In 2018 startte in Duitsland een grootschalig project onder de naam Lernwelt Hochschule met als doel de instellingen voor hoger onderwijs (universiteiten en hogescholen) door te lichten.

Dat resulteerde onder andere in twee boeken: Lernwelt Hochschule : Dimensionen eines Bildungsbereichs im Umbruch en Zukunft Lernwelt Hochschule : Perspectiven und Optionen für eine Neuausrichtung. Het eerste boek analyseert de huidige stand van zaken; het tweede wil de weg wijzen naar de toekomst.

Telkens worden daarbij vier centrale thema’s belicht: organisatie, didactiek, fysieke leer- en doceerruimten en digitalisering. De bibliotheken bekleden een belangrijke plaats in de fysieke leerruimten, vandaar dat ze in dit project veel aandacht krijgen.

De analyse gebeurde in 2017-2018 aan de hand van enquêtes in vijfhonderd instellingen, interviews met verantwoordelijken en buitenlandse experts, en groepsgesprekken met studenten. Er komen toch wel een paar – voor ons vreemde – toestanden aan het licht.

Zo is in Duitsland niet goed te achterhalen hoeveel instellingen voor hoger onderwijs er eigenlijk zijn: afhankelijk van de manier van berekenen variëren de getallen van 395 tot 471. Voorzieningen die voor ons al lang gemeengoed zijn, blijken in Duitsland nog altijd problematisch.

Studenten signaleren een gebrek aan stopcontacten, slechte internetverbindingen, het ontbreken van een centrale login voor verschillende digitale toepassingen op de campus of van een reservatiesysteem voor groepslokalen, waardoor ze de deur van de lokalen moeten volplakken met postits, zoals de enige foto in het eerste boek treffend illustreert (p. 154).

In een van de bijdragen wordt dan ook de vergelijking gemaakt met Volkswagen: je denkt de beste te zijn, maar ziet niet dat de anderen je al een tijd ingehaald hebben. In de interviews en groepsgesprekken komen enkele zaken in verband met de bibliotheken naar voren die voor ons heel herkenbaar zijn.

Zo hebben bibliotheken niet zelden een voortrekkersrol wanneer het gaat om de uitrol van competentieonderwijs, omdat ze geschikte fysieke en digitale voorzieningen voor groepswerk en individuele studie aanbieden.

Dat kadert in een van de centrale thema’s in het project, namelijk de omschakeling van doceren naar zelfstandig leren, in het Duits beter te verwoorden als de omslag van lehren naar lernen en in de internationale literatuur gewoonlijk aangeduid als the Shift from Teaching to Learning.

Meerdere keren wordt ook gesignaleerd dat de bibliotheek voor de studenten de meest geliefde plaats op de campus is om te werken. We herkennen de relatief recente trend om in de bibliotheken te blokken voor het examen: uit de groepsgesprekken blijkt dat studenten het nu eenmaal stimulerend vinden om dat te doen met zicht op rekken vol boeken.

Het tweede boek geeft vooral casestudy’s van initiatieven die als voorbeeld kunnen dienen voor de modernisering van het hoger onderwijs. Zo wordt er uitgebreid ingegaan op een project in Heilbronn waarbij vier instellingen een gezamenlijke bibliotheekvoorziening uitbouwden.

De hele voorbereiding en uitvoering in verschillende fasen wordt er belicht. De bibliotheken zijn belangrijk binnen een van de vier centrale thema’s in het project; ze kunnen echter niet los gezien worden van de drie andere.

Dat laatste is overigens nogal eens het geval in boeken en studies over bibliotheken in het hoger onderwijs. Toegegeven: het vergt enige moed en volharding om meer dan vierhonderd pagina’s te lezen over onderwerpen waarvan je niet dacht dat ze relevant voor de bibliotheken zouden zijn, maar het opent wel de ogen voor het totale plaatje.

Ook toegegeven: de stukken over de ingewikkelde Duitse wetgeving in verband met hoger onderwijs zijn écht wel te taai voor de geïnteresseerde niet-Duitser. Toch is het zeer verrijkend om de bibliotheek niet als doel op zich te bekijken, maar als geïntegreerd in de hele instelling. 

Het project, dat net voor het begin van de coranapandemie voltooid werd, krijgt ondertussen een opvolger in Lernwelt Hochschule 2030, dat loopt van april 2020 tot maart 2022. Hierin zal onder andere bekeken worden wat de gevolgen zijn van de coronapandemie voor het hoger onderwijs.

Alle bijdragen uit beide boeken werden ook in open access gepubliceerd; je zou ze dus via Google Scholar kunnen vinden, tenminste als je de juiste Duitse titels kent. Op papier zijn ze, zoals gewoonlijk bij uitgeverij De Gruyter, nogal aan de prijzige kant: je betaalt om en bij de honderd euro voor elk boek.

> BECKER, Alexandra en STANG, Richard (red.), Lernwelt Hochschule : Dimensionen eines Bildungsbereichs im Umbruch, De Gruyter Saur, 2020, 227 p. DOI: doi.org/10.1515/9783110591026.

> BECKER, Alexandra en STANG, Richard (red.), Zukunft Lernwelt Hochschule : Perspektiven und Optionen für eine Neuausrichtung, De Gruyter Saur, 2020, 287 p. DOI: doi.org/10.1515/9783110653663.