Ongeschreven taal

META Nummer 2021/5

Ongeschreven taal

Geschreven door Ludwina Degryse
Gepubliceerd op 15.06.2021
IMPORTANT
IMPORTANT
© Doof Vlaanderen

Een gebarentaal is een visueel-manuele taal. Het is een natuurlijke taal met een eigen lexicon en grammatica. Vlaamse Gebarentaal (VGT) is een officieel erkende taal in Vlaanderen en de moedertaal van zo’n zesduizend Vlamingen. Daarbovenop beheersen zo’n zevenduizend Vlamingen het als een tweede taal.

#VGT15 Gebarentaal was lange tijd verboden in het onderwijs. De nadruk werd gelegd op het leren spreken en spraakafzien (liplezen). Men dacht namelijk dat het gebruik van gebaren de verwerving van een gesproken taal in de weg zou staan. Na jarenlange strijd van de Vlaamse Dovengemeenschap werd vijftien jaar geleden, op 26 april 2006, de Vlaamse Gebarentaal officieel erkend in het Vlaams Parlement. Dit jaar vieren we dat vanwege corona op bescheiden wijze. In die vijftien jaar is de zichtbaarheid van VGT veel groter geworden. VGT werd door het inzetten van tolken VGT tijdens de uitzendingen van de nationale veiligheidsraad al dé taal van het jaar 2020 genoemd.

Spreken met de handen 

Een gebaar wordt gevormd door de parameters handvorm, oriëntatie van de hand, articulatieplaats en beweging van het gebaar. Ook het non-manuele deel, mimiek en lichaamstaal, maakt deel uit van een gebaar. Voor de vertaling van een woord vanuit het Nederlands naar VGT zijn vaak meerdere gebaren nodig, omgekeerd kunnen verschillende woorden simultaan vertaald worden in één gebaar. Eigennamen of woorden waar (nog) geen gebaar voor bestaat, worden vaak gespeld met het handalfabet. 

Luisteren met de ogen

Aangezien er geen geschreven vorm van VGT bestaat - er bestaan wel notatiesystemen waarmee je de parameters van gebarentalen zoals handvorm en beweging kunt noteren - bestaan er geen boeken in VGT. Wellicht daardoor is lezen voor doven niet vanzelfsprekend en doen ze het niet graag. Dove mensen die opgegroeid zijn met een gebarentaal als moedertaal beheersen de betreffende geschreven en gesproken taal niet altijd even goed. Omdat gebarentaal zo anders is van modaliteit lijkt de kloof tussen de moedertaal en de tweede taal hier groter. Door de technologische vooruitgang – je kunt tegenwoordig zeer gemakkelijk zelf een film opnemen en verspreiden – is er momenteel gelukkig wel een steeds groeiend aanbod aan informatie in VGT.

Kinderboekjes in VGT 

Vanuit Doof Vlaanderen stimuleren we leesplezier door boekjes in VGT aan te bieden. Er zijn al een aantal boekjes geschreven in VGT en vertaald naar het Nederlands. Omgekeerd vertalen we boekjes uit het Nederlands naar VGT. De vertellers of vertalers zijn altijd dove gebarentaalgebruikers of native signers. Kristof De Weerdt was de eerste dove auteur die boekjes in VGT uitbracht. Nu zijn er al meerdere van zijn hand te verkrijgen.

Hilde Verhelst schreef Gebarentaal Redt in VGT en Lula, een boekje in vier talen: Nederlands/VGT en Frans/LSFB (Langue des Signes de Belgique Francophone). Doof Vlaanderen koos voor een klassieker en liet Wij gaan op berenjacht van Helen Oxenbury en Michael Rosen naar VGT vertalen. Enkele jaren geleden werd StorySign gelanceerd. Dat is een app waarmee bekende boekjes (bv. Dribbel, Dappere Max) door een avatar vertaald worden naar verschillende gebarentalen.

Luisterende oogjes 

In het kader van leesbevordering organiseerde Doof Vlaanderen workshops Voorlezen voor dove kinderen en vertelmomenten in VGT. De bekende en populaire vertelnamiddagen Luisterende oortjes in de bibliotheek van Gent werden in het filiaal Zwijnaarde al twee keer Luisterende oo(rt)gjes. Wat was dat mooi! Een dove en een horende verteller die simultaan in VGT en Nederlands vertellen voor dove, slechthorende en horende kinderen.

IMPORTANT
© Doof Vlaanderen

Kijk! Poëzie

Zoals alle talen daagt gebarentaal uit tot creatieve expressie. Heel anders dan in het Nederlands, maar je kunt er ook mee dichten. Geen klank, rijm, metrum en ritme, maar handvorm, beweging, overgangen, cadans, expressie en soms zelfverzonnen gebaren. Doof Vlaanderen en het Poëziecentrum (Gent) publiceerden op 26 april een eerste visuele poëziebundel. Na een parcours van workshops en coaching staan er vandaag verschillende gedichten in VGT online.

Informatie in VGT

Veel overheden en organisaties doen inspanningen om informatie toegankelijk te maken voor gebarentaligen. We zien VGT op tv, bij de VRT worden de nieuwsuitzendingen naar VGT vertaald, op Ketnet is er Karrewiet in VGT en sinds kort is er ook Info en Actua met VGT – een selectie uit actuele thema’s – in VGT. Veel steden en gemeenten deden inspanningen om de informatie rond de vaccinatiestrategie toegankelijk te maken voor gebarentaalgebruikers en bieden filmpjes aan met informatie in VGT.

Erfgoedapp 

Tegelijkertijd stellen we vast dat in musea of erfgoedinstellingen meer en meer audiogidsen gebruikt worden. Deze gidsen worden vaak in vele talen aangeboden. Dove mensen hebben hier niets aan en het gaat vaak ten koste van het aanbod aan geschreven informatie. Bovendien houden gebarentaligen net als iedereen van een ontspannen bezoek aan een tentoonstelling met informatie in hun moedertaal. Met de toepassing VGT in de Ergfoedapp is het mogelijk om dezelfde informatie als in de audiogidsen aan te bieden in VGT. De bezoeker ziet de filmpjes op zijn smartphone of tablet. Ook andere gebarentalen zijn mogelijk. Er bestaan meerdere gebarentalen, in het Franssprekende deel van ons land heet de gebarentaal LSFB: la Langue des Signes de Belgique Francophone. Op dit moment zouden er 125 gebarentalen van dovengemeenschappen in de wereld zijn en 18 dorpsgebarentalen.

Momenteel is er in mu-zee-um in Oostende een visioguide voor de expo Droogvis, slijk en Algipan. In het Gallo-Romeins Museum in Tongeren is er ook een tour in VGT beschikbaar bij de tentoonstelling Oog in oog met de Romeinen. Voor een overzicht kun je terecht op de website van FARO.

Immaterieel erfgoed/kwetsbaar erfgoed 

Vlaamse Gebarentaal is erkend als immaterieel cultureel erfgoed. Doordat het voor een groot deel ‘mondelinge’ geschiedenis of erfgoed is (we noemen het hier ‘mondelinge’ geschiedenis, een meer correcte benaming zou misschien ‘manuele’ geschiedenis zijn), is het ook vluchtig en kwetsbaar. Er moet bijzondere aandacht gaan naar de borging van dit kwetsbare erfgoed. Zeker de mondelinge geschiedenis van de vorige eeuw – voor de technologische vooruitgang bij het vastleggen van bewegende beelden – is kwetsbaar. Dove mensen worden ouder en sterven, de geschiedenis verdwijnt.

Meer audio 

Na vijftien jaar erkenning van de Vlaamse Gebarentaal mogen we fier zijn op de grote zichtbaarheid van VGT, maar we moeten waakzaam blijven: er is een tendens naar meer en meer audio in de sociale media. Er worden tal van Podcasts en chatgroepen gelanceerd die enkel voor horende mensen toegankelijk zijn.

doof.vlaanderen
vgtc.be

Waarom lid van de VVBAD worden?

  • Deel zijn van het netwerk van experten en collega's
  • Mee de belangen van de informatiesector behartigen
  • Korting krijgen op de activiteiten van de VVBAD
  • Toegang krijgen tot vakinformatie
  • Participeren in de verenigingsbesturen
Word lid
© Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw
Statiestraat 179 | B-2600 Berchem (Antwerpen)
Tel: (+32) 03 281 44 57 | email: vvbad@vvbad.be