerd zijn in erfgoed kennis te laten maken met Wikipedia. Enkele (recente en historische) activiteiten:

  • het organiseren van schrijfsessies Schrijven voor Wikipedia;
  • lijsten aanleggen van lokaal erfgoed op Wikidata;
  • automatisch lijsten maken op Wikipedia met een aanduiding of er al een Wikipedia-artikel over bestaat (rode en blauwe linken);
  • foto’s nemen (Wiki Loves PZ/Heritage, Wiki Shoot Me);
  • QRpedia (QR-codes aanbrengen bij monumenten, gebouwen en bezienswaardigheden waarbij de Wikipedia-pagina in de taal van de lezer getoond wordt).

Tijdens Jeugdboekenmaand schrijven we over jeugdauteurs die nog geen pagina hebben. In de mate van het mogelijke nemen we ook deel aan socio-culturele conferenties over digitalisatie, erfgoed en archieven of aan Informatie aan Zee.

Oproep

Wil je met je lokale bibliotheek een schrijfsessie organiseren, laat het weten. Een vergaderlokaal met wifi en een projectiescherm volstaan.

 

Enkele interessante websites

Actieve bijdragers aan de Nederlandstalige Wikipedia.
Statistieken over de Nederlandstalige Wikipedia.

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be